دو جنبه‏ی مهم کیفیت، کیفیت محصول و خدمات می‏باشد. محصول و خدمت‏دهی به مشتری ارائه می‏گردد، باید فراتر از انتظارات مشتری باشد. تأکید بر روی افزایش کیفیت محصولات و خدمات توسط شرکت‌ها در واکنش به محیط رقابتی شدید افزایش‌یافته است؛ به‌عبارت‌دیگر کیفیت محصول و خدمات به‌عنوان اصول اصلی برای موفقیت و بقای بازار رقابتی امروزی شناخته‌شده‌اند (احمدی جاوید و حسین پور ۲۰۱۰). در هر یک از بخش‏های زنجیره‏ی تأمین باید به کیفیت محصول و خدمات توجه گردد یعنی هرکدام از تأمین ‏کنندگان، تولیدکنندگان و توزیع‏کنندگان باید به موضوعاتی توجه کنند که باعث افزایش کیفیت محصول و خدمات و درنهایت رضایت مشتری گردد. [۳]

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مکانیسم‌های کارایی برای ارائه‏ خدمت به مشتریان در مقالات گوناگونی بررسی‌شده‌اند (هوسنگر و همکاران، ۲۰۰۵؛ هسیو^[۱۰۶] و همکاران، ۲۰۰۸؛ رن و ژو^[۱۰۷]، ۲۰۰۸). در حقیقت، خرده‏فروشان در یک ‏زنجیره‏ی تأمین بر روی فعالیت‏ها و عملیاتی تمرکز می‏کنند که آن‌ ها را از رقبایشان متمایز نمایند؛ بنابراین آن‌ ها بر روی کیفیت خدمات به‌عنوان ابزاری برای ارتقای کارایی کل زنجیره‏ی تأمین سرمایه‏گذاری می‏کنند.
مرور بر ادبیات در نظر گرفتن کیفیت تأمین ‏کنندگان در زنجیره‏ی تأمین
معیارهای متفاوتی ممکن است از طرف تولیدکننده برای انتخاب تأمین ‏کنندگان و ارزیابی عملکرد آن‌ ها وجود داشته باشند [۲]. هو^[۱۰۸] و همکاران (۲۰۱۰)، مروری بر روی همه معیارهای موجود برای انتخاب تأمین ‏کنندگان داشته‏اند و در بررسی ۱۹۵ مقالاتی که در مورد ارزیابی و انتخاب تأمین ‏کنندگان بوده، بدین نتیجه رسیدند که در بیشتر مقالات، کیفیت تأمین ‏کنندگان نقش مهمی را برای انتخاب آن‌ ها به عهده دارد. معیارهای متفاوتی برای کیفیت تأمین ‏کنندگان در نظر گرفته‌شده است که برخی از آن‌ ها در زیر آمده است: [۲۱]

• • مطابقت باکیفیت (براگلیا^[۱۰۹] و همکاران، ۲۰۰۰)

• • برنامه‏ی بهبود مستمر (لیو^[۱۱۰] و همکاران، ۲۰۰۰)

• • برنامه‏ی شش سیگما و مدیریت کیفیت جامع (تالوری^[۱۱۱] و همکاران، ۲۰۰۸)

• • مستندسازی و ممیزی، بازرسی و کنترل (مندوزا^[۱۱۲] و همکاران، ۲۰۰۸)

• • سیستم کنترل مواد خام نامنطبق (چن و کومار، ۲۰۰۷)

• • درصد اقلامی که در بازرسی رد نمی‏گردند (رس و همکاران، ۲۰۰۶)

• • کیفیت حمل و نقل (بارلا، ۲۰۰۳)

• • کیفیت خدمات ارائه‌شده (سیدل، ۲۰۰۵)

• • اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق مقالات به موضوعات مرتبط با تحویل به‌موقع کالا و شرایط حمل کالا از طرف تأمین ‏کنندگان اشاره‌کرده‌اند. برخی از مقالات نیز به معیار هزینه/قیمت اشاره‌کرده‌اند. برخی از این معیارها عبارت‌اند از:

• • قیمت مناسب مواد خام برای بازار

• • رقابت‏پذیری هزینه

• • توانایی کاهش هزینه

• • عملکرد کاهش هزینه

• • لواسانات در هزینه

• • هزینه‏ی لجستیک

• • هزینه‏ی سفارش دهی مواد

درواقع، مهم‌ترین معیارهایی که در خصوص تأمین ‏کنندگان موردتوجه بوده است، معیار هزینه کیفیت تأمین ‏کنندگان و تحویل به‌موقع کالا از تأمین ‏کنندگان به مشتریان می‏باشند‏ و معیار هزینه/قیمت کمتر موردتوجه قرار گرفته‌اند.
مرور بر ادبیات در نظر گرفتن کیفیت تولیدکنندگان در زنجیره‏ی تأمین
هسیه و همکاران (۲۰۱۰) به بررسی زنجیره‏ی تأمینی پرداختند که از یک تولیدکننده و یک تأمین‏کننده تشکیل‌شده است و فرایندهای بازرسی و تولید این زنجیره دارای مشکلات و ایرادهای کیفیتی ‏می‏باشند. هردوی تولیدکننده و تأمین‏کننده در فعالیت‏های بهبود کیفیت در فرایندهای تولید خود سرمایه‏گذاری کرده‏اند تا تولید اقلام معیوب را کاهش دهند. علاوه بر سرمایه‏گذاری در برنامه‏های کیفیتی، تأمین‏کننده قبل از اینکه محصول خود را به تولیدکننده تحویل دهد یک‌بار بازرسی انجام می‏دهد و تولیدکننده نیز دو بار بازرسی انجام می‏دهد یک‌بار هنگام دریافت محصولات از تأمین‏کننده و یک‌بار هنگام تحویل کالای نهایی به مشتریان. آن‌ ها سرمایه‏گذاری کیفیتی و استراتژی‏های بازرسی تولیدکننده و تأمین‏کننده را با توجه به تکنیک تئوری بازی‌ها موردبررسی قراردادند و میزان سودآوری آن‌ ها را تحت شرایط مختلف بررسی کرده‏اند.
در تحقیقاتی که به کیفیت محصول اشاره‌کرده‌اند، نقش تولیدکنندگان یک نقش مهم و اساسی می‏باشد. برخی از این مقالات به قراردادهای مرتبط با گارانتی اشاره‌کرده‌اند تا هزینه‏ی ایجادشده توسط کیفیت پایین محصولات مختلف در یک زنجیره‏ی تأمین بین اعضای زنجیره تسهیم شود (باشلسا و همکاران، ۲۰۰۹؛ باربر و همکاران، ۱۹۹۶؛ رینیرز و تاپیرو، ۱۹۹۵؛ من و ویسینک، ۱۹۹۰؛ جارل و پلتزمن، ۱۹۸۵؛ ژو و همکاران، ۲۰۰۷؛ روپ، ۲۰۰۴؛ تونکا و جانسون، ۲۰۰۷؛ لیم، ۲۰۰۱). برخی از مقالات طراحی فرایندهای کنترل کیفیت را دز نظر گرفته‏اند. این مقالات مدل‏هایی را ارائه می‏دهند که شامل اندازه‏ی بسته، مقدار سفارش، اندازه‏ی نمونه‏گیری و مقدار بحرانی برای پذیرش یا رد یک دسته جهت کمینه کردن هزینه‏ی کل می‏باشد (رینیرز و تاپیرو، ۱۹۹۵؛ تایپرو، ۲۰۰۷؛ پورتس، ۱۹۹۰؛ چونگ و لونگ، ۲۰۰۰، استاربیرد و ولی ۱۹۹۶). مقالات دیگری نیز وجود دارند که به مطالعه‏ی روابط میان کیفیت محصول و کنترل موجودی می‏پردازند. این دسته از مقالات به تعیین مقدار سفارش و احتمال خارج از کنترل‌شده فرایندهای تولید برای کمینه کردن هزینه‏ی کل می‏پردازند که شامل هزینه‏ی راه‏اندازی، هزینه‏ی سفارش، هزینه‏ی نگهداری و تنظیم فرایندهای تولید می‏باشد (ایسدانی و جابر، ۲۰۰۸؛ یانگ و پن، ۲۰۰۴). برخی از مقالات از رابطه‏ی میان قیمت و کیفیت برای انتخاب بهترین تأمین ‏کنندگان استفاده کرده‏اند (تاگاراس و لی، ۱۹۹۶؛ لی و همکاران، ۲۰۰۳). برخی مقالات تأثیر قیمت و کیفیت را بر روی تقاضا موردبررسی قرار داده ‏اند و برخی دیگر نشان داده ‏اند که چگونه تقاضا با تغییر قیمت‏، کیفیت و مکان کارخانه تغییر می‏کند (چمبرز، ۲۰۰۶؛ کیم و لین، ۲۰۰۶؛ ایسکو، ۲۰۰۹؛ سانجو، ۲۰۰۷) اما مقالات کمی وجود دارند که کیفیت محصول را در طراحی زنجیره‏ی تأمین دخیل کرده‏اند. (احمدی جاوید و حسین‏پور، ۲۰۱۰؛ المراقی و ماجتی^[۱۱۳]، ۲۰۰۸؛ باشلوسا، ۲۰۰۹؛ رامودهین، ۲۰۰۸). [۱۹، ۲۰]
مرور بر ادبیات در نظر گرفتن کیفیت توزیع‏کنندگان در زنجیره تأمین
در این پایان‏ نامه، به علت اینکه از مدل هاف و سروکوال برای مدل‏سازی کیفیت خدمات توزیع استفاده‌شده است، در بخش‏های جداگانه مرور ادبیات هرکدام به‌صورت خلاصه مرور ادبیات هرکدام به‌صورت خلاصه موردبررسی قرارگرفته است.
مرور بر ادبیات استفاده از رویکرد هاف در ادبیات مکان‏یابی
در ادبیات حوزه‏ی مکان‏یابی رقابتی، سال‌ها، از قانون نزدیک‌ترین فاصله برای انتخاب تسهیلات توسط مشتریان استفاده می‏شد بدین معنی که هر مشتری جذب نزدیک‌ترین تسهیل می‏شد اما هاف در سال ۱۹۶۴ مدلی را پیشنهاد کرد که در آن احتمال اینکه یک مصرف‌کننده، مشتری یک تسهیل شود با مساحت آن تسهیل نسبت مستقیم و با توانی از فاصله‏اش تا تسهیل موردنظر نسبت معکوس دارد. در حقیقت، هاف نشان داد که معیار یک مصرف‏کننده برای این‌که یک تسهیل خاص را انتخاب کند فقط به فاصله‏اش تا آن تسهیل بستگی ندارد و ممکن است به معیارهای دیگری نیز وابسته باشد. هاف، مدل خود را بر مبنای مدل‏های اولیه‏ی مکان‏یابی خرده‏فروشی که بر مبنای مدل جاذبه^[۱۱۴] هستند توسعه داد. مدل جاذبه بر مبنای این فرض استوار است که احتمال اینکه یک مصرف‏کننده، مشتری یک تسهیل خاص شود یا جذابیت آن، رابطه‏ی مستقیم و با توانی از فاصله‏ی آن رابطه‏ی معکوس دارد. مدل‏های او شامل این فرض می‏شدند که دو شهر با یک شهر میانی مبادله کالا دارند (به‌صورت خرده‌فروشی) که مقدار این مبادله نسبت مستقیم با جمعیت دو شهر و نسبت معکوس با توانی از فاصله‏ی دو شهر با شهر میانی دارد. [۲۳]
مطابق با مدل هاف، نحوه‏ی جذب مشتریان توسط تسهیلات مختلف، بستگی به میزان جذابیت تسهیلات و بستگی معکوس به فاصله مشتریان تا تسهیلات دارد. این بدان معنی است که مشتریان همیشه جذب یک تسهیل خاص نمی‏شوند و ممکن است مشتری تسهیلی شوند که فاصله‏ی بیشتری از آنان دارد اما دارای جذابیت بیشتری است. ناکانیشی و کوپر^[۱۱۵] (۱۹۷۴) این ایده را با افزودن تعداد بیشتری از مشخصه‏ های کیفی برای تسهیلات و محاسبه‏ی جذابیت تسهیلات توسط مدل‏های برهم‌کنش افزاینده^[۱۱۶] توسعه دادند. پژوهش‏های گوناگونی وجود دارد که همگی بر مبنای مدل توسعه‌یافته توسط هاف و ناکانیسی و کوپر به رفتار احتمالی مشتریان در قبال تسهیلات پرداخته‏اند. مدل هاف می‏تواند با انجام دادن تغییراتی در آن برای بررسی رضایت مشتریان از یک مرکز توزیع نیز بکار گرفته شود. [۲۳]
مرور ادبیات در نظر گرفتن کیفیت خدمات با بهره گرفتن از مدل سروکوال
درک مشتریان از کیفیت خدمات، یک فرایند پیچیده است. تاکنون ابعاد گوناگونی از کیفیت خدمات پیشنهادشده است (برادی و کرنین^[۱۱۷]، ۲۰۰۱). یکی از معروف‌ترین مدل‏هایی که در بازاریابی خدمات مورداستفاده واقع می‌شود سروکوال^[۱۱۸] است که توسط پاراسورامن^[۱۱۹] در سال ۱۹۸۵ و ۱۹۸۸ توسعه‌یافته است. این مفهوم، نتیجه‏ی مقایسه‏ی انتظارات مشتری از کیفیت خدمات با ادراک او از کیفیت ارائه‌شده‌ی خدمات می‏باشد. پاراسورامن عقیده دارد که کیفیت خدمات شامل انتظارات قبل از خرید مشتری، کیفیت ادراک‌شده از فرایند خرید و کیفیت ادراک‌شده از نتیجه است. او کیفیت خدمات را به‌عنوان فاصله و شکاف بین انتظارات مشتری از خدمت و ادراکات او از خدمات ارائه‌شده معرفی می‏کند. مقیاس کیفیت خدمات یا سروکوال به‌طور گسترده توسط مدیران و محققان برای ارزیابی ادراک مشتری از کیفیت خدمات، استفاده می‌شود. «مقیاس کیفیت خدمات» دارای ۵ بعد اساسی می‏باشد که هرکدام از این ابعاد دارای چندین مؤلفه استانداردشده هستند. این ابعاد عبارت‌اند از:

• • ملموسات

• • قابلیت اطمینان

• • پاسخ‏گویی

• • تضمین

• • همدلی

محققان زیادی به بررسی این موضوع پرداختند که آیا استفاده از این ابعاد در همه صنایع خدماتی کاربرد دارند یا خیر (کوئین و تیلر، ۱۹۹۲) و بدین نتیجه رسیده‏اند که از این عناصر می‏توان در بسیاری از صنایع خدماتی برای بررسی میزان کیفیت خدمات بر روی رضایت مشتریان استفاده کرد.SERVQUAL در خدمات دندانپزشکی (کارمن، ۱۹۹۰)، هتل‏ها (صالح و ریان، ۱۹۹۲)، توریسم و گردشگری (فیک و ریتچی، ۱۹۹۱) شرکت‏های حسابداری (فریمن و دارت، ۱۹۹۳)، بیمارستان‏ها (سلیمان، ۱۹۹۲)، بانکداریی (ونگ و پری، ۱۹۹۱) و بسیاری از صنایع دیگر بکار رفته است. کیفیت خدمات به‌عنوان یک موضوع بسیار مهم در بسیاری از پژوهش‏ها موردبررسی قرارگرفته است؛ زیرا این موضوع ارتباط آشکاری با هزینه (کرازبی، ۱۹۷۹)، سودآوری (بوزل و گیل، ۱۹۸۷، زاهوریک و روست، ۱۹۹۲)، رضایت مشتری (بلتن و درو، ۱۹۹۱، بلدینگ و همکاران، ۱۹۹۳) و حفظ مشتری (ریچهلد و ساسر، ۱۹۹۰) دارد. کیفیت خدمات به‌عنوان عامل بازاریابی شرکت‏ها و عملکرد آن‌ ها در نظر گرفته می‌شود.
مرور بر ادبیات مدل‏های چندهدفه دارای تابع هدف کیفیت در زنجیره‏ی تأمین
در اکثر مدل‏های چندهدفه در زنجیره‏ی تأمین، یکی از اهداف، کمینه کردن هزینه‏ی کل زنجیره‏ی تأمین است که هدف واضح و ابتدایی هر زنجیره‏ی تأمینی است و با برآورده شدن این هدف، زنجیره‏ی تأمین به یک زنجیره‏ی کارا تبدیل خواهد شد. اهداف دیگر زنجیره با توجه به شرایط زنجیره و خواسته‏های ذینفعان پروژه تعریف خواهد شد. یک هدف اصلی که یک زنجیره‏ی تأمین ممکن است به دنبال آن باشد، افزایش سطح خدمت‏دهی به مشتریان است تا رضایت مشتریان را بتواند به نحو احسن برآورده نماید (سعیدی، تیموری و پهلوانی، ۲۰۱۰). کیفیت در زنجیره‏ی تأمین از عواملی است که می‏تواند رضایت مشتریان را برآورده سازد.
در اکثر پژوهش‏هایی که افزایش کیفیت، در زنجیره‏ی تأمین مدنظر قرارگرفته است، کیفیت به‌عنوان کاهش زمان تحویل کالا به مشتریان و یا عدم وجود نقص در کالا یا مواد خام موردتوجه قرارگرفته است.
والدس^[۱۲۰] و همکاران (۲۰۱۱) به طراحی یک زنجیره‏ی تأمین دوسطحی پرداخته‏اند که از تعدادی کارخانه‏ی تولیدی، مراکز توزیع بالقوه و مشتریان تشکیل‌شده است. آن‌ ها به بررسی عدم قطعیت در تقاضای مشتریان، انتخاب مکان بهینه برای مراکز توزیع و تصمیم‏ گیری در مورد انتخاب حالت حمل‏ونقل مناسب پرداختند. منظور آن‌ ها از حالت حمل‏ونقل، گزینه‏های گوناگونی می‏باشد که زنجیره برای حمل‏ونقل مناسب پرداختند. منظور آن‌ ها از حالت حمل‏ونقل، گزینه‏های گوناگونی می‏باشد که زنجیره برای حمل کالاهای خود می‏تواند از آن‌ ها استفاده کند و هرکدام از آن‌ ها کیفیت، هزینه و مدت‌زمان تحویل خاص خود رادارند. درنهایت، آن‌ ها به طراحی زنجیره‏ی تأمینی پرداختند که هم بتوانند هزینه‏ی کل زنجیره را حداقل کند و هم کیفیت خدمات زنجیره را به حداکثر خود برساند؛ به‌عبارت‌دیگر، هدف آن‌ ها، ازیک‌طرف، انتخاب مکان‏های مناسب برای گشایش مراکز توزیع و تعیین جریان بهینه‏ی کالاها میان آن‌ ها و از طرف دیگر، حداقل کردن زمان حمل‏ونقل کالاها از کارخانه برای مشتریان می‏باشد-که این موضوع به‌صورت عامل کیفیت خدمات زنجیره در نظر گرفته‌شده است. عدم قطعیت در تقاضای مشتریان از فرضیات این پژوهش می‏باشد. در این مقاله، زمان تحویل کالا به مشتریان، تحت تأثیر انتخاب کانال توزیع و حالت حمل‏ونقل میان تسهیلات توسط زنجیره می‏باشد، زیرا گزینه‏های گوناگونی برای انتقال کالاها میان تسهیلات وجود دارد که هرکدام از آن‌ ها دارای یک سطح خاصی از کیفیت به همراه زمان و هزینه‏ های مربوط به خودشان هستند. بدیهی است که اگر از حالت حمل‏ونقلی استفاده شود که کالاها را سریع‌تر به مقصد موردنظر برساند، هزینه‏ی مربوط به آن نیز بیشتر خواهد شد. درنتیجه، یک مدل دو هدفه با در نظر گرفتن زمان و هزینه ایجادشده است. روش حلی که آن‌ ها برای مدل خود انتخاب کردند، الگوریتم ال-شکل در چارچوب اپسیلون-بهینگی می‏باشد. [۳۱]
بنیتز و همکاران (۲۰۱۰) نیز به ارائه‏ مقاله‏ی مشابه با مقاله‏ی والدس و همکاران پرداختند. [۱۰] آن‌ ها نیز یک مدل دو دهه را در نظر گرفتند که حداقل کردن هزینه به‌عنوان یک تابع هدف و حداقل کردن زمان تحویل کالا از کارخانه به مشتری به‌عنوان تابع هدف دیگر در نظر گرفته‌شده است. در این مقاله نیز از گزینه‏های حمل‏ونقلی مختلفی استفاده‌شده است که هر چه گزینه‏ی حمل‏ونقل انتخاب‌شده از کیفیت بهتر و زمان تحویل کمتر بهره ببرد، هزینه‏ی آن بیشتر خواهد بود. در این مقاله، سه حالت از تکنیک اپسیلون-محدودیت برای ایجاد جواب‏های بهینه‏ی پارتویی مورداستفاده قرارگرفته است.
ایکسو و همکاران (۲۰۰۸) زنجیره‏ی تأمینی را برای صنعت نوشیدنی در چین طراحی کردند که در آن علاوه بر هزینه کل زنجیره به رضایت مشتریان نیز توجه شده است. آن‌ ها مدل دوهدفه‏ای را ایجاد کردند و مینیمم کردن هزینه و ماکسیم کردن سطح خدمت‏دهی به مشتریان را به‌عنوان تابع هدف در نظر گرفتند. در مدل آن‌ ها هزینه‏ های حمل‌ونقل و تقاضای مشتریان به‌صورت متغیرهای فازی در نظر گرفته‌شده‏اند. در تابع هدف هزینه‏ی آن‌ ها متشکل از هزینه‏ی ثابت ایجاد مراکز توزیع و کارخانه‌ها و هزینه‏ های توزیع می‏باشد. تابع حداکثر کردن خدمت‏دهی به مشتریان نیز شامل ارائه‏ کالاها به مشتریان در زمان قابل‌قبول می‏باشد. مدل آن‌ ها به‌وسیله‌ی عامل ارزش مورد انتظار و عامل محدودیت احتمالی از حالت مدل برنامه‏ ریزی چندهدفه عدد صحیح مختلط قطعی تبدیل‌شده است. روش حل مورداستفاده‏ی آن‌ ها الگوریتم ژنتیک مبتنی بر درخت پوشا می‏باشد.
سلیم و همکاران (۲۰۰۸) به طراحی مدل شبکه‏ی یک زنجیره‏ی تأمین پرداختند. هدف آن‌ ها انتخاب تعداد، مکان و ظرفیت بهینه‏ی کارخانه‌ها و انبارها می‏باشد تا کالاها با کمترین هزینه و بیشترین کیفیت به خرده‏فروشان تحویل داده شوند. در این مسئله رویکرد پوشش در بیان سطح کیفیت به کار گرفته‌شده است. مدل موجود در این مقاله از سه تابع هدف تشکیل‌شده است. تابع هدف اول آن‌ ها کمینه کردن هزینه‏ ها می‏باشد که این هزینه‏ ها شامل هزینه‏ی حمل مواد از کارخانه‏ها به انبار‏ها و از انبارها به خرده‏فروشان و هزینه‏ های ثابت مرتبط به کارخانه‏ها و انبارها می‌باشد کمینه کردن سرمایه‏گذاری جهت احداث کارخانه‏ها و انبارها به‌عنوان تابع هدف دوم مسئله در نظر گرفته‌شده است. بیشینه کردن سطح خدمات ارائه‌شده برای خرده‏فروشان نیز تابع هدف سوم مسئله است رویکرد پوشش برای آن در نظر گرفته‌شده است. تکنیک ماکسی-مین و برنامه‏ ریزی لکسکوگراف برای حل مدل چندهدفه‏ی این مقاله استفاده‌شده است. [۳۹]
پیشوایی و همکاران (۲۰۱۰) به موضوع یکپارچه‏سازی طراحی شبکه‏ی لجستیک پرداختند و آن عامل مهمی برای کارایی و پاسخگویی شبکه در نظر گرفتند و مدیریت کارای فعالیت‏های لجستیک را یک منبع مهم برای خلق مزیت‏های رقابتی می‏دانستند که می‏تواند موجب رضایت مشتریان است. پاسخ‏گویی به نیازهای خاص آنان را نیز فراهم آورد. یکی از زمینه‏های مناسب برای یکپارچه‏سازی در شبکه‏های لجستیک، طراحی یکپارچه شبکه لجستیک مستقیم و معکوس است که می‏تواند باعث جلوگیری از بهینگی ناشی از طراحی جدا از هم شبکه لجستیک مستقیم و معکوس شود. در این مقاله یک مدل برنامه‏ ریزی خطی عدد صحیح مختلط برای طراحی شبکه یکپارچه لجستیک مستقیم و معکوس باهدف حداقل هزینه‏ ها و بیشینه کردن پاسخگویی شبکه‏ی لجستیک ارائه‌شده است. با توجه به این‌که مدل ارائه‌شده به دسته مسائل سخت تعلق دارد، یک الگوریتم ژنتیک بر پایه استفاده از سه نوع جستجوی همسایگی به‌طور پویا برای حل مدل توسعه داده‌شده است.

۵-۲-شروع شبیه سازی:
از آنجا که بررسی برهمکنش گرافن و پروتئین یکبار در محیط آبی و بار دوم بدون حضور آب انجام گرفته است. پس در هر قسمت از این فصل علاوه بر توضیح نتایج به دست آمده به بررسی برهمکنش در محیط آبی و بدون آب خواهیم پرداخت. یادآوری می کنیم که راه اندازی شبیه سازی برای هر دو مورد یکسان بوده و تمام مراحل شبیه سازی با نرم افزار متن باز لمپس انجام گرفته است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سیستم شبیه سازی ما یک جعبه به ابعاد x=74cm y=74cm z=40cm انتخاب شده است. یک گرافن به ابعاد cm50در cm 50در وسط جعبه قرار می دهیم( شکل۵-۱):
(شکل ۵-۱):سیستم شامل:آب،پروتئین و گرافن
پروتئین را در ابتدا در فاصله z=10از گرافن و در بالای آن قرار می دهیم. سپس کل جعبه را با مولکولهای آب با چگالی gr/ml 1 پر می کنیم بطوری که گرافن و پروتئین در داخل آب قرار می گیرند. تعداد اتم های کربن گرافن ۱۰۰۸ است و تعداد اتم های این پروتئین کوچک ۱۴۳ و همچنین تعداد مولکولهای آب در حدود ۶۰۰۰می باشد. در کل، این شبیه سازی تعداد ۱۹۱۵۱ اتم دارد. در این شبیه سازی، اتم های کربن در گرافن بار جزیی ندارند، این به این دلیل است که بار جزیی موجود در روی اتم کربن خیلی کوچک بوده و دائماً در حال تغییر است.در نتیجه و با توجه به اینکه نیروی کولنی ایجاد شده توسط این بارهای کوچک در مقایسه با نیروی واندروالسی کربن کوچک است، نادیده گرفته شد. برهمکنش داخلی بین اتم های کربن در گرافن با پتانسیل ترسوف مدل شده است. این پتانسیل سه جسمی است و برای سیستم های کوالانی مناسب تشخیص داده شده است. گرافن نیز دارای پیوندهای بین اتمی کوالانی می باشد. برهمکنش بین اتمی برای پروتئین در نظر گرفته شده با کد۲OTQ و همچنین بین اتم های آب را با میدان نیروی چارم مدل کرده ایم. مدل آب استفاده شده در این کار TIP3P بوده است که از پارامترهای میدان نیرو بهره می گیرد. برهمکنش دیگری که باید در نظر گرفت مربوط به برهمکنش گرافن با بقیه سیستم (شامل آب و پروتئین) است. این برهمکنش بدلیل نداشتن بار جزیی روی اتم های گرافن، فقط پتانسیل لنارد-جونز خواهد بود. بدین منظور ما بایستی ضرایب پتانسیل را برای اتم کربن گرافن داشته باشیم. برای این موضوع، ما از ضرایب لنارد-جونز اتم کربن حلقه فنیل در اسید آمینه فنیل آلانین همانطور که در (شکل ۵-۲):نشان داده شده است، استفاده کردیم.
(شکل ۵-۲): اتم کربن حلقه ی فنیل
دلیل این کار این است که، اتم کربن روی حلقه فنیل همانند کربن روی گرافن با سه اتم کربن در تماس است و شرایط آنها یکی است. بنابراین با دقت قابل توجه همان ضرایب لنارد-جونز برای اتم کربن گرافن نیز قابل استفاده است.
پارامترهای لنارد جونز برای کربن بصورت و می باشد.
پروتئینی را استفاده کرده ایم که پروتئین ضد میکروب می باشد و دارای توالی رزیجو های زیر می باشد.
ID : 2OTQ {ARG، ARG، TRP، PHE، TRP، ARG}
در ابتدا سیستم را با حضور آب بررسی می کنیم. این سیستم همانند سیستم بدون حضور آب است چه از نظر برهمکنش ها و چه از لحاظ پیکربندی اولیه. بنابراین هر توضیحی درباره نحوه شبیه سازی برای سیستم با حضور آب و سیستم بدون حضور آب یکسان خواهد بود. همه ی شبیه سازی ها با بهره گرفتن از بسته رایگان انجام شده است.
حال برای به تعادل رساندن دمای سیستم، آن را درآنسامبل همراه با دینامیک لانژون قرار می دهیم. سیستم در مدت زمان به تعادل گرمایی می رسد. سپس سیستم را برای تحول در آنسامبل قرار می دهیم. این آنسامبل برای کنترل فشار و دما از الگوریتم بهره میگیرد. دما را ۳۰۰ کلوین و فشار را یک اتمسفر انتخاب می کنیم تا شرایط آزمایشگاه را بتوانیم ایجا کنیم. گام زمانی را یک فمتوثانیه در نظر گرفتیم. در شرایط دمای ۳۰۰ کلوین و فشار ۱ اتمسفر سیستم به اندازه ۵۰ پیکوثانیه حرکت می کند تا فشار و دما به این مقدار برسند، سپس سیستم به اندازه۲ns با همین شرایط متحول می شود. داده ها را هر ۱۰۰۰ گام ذخیره و بعنوان نتیجه آورده خواهد شد. کمیت هایی که اندازه گرفتیم: فاصله متوسط پروتئین از گرافن، انرژی واندروالسی برهمکنشی بین پروتئین و گرافن برحسب زمان وارتفاع ، آبدوستی و آبگریزی اسیدهای آمینه پروتئین، شعاع ژیراسیون پروتئین بر حسب زمان، مساحتی که پروتئین بیشترین زمان را روی گرافن می گذارد.
۵-۳-نتایج شبیه سازی
حرکت خود به خودی پروتئین به سمت مرکز گرافن با بهره گرفتن از شبیه سازی دینامیک مولکولی مشاهده گردید.(شکل۵-۳): پیکربندی اولیه سیستم در لحظه و (شکل ۵-۴):پیکربندی سیستم در زمان را نشان می دهد.
(شکل۵-۳):حالت اولیه سیستم شبیه سازی بعد از تعادل گرمایی
(شکل۵-۴): حالت نهایی سیستم شبیه سازی در
برای اینکه تصاویر واضح باشند مولکول های آب نشان داده نشده اند. کمیت هایی مانند دما، فشار، انرژی و چگالی که در این برهمکنش محاسبه شده اند درستی شبیه سازی و به تعادل رسیدن آن را بیان می کند .
۵-۳-۱- نوسانات دما بر حسب زمان شبیه سازی
از جمله کمیت هایی که در هر شبیه سازی به آن توجه می شود دما می باشد. دما در شبیه سازی های دینامیک مولکولی حول مقدار متوسط خود که در اینجا ۳۰۰ کلوین است، نوسان می کند. افت و خیز دما با توجه به مکانیک آماری با تعداد اتم های سیستم کاهش می یابد. نمودار۵-۱ دما بر حسب زمان در محیط آبی می باشد. همانطور که از شکل دیده می شود حداکثر افت و خیز دما بصورت است. معمولاً افت و خیز دما در یک شبیه سازی دما ثابت کم و در همین حدود می باشد.
(نمودار۵-۱): دما بر حسب زمان در محیط آبی
(نمودار۵-۲) دما بر حسب زمان در محیط بدون آب می باشد. همانطور که در توضیح شکل دیدیم، افت و خیز دما برای سیستمی که دارای تعداد اتم های کمی باشد زیاد خواهد بود. چون شکل زیر برای سیستم بدون آب است بنابراین تعداد اتم های موجود در سیستم نسبت به سیستم با آب کمتر و در نتیجه افت و خیزهای دما بیشتر است. همانطور که از شکل دیده می شود حداکثر افت و خیز دما بصورت است.

(نمودار۵-۲): دمابرحسب زمان در محیط بدون آب
۵-۳-۲-نوسانات فشار حول مقدار متوسط یک اتمسفر
از دیگر کمیت های مهم فشار می باشد. در اینجا فشار حول مقدار متوسط یک اتمسفر در حال نوسان می باشد. نمودار۵-۳ مربوط به محیط آبی می باشد. فشار یک اتمسفر از این جهت در نظر گرفته شده است که شرایط آزمایشگاه را ارضا کند. همانطور که مشاهده می شود فشار دارای افت و خیز زیادی نسبت مقدار متوسط خود است، برعکس دما که نسبت به متوسط خود از نوسانات کمی برخوردار بود. در یک شبیه سازی دینامیک مولکولی، افت و خیز فشار زیاد بوده ولی مهم آن است که مقدار میانگین آن در یک بازه زمانی نسبتاً بلند به مقدار ۱ اتمسفر برسد. فشار منفی در این نمودار به این معنی است که سیستم در آن زمان به طرف داخل جعبه شبیه سازی رمبیده می شود و فشار مثبت نیز به معنی معمول آن می باشد. همانطور که مشاهده می شود نوسانات فشار بصورت می باشد.
(نمودار۵-۳): فشار بر حسب زمان در محیط آبی
۵-۳-۳- نوسانات چگالی سیستم در طول زمان شبیه سازی
یکی از نشانه های به تعادل رسیدن سیستم تعادل چگالی می باشد. چگالی آب خالص در حدود می باشد. وجود گرافن و پروتئین در سیستم بدلیل تعداد اتم های کم آنها در مقایسه با تعداد اتم های آب روی چگالی تاثیر محسوسی نگذاشته است. در محیط بدون آب چون آب وجود نداشت پس این کمیت دارای اهمیت نمی باشد. می توان از این نمودار نتیجه گرفت که برای شبیه سازی اینگونه سیستم ها که دارای مولکولها غیر زیستی نیز هستند چگالی اولیه سیستم را در حدود چگالی آب در نظر بگیریم. البته باید برای رسیدن سیستم به چگالی واقعی، سیستم را در آنسامبلNPT قرار دهیم تا با کوچک و یا بزرگ شدن حجم جعبه، به چگالی واقعی برسیم.
(نمودار۵-۴): چگالی بر حسب زمان در محیط آبی
۵-۳-۴-تغییرات شعاع ژیراسیون پروتئین
برای مولکول های بزرگ مانند پروتئین ها و دی ان ای ها کمیت مهمی به نام شعاع ژیراسیون تعریف می شود، که ما در اینجا تغییرات آن را مورد بررسی قرار داده ایم. شعاع ژیراسیون با رابطه زیر داده می‌شود:
(۵-۱):
که در آن و به ترتیب محل و جرم اتم ام پروتئین می باشد. و هم بترتیب مرکز جرم جرم کل پروتئین است. این شعاع می تواند معیاری از باز و بسته شدن پروتئین باشد. هر جا که این شعاع بزرگ باشد پروتئین باز شده است و هر جا که شعاع ژیراسیون کوچک باشد پروتئین جمع شده است. نمودار۵-۵ تغییرات شعاع ژیراسیون بر حسب زمان را نشان می دهد.
با توجه به نمودار، پروتئین در بازه ی زمانی ۲۰۰ تا ۱۲۰۰پیکوثانیه که به سمت گرافن در حرکت است دارای تغییرات در شعاع ژیراسیون کمی است، این به این معنی است که پروتئین حالت قبلی خود را حفظ کرده است. ولی در بازه زمانی ۱۲۰۰تا ۱۸۰۰پیکوثانیه شعاع ژیراسیون افزایش می یابد یعنی در این بازه پروتئین رفته رفته بازتر شده و سطحش بزرگتر و پهن تر می شود. دلیل اینکه پروتئین تمایل دارد پهن تر شود این است که وقتی اتم های پروتئین به گرافن نزدیکتر می شوند آنگاه انرژی واندوالسی برهمکنشی بین گرافن و پروتئین در کمینه مقدار خودش قرار میگیرد. پس می توان نتیجه گرفت که پروتئین با کاهش انرژی واندروالسی خود، می تواند گرافن دوست تلقی شود. این یک قاعده کلی است، مولکولهایی که مولکول دیگری را دوست دارند، تمایل دارند با مولکول دیگر با بیشترین سطح در تماس باشند. همانطور که از شکل پیداست حضور گرافن در این سیستم باعث افزایش شعاع ژیراسیون از به شده است. همانطور که می دانیم کارکرد پروتئین ها بر اساس شکل سه بعدی (فضایی) آنها شکل می گیرد، بدین معنی که اگر شکل فضایی پروتئین تغییر کند آن پروتئین کارایی خود را از دست خواهد داد. این نکته در اینجا لازم است بیان شود که در اینجا با افزایش شعاع ژیراسیون شکل سه بعدی آن تغییر می کند و اگر این تغییر شکل به اندازه کافی زیاد محسوب شود آنگاه کارایی پروتئین از بین برود. در صورت اثبات آزمایشگاهی این موضوع، این مقدار تغییر شکل پروتئین بر کارایی آن اثر می گذارد، می توان از آن بعنوان مولکول خطرناک یاد کرد. چرا که اگر وارد بدن موجود زنده ای شود می تواند پروتئین های آنها را بخود جذب کرده و باعث از بین بردن کارایی آن پروتئین ها گردد. ( آزمایش تجربی این موضوع می تواند در آینده در ادامه موضوع این پایان نامه تعریف شود).
(نمودار۵-۵): تغییرات شعاع ژیراسیون بر حسب زمان در محیط آبی
نمودار(۵-۶ )تغییرات شعاع ژیراسیون در محیط بدون آب می باشد. در اینجا نیز شعاع ژیراسیون رفته رفته بیشتر شده است. در اینجا چون آب وجود ندارد هیچ نیرویی از اطراف به اتم های پروتئین وارد نمی شود و بنابر این پروتئین براحتی و حتی قبل از اینکه کاملاً به نزدیکی گرافن برسد شروع به افزایش شعاع ژیراسیون می کند ولی بیشترین مقدار افزایش شعاع هنگامی است که به گرافن چسبیده باشد. در اینجا نیز همانند مورد قبل (در حضور آب) شعاع به مقدار افزایش یافته است.
(نمودار۵-۶): تغییرات شعاع ژیراسیون در محیط بدون آب
۵-۳-۵-بررسی انرژی واندروالسی
با توجه به نمودار۵-۷ با کاهش فاصله متوسط پروتئین از گرافن انرژی برهمکنشی واندروالسی کاهش می یابد. همانطور که می بینیم رابطه بین این دو خطی نیست. این بخاطر آن است که رابطه مربوط به انرژی واندوالسی با فاصله خطی نیست. البته در این نمودار، انرژی برهمکنشی تمام اتم های پروتئین را با گرافن در نظر گرفته شده که مسلما همه اتم ها در یک فاصله از گرافن قرار ندارند. بنابراین تابع آن نیز بصورت توان۶ و توان ۱۲ فاصله نخواهد بود. نوسانات اتم ها و اسید آمینه ها باعث می شود که نمودار دارای نوسان باشد. رفتار کلی که در این نمودار دیده می شود این است که با کاهش فاصله متوسط پروتئین از گرافن، انرژی واندروالسی نیز کاهش می یابد. کاهش انرژی در یک فاصله ۱۲آنگسترومی نشان از قید این پروتئین به گرافن است.
(نمودار۵-۷): کاهش ارتفاع بر حسب کاهش انرژی برهمکنشی واندروالسی
تحول انرژی برهمکنشی واندروالسی را بر حسب زمان نیز می توان بررسی کرد. از شکل( ۵-۸ )پیداست که این انرژی بجز اول در بقیه زمان ها با شیب نسبتاً کمی کاهش پیدا می کند. در نهایت این کاهش انرژی متوقف می شود که آن نقطه بعنوان چاه انرژی برای پروتئین در نظر گرفته می شود.
(نمودار۵-۸): تغییرات انرژی برهمکنشی واندروالسی بر حسب زمان
۵-۳-۶-فاصله پروتئین و گرافن بر حسب زمان
این نمودار تحول زمانی فاصله بین گرافن و پروتئین را نشان می دهد. از نمودار دیده می شود که پروتئین در حدود ۴۰۰ فمتو تانیه خود را به گرافن رسانده است در حالی که انرژی واندروالسی در این مدت به کمینه مقدار خود نرسیده است. دلیل این موضوع را می توان در این نکته دید که هر چند پروتئین در مدت کوتاهی خود را به گرافن رسانده است ولی این زمان برای پروتئین جهت بازآرایی و تغییر شعاع ژیراسون کم است و در این مدت نمی تواند روی سطح گرافن پهن شود. برای تغییر شعاع ژیراسیون و در نتیجه آن کاهش انرژی واندر والسی به مدت زمان بیشتری لازم است.
(نمودار۵-۹): تغییرات فاصله پروتئین بر حسب زمان
همانطور که مشاهده می شود دو نمودار اخیر مشابه هم می باشند البته باید شبیه هم باشند و همانطور که می بینیم در هر دو انرژی واندروالسی کاهش می یابد. بالا رفتن اولیه نمودار به خاطر بنزن های پروتئین می باشد که خیلی سریع بالا می روند. پروتئین دارای اسید آمینه های آبدوست و آبگریز است. اسید آمینه های آبدوست وقتی در قسمت زیرین پروتئین که به سمت گرافن است قرار می گیرد، دوست دارد به نحوی خود را از گرافن دور کند و به آن سمت دیگر رود که در آن سمت دیگر در کنار مولکولهای آب باشد. این طبیعت اسید آمینه های آبدوست باعث می شود که پروتئین در نزدیکی سطح گرافن ( در بازه زمانی تا ) افت و خیز کند تا حالت پایدار خود را پیدا کند.
۵-۳-۷-تغییرات فاصله اسید آمینه ها و گرافن بر حسب زمان
کمیت دیگری که در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد آبدوستی و آبگریزی اسیدهای آمینه در مقایسه با یکدیگر است. به همین منظور فاصله اسیدهای آمینه را از سطح گرافن محاسبه می کنیم. ملاک برای تشخیص آبدوستی و آبگریزی، فاصله از سطح گرافن است. چرا که اگر اسید آمینه در بیشترین فاصله از گرافن قرار بگیرد یعنی تمایل دارد کنار مولکولهای آب باشد تا کنار صفحه گرافن. همین طور برعکس، اگر اسید آمینه ای نزدیک صفحه گرافن باشد پس دوست دارد دور از مولکولهای آب باشد یعنی آبگریز محسوب می شود. با توجه به نمودار، می توان گفت فنیل آبگریز بوده چرا که در نهایت فاصله آن از سطح گرافن از همه کمتر است. که در حال نزدیک شدن می باشد. اسید آمینه ای که با رزیجو آرگ می باشد کاملاً دور شده پس آبدوست می باشد و به همین ترتیب در مورد بقیه رزیجو ها هم می شود نظر داد. در مورد آرجینین نمی توان گفت آبدوست است یا آبگریز. چرا که در فاصله بین آبگریزی و آبدوستی واقع شده است. متاسفانه این پروتئین دارای تعداد زیادی اسید آمینه نیست که بتوان در مورد اسید آمینه با بهره گرفتن از فاصله آنها تا سطح اظهار نظر کرد. مثلا تریپتوفان هم در نزدیکترین فاصله قرار دارد و هم در بیشترین فاصله که نمی توان در مورد آن قضاوت کرد. ولی اگر تعداد اسید آمینه های پروتئین بیشتر می بود می توانستیم تعداد اسید آمینه هایی که به سطح نزدیکترند را با آنهایی که دورترند مقایسه کنیم آنگاه معیار ما خود را بهتر نشان می داد.
(نمودار۵-۱۰): فاصله اسید آمینه ها از سطح گرافن بر حسب زمان
۵-۳-۸- بررسی حرکت پروتئین بر روی سطح گرافن
در این حالت کمیت X میانگین وYمیانگین تمام اتم های پروتئین را در نظر می گیریم. بررسی می کنیم که در هر گام زمانی پروتئین در چه قسمتی از گرافن قرار دارد. به این منظور یک نمودار ۵۰در ۵۰ را بعنوان نماینده ای از گرافن که دارای ابعاد ۵۰در ۵۰ می باشد را در نظر می گیریم. با توجه به شکل، پروتئین بیشتر در فضای بالای قسمت مرکزی گرافن حرکت می کند. این به این معنی است که گرافن دوست ندارد به سمت لبه ها حرکت کند چرا که در این صورت با تعداد اتم های کمتری از گرافن بر همکنش می کند و باعث می شود انرژی واندروالسی افزایش پیدا کند. چون این موضوع در حرکت خود به خودی نامطلوب است پس اتفاق نمی افتد. اگر به فیلم مربوط به شبیه سازی توجه کنیم می بینیم که پروتئین در این حالت نسبت به حالت بدون آب کمتر حرکت می کند و این به خاطر وجود محیط آبی می باشد که مولکول های آب اجازه حرکت بیشتر را نمی دهند. نمودار( ۵-۱۱) نشان می دهد که ضریب پخش پروتئین در حضور آب در سطح گرافن کمتر از زمانی است که آب وجود ندارد.
(نمودار۵-۱۱): مسیر حرکت پروتئین در فضای بالای گرافن در حضور آب
(نمودار۵-۱۲): نمودار مربوط به این بررسی در محیط بدون آب می باشد
پروتئین در این محیط حرکت بیشتری را از خود نشان می دهد چون در این محیط آب وجود ندارد پس طبیعی به نظر می رسد که با توجه به کم شدن تعداد مولکول ها در محیط، پروتئین آزادی حرکت بیشتری را داشته باشد و در مقایسه با حالت قبلی در سطح بیشتری از گرافن حضور داشته باشد. این گونه حرکت و همچنین کاهش انرژی واندوالسی نشان می دهد که پروتئین به گرافن مقید شده است و برای اینکه پروتئین از گرافن جدا شود باید یک نیروی خارجی اعمال گردد. همچنین اگر پروتئین در یک طرف گرافن باشد هیچگاه نخواهد توانست بصورت خود به خودی از آن جدا شود و یا به طرف دیگر گرافن حرکت کند.

شکل(۲-۱۷) اجزای تشکیل دهنده یک سیستم اصطکاکی EQS ]17[
شکل(۲-۱۸) سیستم جداگر لغزشی FIP ]17[
۲-۸-۳- سیستم جداکننده ترکیبی الاستومر و لغزنده ها
برای تأمین نیروی بازگرداننده در تکیه گاه های جداکننده لغزشی می توان آن ها را در ترکیب با الاستومر و یا تکیه گاه های الاستومریک بکار برد. ترکیب لغزنده ها و تکیه گاه های الاستومریک توسط آقای کلی به منظور بهره بردن از مزیت های هر دو نوع جداکننده فوق پیشنهاد شد. لغزنده ها پریود سیستم را بالا برده و تکیه گاه لاستیکی با ایجاد نیروهای بازگرداننده، تغییر مکان را کنترل می کنند. این تکیه گاه ها پیچش را نیز کنترل نموده و اگر تغییر مکان از تراز طراحی تجاوز کند، رفتار سخت شونده نشان می دهند. برای ترکیب سیستم های لغزشی و الاستومریک می توان از هر دو نوع تکیه گاه فوق در یک سازه استفاده نمود (یعنی بعضی از تکیه گاه های سازه از نوع الاستومریک مانند لاستیک مسلح طبیعی با میرایی کم و یا زیاد با بعضی از تکیه گاه های سازه از نوع لغزشی مانند المان های تفلون، فولاد ضد زنگ و یا صفحات آلیاژ سرب – برنز واقع بر سطح فولاد ضد زنگ باشد) و یا اینکه هم سطوح لغزشی اصطکاکی و هم الاستومریک را در یک تکیه گاه بکاربرد. چند نوع از سیستم های تکیه گاه جدا کننده ترکیبی عبارتند از ]۱[ :

۱- سیستم TASS
۲- سیستم جد اکننده فنری- اصطکاکی^[۱۸] که جزئیات آن در شکل (۲-۱۹) نشان داده شده است.
۳- سیستمEDF^[19]
در شکل (۲-۲۰) شماتیک یک پل جداسازی شده نشان داده شده است و محل قرارگیری جداساز نیز که زیر عرشه و روی تیر ستون می باشد، در آن قابل مشاهده است.
شکل(۲-۱۹) سیستم جد اکننده فنری – اصطکاکی ]۱[
شکل(۲-۲۰) شماتیک یک پل جداسازی شده با عرشه پیوسته ]۱[
۲-۹- مطالعات تحلیلی صورت گرفته جداسازی لرزه ای پل ها
۲-۹-۱- مقدمه
در این بخش، کارهای انجام شده در زمینه جداسازی لرزه ای در پل ها به تفکیک مطالعات تحلیلی و به ترتیب زمانی، ارائه می شود. شایان ذکر است که هنوز در ایران از جداگرهای لرزه ای به طور گسترده استفاده نشده است و اکثر موارد موجود در پل ها نئوپرن های انبساط حرارتی هستند و لذا در این تحقیق بیشتر مطالعات تحلیلی وآزمایشگاهی سیستم جداسازی لرزه ای در کشورهای خارجی مورد توجه قرار گرفته است.
۲-۹-۲- مطالعات تحلیلی و پارامتریک
دراین قسمت،کارهای تحلیلی و عددی کاربرد جداسازی لرزه ای مرور می شود. قبارا^[۲۰] (۱۹۸۸) پاسخ لرزه ای پل های بزرگراهی یک و دو دهانه با بالشتک های لاستیکی- سربی که به صورت فنر دو خطی مدل شده اند، بررسی کرده است. تأثیر پارامترهای مهم مثل سختی عایق لرزه ای، سختی پایه و خروج از مرکزیت پایه بر کارآیی عایق لرزه ای مورد بررسی قرار گرفته است ]۲۱[.
قبارا و علی (۱۹۸۸) پاسخ یک پل سه دهانه عایق بندی شده با بالشتک های لاستیکی- سربی در برابر حرکات زلزله بررسی کرده اند . اثر سختی عرشه بر پاسخ های لرزه ای بررسی شده است. نتیجه گیری شده است که پل های بزرگراهی دو یا سه دهانه معمولی برای عایق بندی لرزه ای مناسب می باشند، با این فرض که عرشه پل در جهت افقی رفتار صلب داشته باشد. مقاومت تسلیم هسته سربی به عنوان یک تعادل قابل قبول بین نیروهای کاهش یافته در پایه ها و نیروهای افزایش یافته در کوله ها به میزان % ۴ وزن پل توصیه شده است.
آن ها در ادامه تحقیق، یک روش طراحی ساده با بهره گرفتن از روش طیف پاسخ غیرخطی برای پل های بزرگراهی جداسازی شده ارائه کردند که هدف توازن بهینه بین نیروهای برشی منتقل شده به تکیه گاه ها و جابجائی های قابل تحمل عرشه بوده است. در نهایت جدول های ساده شده ای ارائه شده است که به عنوان یک کمک طراحی برای پل های جدید و مقاوم سازی پل های موجود به کار می رود ]۲۲[.
گوری^[۲۱] و همکاران (۱۹۸۹) یک روش طراحی برای اعمال فناوری جداسازی لرزه ای به پل های معمولی با عرشه بتنی و دهانه های متوسط پیوسته ارائه کرده اند . روشی برای ساخت طیف پاسخ غیرخطی برای سیستم های کاملا پلاستیک ارائه شده است که در آن یک رابطه مستقیم مقاومت– جابجائی، بدون وابستگی به زمان تناوب الاستیک بدست آمده است ]۲۳[.
تورکینگتون^[۲۲] و همکاران (۱۹۸۹) پاسخ پل های دو و چهار دهانه در برابر زلزله های حقیقی را با بهره گرفتن از سه مدل بررسی کرده اند . اولین مدل نمایانگر یک روسازه پل متکی بر بالشتک های واقع بر پی صلب می باشد و شامل یک جرم متصل به فنر دو خطی که از طرف دیگر کاملا صلب نگه داشته شده است، می باشد. خصوصیات برشی بالشتک با یک فنر دو خطی مدل می شود. مدل دوم ترکیبی از بالشتک های الاستومریک و سربی– لاستیکی بوده و ارتفاع پایه های پل متفاوت می باشد. پایه ها با المان های تیر الاستیک مدل می شود. از ترکیب مدل پایه و بالشتک، مدل سوم بدست می آید. نشان داده شده است که بالشتک سربی– لاستیکی در ترکیب با بالشتک های الاستومریک می توانند نیروهای زلزله را بین کوله ها و پایه ها توزیع کنند. همچنین مشخص شده است که وجود سرب، پریود طبیعی سازه را جابجا می کند و میزان میرایی را با وجود کاهش جابجائی ها، افزایش می دهد.
آن ها در ادامه پل های عایق بندی شده در برابر زلزله با بالشتک های لاستیکی– سربی را مطالعه پارامتریک نموده و نتیجه گیری نموده اند که این عایق ها در ترکیب با بالشتک های الاستومریک یک ابزار مؤثر برای توزیع نیروهای پاسخ زلزله بین پایه ها و کوله ها می باشد. رکوردهای زلزله ارتعاشی عموما منجر به میرایی های اضافی بزرگتر می شوند درصورتی که زلزله های ضربه ای میرایی اضافی کمتری ایجاد می کنند و نیز زلزله های با بزرگای بیشتر باعث جابجائی بیشتر دوره تناوب می شوند ]۲۴[.
لی^[۲۳] (۱۹۸۹) پاسخ یک پل سه دهانه با سیستم جداگر لرزه ای که شامل بالشتک های لاستیکی و مستهلک کننده های هیسترتیک در جهت طولی بود، بررسی نمود. معادلات غیرخطی حرکت برای مود اول ارتعاش استخراج شده است و پاسخ شتاب زمین با اغتشاش سفید فیلتر شده با بهره گرفتن از تکنیک معادل سازی خطی تعیین شده است. روشی نیز برای طرح بهینه سیستم جداگر لرزه ای با میراگرهای هیسترتیک ارائه شده است. نتیجه گیری شده است که اگر میراگر هیسترتیک بر روی یک سازه نگهدارنده سخت قرار گیرد بیشترین تأثیر را خواهد داشت ولی بازده آن با افزایش انعطاف پذیری سازه نگهدارنده کاهش می یابد. همچنین نتیجه گیری شده است که هرچه میزان ماکزیمم جابجائی مجاز مورد استفاده بزرگتر باشد سیستم جداگر مؤثرتر خواهد بود ]۲۵[.
موخا^[۲۴] و همکاران (۱۹۹۰) یک مدل ریاضی از رفتار اصطکاکی بالشتک های لغزشی تفلونی برای جداسازی لرزه ای پل ها به دست آورده اند. این مدل قادر است که این موارد را محاسبه کند: اول، حرکت یک سویه و چند سویه در سطح تماس فولاد با تفلون، دوم، وابستگی ضریب اصطکاک لغزشی به سرعت و فشار، سوم، اثرات اصطکاک استاتیکی. پارامترهای مشخص کننده مدل عبارتند از: مقادیر حداکثر و حداقل ضریب اصطکاک لغزشی، نسبت ضریب اصطکاک استاتیکی به ضریب اصطکاک لغزشی در شروع لغزش و پارامتری که تغییرات ضریب اصطکاک لغزشی با سرعت را توصیف کند ]۱۸[.
رینهورن^[۲۵] و همکاران (۱۹۹۸) اثرات تغییرات نسبت مشخصه های جاری شدن عایق و پایه بر پاسخ پل های جداسازی شده را بررسی کرده اند. مشخص شده است که بخاطر درجه نامعینی پائین و غلبه مود ارتعاشی عرشه پل، پله ای جداسازی شده، به خصوصیات حرکت زمین بسیار حساس می باشند. بعد از جاری شدن، با توجه به خصوصیات سختی و پریود سیستم پل – عرشه، ممکن است سختی ثانویه عایق ها
کاملاً حاکم شود. این مطالعه حساسیت پاسخ پل به تغییرات اندک سختی بعد از جاری شدن سیستم جداسازی را مورد بررسی قرار می دهد. از آنجا که عرشه بیشترین جرم پل را به خود اختصاص می دهد، مدل های تحلیلی طراحی، تمایل به حذف جرم پایه ها و مودهای ارتعاش ناشی از آن ها دارند. بهرحال، در پل های با عرشه جداسازی شده، مودهای محلی ستون های بلند جرم دار ممکن است در نیاز جابجائی نسبی سیستم پایه پل عایق اساسا اثر داشته باشد. همچنین اثر صرفنظر کردن از جرم پایه ها در مدل نمودن پل ها مورد مطالعه قرار گرفته است ]۲۶[.
دولس^[۲۶](۱۹۹۸ ) رفتار لرزه ای پل های راه آهن را که مجهز به قطعات جداکننده و مستهلک کننده انرژی است، بررسی کرده است. یک پل نوعی از خطوط ریلی سریع السیر ایتالیا که در دست احداث بوده و دارای رفتار الاستو – پلاستیک می باشد مورد ملاحظه و بررسی قرار گرفته است و پارامترهای تعیین کننده پاسخ این قطعات مثل نیرو و سختی بعد از جاری شدن، تغییر داده شد. مزایای عملی جداسازی لرزه ای در مقایسه با طراحی مرسوم پل های راه آهن بررسی شده و تعدادی ضابطه برای پارامترهای رفتاری در انتخاب طرح بهینه بدست آمده است. وی در مقاله خود عنوان کرده است که اثرات ویژه ای مثل رفتار غیرخطی بالاست، رفتار دینامیکی قطار، وجود قید یک جهته بین چرخ قطار و ریل، بین ریل و عرشه و بین ریل و بالشتک های پل بایستی در نظر گرفته شوند. در این راستا بایستی یک آنالیز سه بعدی کامل صورت گیرد تا پدیده های غیرخطی در سازه و ریل را در نظر آورد، به همین منظور یک برنامه سه بعدی اجزاء محدودی به نام BRIEتوسط وی نگاشته شده است. در این تحقیق تنها یک پل در نظر گرفته شده است که دارای ۵ دهانه ساده هر یک به طول ۶/۳۳ متر و پایه های به ارتفاع ۶/۱۱ متر می باشد. یک سیستم جداگر الاستوپلاستیک در نظر گرفته شده که برای شرایط راه آهن که عبارتند از سختی اولیه زیاد و مقاومت بالا در رابطه با نیروهای ترمز/ شتاب، مناسب می باشد و در نهایت مقایسه ای بین این پل ها و پل های معمولی صورت گرفته است ]۲۷[.
۲-۱۰- تفاوت کاربرد جداسازی لرزه ای در پل ها با ساختمان
مفهوم جداسازی لرزه ای در پل ها به طور اساسی با ساختمان های معمولی فرق می کند. موارد فراوانی در پل ها وجود دارد که با ساختمان ها متفاوت بوده و مفهوم جداسازی لرزه ای را تحت تأثیر قرار می دهد ]۲[ :
– بیشتر وزن در روسازه و در یک صفحه افقی (عرشه پل) متمرکز شده است.
– روسازه برای مقاومت در برابر نیروهای لرزه ای بسیار مقاوم است در حالی که زیرسازه (پایه ها و کوله ها) بسیار آسیب پذیرند.
– مقاومت لرزه ای غالباً در دو جهت افقی عمود بر هم طولی و عرضی متفاوت است.
– پل ها باید بارهای جانبی سرویس و تغییر مکان های ناشی از باد، بار ترافیک، خزش، حرکات انقباضی و حرارتی را تحمل کنند.
هدف جداسازی لرزه ای پل ها متفاوت از ساختمان های معمولی است. در ساختمان های معمولی، جداسازی لرزه ای به منظور کاهش نیروهای اینرسی سازه بالای جداگر می باشد تا نیروهای اعضا را کاهش دهد. در پل ها معمولا جداسازی لرزه ای در زیر روسازه انجام می گیرد و هدف آن محافظت از المان های زیر جداگر می باشد. این کار با کاهش نیروهای اینرسی منتقل شده از روسازه به زیرسازه صورت می گیرد. در شکل (۲-۲۱) نمونه ای از یک پل جداسازی شده نشان داده شده است.
شکل (۲-۲۱) نمونه ای از یک پل جداسازی شده لرزه ای ]۲[
معمولا جداکردن پل ها به خصوص در جهت طولی مشکل است. در سازه های جداسازی شده اگر فاصله کافی برای تغییر مکان سازه وجود نداشته باشد موجب می شود که ضربه ای از محل تکیه گاه به سازه وارد شود. برای ساختمان ها، این ضربه اثرات نامناسبی در بر خواهد داشت. ضربه وارده یک شوک با فرکانس بالا ایجاد می کند که به صورت موج در سازه بالا می رود و لذا موجب این خرابی ها می شود که قرار بود سیستم جداساز از آن جلوگیری کند ]۲۸[.
در پل ها، در صورت کم بودن فاصله مزبور روسازه با کوله پل برخورد می کند که معمولا شتاب زیاد در آن ها ایجاد خرابی می کند و به این دلیل ضربه تأثیر زیادی بر پل نمی گذارد. نیروی ناشی از ضربه را می توان با قرار دادن ماده شکننده و ترد در محل برخورد کاهش داد. شکل (۲-۲۲) نمونه ای از آن را نشان می دهد.
شکل (۲-۲۲) جزئیات محل اتصال عرشه پل به کوله آن ]۲[
ویرایش ۱۹۹۱ دستورالعمل جداسازی لرزه ای آشتو اجازه داده است که پل های جداشده برای همان ضریب شکل پذیری ® که برای پل های جداسازی نشده استفاده می شود، طراحی شوند که این مسئله برای ساختمان ها متفاوت است.
این دستورالعمل دو روش تحلیل طیفی، تک مودی و چند مودی را پیشنهاد می کند. روش اول شبیه روش خطی است و روش دوم همانند روش معمول تحلیل طیفی است. همچنین تحلیل تاریخچه زمانی نیز برای پل های جداسازی شده لرزه ای اجازه داده شده و در ضمن آزمایش هایی باید بر روی سیستم های جداگر انجام شود. در بازنگری ۱۹۹۹، دستورالعمل آشتو با تغییرات اساسی مواجه شد. تفاوت های اساسی بین دو ویرایش آشتو از این قرار است ]۲۸[ :
– محدودیت در ضریب Rبدین ترتیب که ضریب به نصف مقدار آن برای پل های جداسازی شده ولی نه کمتر از ۵/۱ محدود شد.
– اضافه شدن روش تحلیل بار یکنواخت به روش های تحلیل موجود. این روش، روش بار استاتیکی است که انعطاف پذیری زیرسازه را نیز به حساب می آورد.
– ارائه روش هایی برای تحلیل پل های با میراگرهای ویسکوز
– در نظر گرفتن کرانه بالا و پائین برای طراحی بر اساس جابجایی حداکثر
– نیاز به انجام آزمایش های وسیع تر شامل آزمایش تعیین مشخصات سیستم
۲-۱۱- کاربرد جداگرهای لرزه ای در پل ها در کشورهای مختلف
نمونه هایی از پل های جداسازی شده و جزئیات کاربرد جداگرها در شکل (۲-۲۳) به جهت تکمیل موارد مذکور و تائید مجدد استقبال کشورهای مختلف از این روش برای طراحی و بهسازی لرزه ای پل ها ارائه شده اند. استفاده از جداگرهای الاستومری با توجه به امکانات و توانائی های شرکت های داخلی توصیه می شود ]۱[.
شکل (۲-۲۳) نمونه هایی از جداگرهای لرزه ای استفاده شده در پل ها ]۱[
فصل سوم
مدل سازی، بارگذاری و روش تحلیل
۳-۱- مقدمه
در جداسازی لرز ه ای کل یا بخشی از سازه برای کاهش پاسخ لرزه ای آن بخش در زمان زلزله از زمین یا قسمت های دیگر سازه جدا می شود. این کار با بهره گرفتن از جداساز هایی که بر اساس مشخصات دینامیکی سازه، اهداف عملکردی مورد نظر طراح و شرایط خطر لرزه ای ساختگاه، طراحی و ساخته شده اند صورت می گیرد. وظیفه اصلی این جداساز ها ایجاد فاصله بین دوره ی تناوب طبیعی سازه و محدوده ی دوره ی تناوب حاکم در ارتعاش زمین لرزه احتمالی در محل سازه ی مورد نظر است. علاوه بر این، انرژی ارتعاشی ناشی از زلزله نیز با کمک سازوکارهای مختلفی جذب شده و از انتقال آن به سازه جلوگیری می گردد.
جداساز سامانه ای است که سازه روی خود را از بخش زیرین خود جدا می کند. برای اینکه در زمان بروز زلزله هیچ نیرویی به سازه منتقل نشود، لازم است این سامانه، سازه را به حالت شناور درآورد. این امر با توجه به نیاز به کنترل تغییر مکان های نسبی جانبی در زمان تحریک زلزله از نظر اجرایی درست و امکان پذیر نیست.

-(حکمت). قوّتطاعتدرلقمه‌یلطیفاستوصحّتعبادتدرکسوتنظیف. (گلستان:163)(در فضیلت دارایی و ثروت در انجام عبادات)
-(مثل‌نما).منعمبهکوهو دشتو بیابانغریبنیست/هر جاکهرفتخیمهزد و بارگاهساخت.(گلستان:120) ( فضیلت ثروت بر فقر و نداری)
-(مثل نما). هر کهرازرّ،درترازوست،زوردربازوست. (گلستان:146) (فضیلت دارایی و ثروت بر قدرت و مقام)
-(مثل نما). هر کهزردیدسرفرود آورد/ ورترازویآهنیندوشاست. (گلستان:146)(در فضیلت ثروت و دارایی بر مقام و قدرت.)
– (مثل). دربیابانخشکوریگروان / تشنهرادردهانچهدر،چهصدف.(گلستان:115) (اگرداراییوثروت،انسانراازمشکلاتنجاتندهند،چندانارزشیندارند.)
– (مثل). مردبیتوشهکاوفتادازپای / برمیان‌بنداوچهزر،چهخزف.(گلستان:115) (اگرداراییوثروت،انسانراازمشکلاتنجاتندهند،چندانارزشیندارند.)
– (مثل). دربیابانفقیرسوختهرا / شلغمپختهبهکهنقره‌یخام. (گلستان:115) (اگر دارایی و ثروت، انسان را از مشکلات نجات ندهند، چندان ارزشی ندارند.)
– (مثل). گرهمهزرجعفریدارد / مردبیتوشهبرنگیردکام. (گلستان:115) (بیارزشیداراییوثروت،زمانیکهبهانسانفایده‌اینرسانندومشکلیازمشکلاتاوراحلنکنند.)
-(مثل نما). درویشرا دستقدرتبستهاستو توانگر را پایارادتبسته.(گلستان:162)( برای بخشش، علاوه بر توانایی، همّت نیز لازم است.)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

– (حکمت). اگرتنگدستيمروپيشيار/ وگرسيمداريبياوبيار. (بوستان:1213) (در فضیلت ثروت و دارایی)
– (مثل). توکیبشنویناله‌یدادخواه/ بهکیواندرتکلهّ‌یبارگاه. .(بوستان:499) (در نکوهش بی خبری ثروتمندان از فقرا.)
– (مثل). یکیتشنهمی‌گفتوجانمی‌سپرد / خنکنیکبختیکهدرآبمرد. (بوستان: 1735) (حتّی مرگ در آسایش و ثروتمندی خوش است.)
کرم و بخشش
-(حکمت). ايكريميكهازخزانه‌يغيب/ گبر وترساوظيفهخورداريدوستانراكجاكنيمحروم / توكهبادشمنايننظرداري؟ (گلستان:49)(تأکید بر رحم و کرم خداوند بر بندگانش به طور عام و دوستانش به طور اخصّ)
-(مثل نما). برمنمنگرتادگرانچشمندارند / کزدستگدایاننتوانکردثوابی.(همان:166) (گدایان، فرصت بخشش و بزرگواری را از انسان می‌گیرند.)
-(مثل نما). جوانمردیولطفاستآدمیّت/ همیننقشهیولانیمپندار
چو انسانرا نباشد فضلو احسان/ چهفرقیاز آدمیتا نقشدیوار؟ (گلستان:159)(تأکید بر جوانمردی و احسان)
-(مثل نما). چهخوشگفتزالیبهفرزند خویش/ چودیدشپلنگافکنو پیلتنگر از عهد خردیتیاد آمدی/ کهبیچارهبودیدرآغوشمن نکردیدراینروزبرمنجفا/ کهتوشیرمردیو منپیرزن.(گلستان:152) (تأکید بر احترام پدر و مادر پیر)
-(مثل نما). گرگرفتارمكني، مستوجم / ورببخشي،عفوبهتركانتقام.( گلستان:147) (تأکید بر عفو و بخشش )
-(حکمت). بارانرحمتبیحسابشهمهرارسیده،و خواننعمتبیدریغشهمهجاکشیده.( گلستان:49)
( رحمت خدا بر موجودات، عمومی است.)
-(مثل نما). بدانکرمکهتوداریامیدواریهست.( گلستان:147) (کرم و بخشش انسان موجب امیدواری دیگران می‌شود.)
-(مثل نما). گرتزدستبر‌آید،چو نخلباشکریم/ ورتزدستنیاید چو سرو باشآزاد.(گلستان:190)(تأکید بر کرامت و آزادگی)
-(حکمت). بهروزگارسلامت،شکستگاندریاب/کهجبرخاطر مسکینبلا بگرداندچوسایلازتوبهزاریطلبکندچیزی/ بده،و گر نهستمگر بهزور بستاند(گلستان:94)(تأکید بر توجّه بر حال ضعفا و مستمندان.)
-(مثل نما). قلمعفو برگناهمکش.(گلستان:87) (درخواست بخشش از تقصیرات)
-(حکمت). کرمبینو لطفخداوندگار/ گنهبندهکردهاستو او شرمسار. (گلستان:50)(در فضل و کرم خدا بر گنهکاران)
-(مثل نما). گرتز دستبرآید،چو نخلباشکریم/ورتبهدستنیاید،چوسروباشآزاد.(گلستان:190)(تأکید بر بخشش و آزادگی)
-(حکمت). لطفکنلطف،کهبیگانهشود حلقهبهگوش. (گلستان:63) (در فضیلت لطف و کرم در حق دیگران.)
-(مثل نما). نبشتهاستبرگوربهرامگور/ کهدستکرمبهکهبازویزور.(گلستان:108)(در فضیلت بخشش و کرم بر قدرت و مقام)
– (حکمت)خواهیکهمتمتّعشویاز نعمتدنیا/ با خلقکرمکنکهخداباتوکرمکرد.(گلستان:169)(تأکید بر بخشش و بزرگواری در حقّ دیگران.)
– (حکمت). بامردمسهلگویدشوارمگوی / باآنکهدرصلحزندجنگمجوی. (گلستان:172) (کرم وبخشش بر دیگران)
– (مثل نما). کریمانرابهدستاندردرمنیست / خداونداننعمتراکرمنیست.(گلستان:163) ( برای بخشش هم مال و ثروت لازم است و هم همّت و بزرگواری.)
– (مثل). نیمنانیگرخوردمردخدای / بذلدرویشانکندنیمیدیگرهفتاقلیماربگیردپادشاه / همچناندربنداقلیمیدگر.(گلستان:60)(در فضیلت درویشان خیّر بر پادشاهان طمّاع)
– (حکمت). بديرابديسهلباشدجزا/ اگرمردياحسناليمناسا. .(بوستان: 1486) (در سفارش به نیکویی کردن بر بدان)
– (مثل). بدانمرد کنداستدندانیوز/ کهمالدزبانبر پنیرشدوروز..(بوستان: 1350)(در فضیلت نیکوکاری.)
– (حکمت). بهیکخردهمپسند بر ویجفا/ بزرگانبگفتند خذ ما صفا. .(بوستان:3289) (در فضیلت نیکویی و جوانمردی.)
-(مثل نما). نکوییورحمتبهجایخوداست/ ولیبابداننیکمردیبداست. .(بوستان: 2241)(تأکید بر نکویی به‌جا و پرهیز از نکویی در
حقّ ظالمان و بدکاران.)
– (حکمت). عدورابهجایخسکزرّبریز/کهبخششکندکنددندانتیز. .(بوستان:997)(تأکیدبربخشش .)
– (حکمت). درونفروماندگانشادکن / زروزفروماندگییادکن .(بوستان: 1140) (تأکید بر کمک به زیر دستان.)
-(مثل نما). دگرروزبرگردهرکودوان/ عسلبرسروسرکهبرابروان. (بوستان:2183) (در مذمّت بخشنده‌ی ترشروی)
– (مثل نما). همیگفتغلغلکناناز فرح/کهمندقبابالکریمانفتح. (بوستان: 1755) (تأکید بر کرم و بخشش)
بخت و اقبال
-(حکمت). ايندوچيزمبرگناهانگيختند/ بختنافرجامو عقلناتمام(گلستان:147) (بخت بد و عقل کم، از عوامل انجام گناه است.)
-(مثل نما). بختو دولتبهکاردانینیست.( گلستان:84) ( بخت و اقبال به شایستگی افراد وابسته نیست.)
-(مثل نما). بازویبختبهکهبازویسخت.(گلستان:120) (خوش‌شانسی بهتر از قدرتمندی است.)
-(مثل نما). کیمیاگرزغصّهمردهورنج/ ابلهاندر خرابهیافتهگنج.(گلستان:84) (در فضیلت بخت بر درس و حکمت)
-(مثل نما). ناسزاییراچوبینیبختیار/ عاقلانتسلیمکردنداختیار. (گلستان:75)(در فضیلت بخت بر عقل.)
– (مثل). کسنتواندگرفتدامندولتبهزور / کوششبیفایدهاستوسمهبرابرویکور. (گلستان:120)(بخت و اقبال اکتسابی نیست.)
– (مثل). گاهباشدکهکودکنادان / بهغلطبرهدفزندتیری (گهبودکزحکیمدانشمند / برنیایددرستتدبیری … )(گلستان:126)(دخالت شانس و اقبال در زندگانی افراد.)

ب) غیبت کاری: مطالعات نشان می‌دهد، کارکنانی که رضایت کمتری دارند، احتمالاً بیشتر غیبت می‌کنند. دو نوع غیبت وجود دارد: یکی غیبت غیرارادی است که به علت بیماری یا سایر دلایل موجه و حوادث پیش‌بینی نشده اتفاق می‌افتد که غیرقابل اجتناب است و ارتباطی با رضایت شغلی ندارد. دیگری غیبت اختیاری است که ناشی از عدم رضایت شغلی فرد است.
پ) تأخیر در کار: تأخیر کاری همانند غیبت این باور را بوجود می‌آورد که فرد از کارش ناراضی است. این امر نشان می‌دهد که فرد برای شغل خود اهمیتی قائل نیست و بیشتر اوقات خود را به استراحت در خانه اختصاص می‌دهد. وقتی هم که سرکار حاضر می‌شود، بیشتر به تلفن‌های شخصی پرداخته و بطور کلی در پی اتلاف وقت است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ت) ترک خدمت: ترک خدمت کارکنان موجب وقفه در عملیات سازمان شده و جایگزین نمودن افراد برای سازمان پرهزینه بوده و از نظر فنی و اقتصادی نیز نامطلوب است. بر اساس مطالعات آرنولد و فلدمن^[۵۶]در واحدهای سازمانی که میزان رضایت شغلی افراد آن از حد متوسط پایین‌تر است، میزان ترک خدمت کارکنان آن بالاتر خواهد بود. البته ترک خدمت ممکن است ارادی و مربوط به عدم رضایت شغلی باشد و یا دلایل شخصی داشته باشد که خارج از کنترل مدیر است. از طرف دیگر ترک خدمت می‌تواند ناشی از مدرنیزه شدن کارخانه، فقدان سفارشات برای تولید، کمبود مواد اولیه و یا بطور کلی ناشی از وضعیت دشوار اقتصادی باشد. در چنین مواردی موضوع ترک خدمت بایستی بطور جدی مورد رسیدگی قرار گرفته و هر کجا که ضرورت دارد، اقدامات اصلاحی صورت پذیرد.
ث) فعالیت اتحادیه: مطالعات نشان می‌دهد که کارکنان با رضایت شغلی بالا، تمایلی به عضویت در اتحادیه ندارد و به آن بعنوان یک ضرورت نمی‌نگرند. شواهدی در دست است که نشان می‌دهد، عدم رضایت شغلی علت اصلی اتحادیه گرایی است. سطح فعالیت اتحادیه‌ها به سطح عدم رضایت شغلی بستگی دارد. هر چه سطح عدم رضایت شغلی کمتر باشد، ممکن است تنها به شکایت بسنده شود. ولی اگر سطح عدم رضایت شغلی بالاتر باشد، ممکن است موجبات اعتصاب کارکنان را فراهم آورد.
ج) بازنشستگی زودرس: مطالعات اشمیت و مکلن^[۵۷] ارتباط رضایت شغلی و بازنشستگی زودرس را نشان می‌دهد. شواهدی وجود دارد مبنی بر این که کارکنانی که تقاضای بازنشستگی پیش از موعد می‌کنند، تمایل دارند، نگرشهای مثبت خود را کمتر معطوف به کار خود سازند. از طرف دیگر کارکنانی که پست‌های سازمانی عالی‌تری دارند و دارای فرصتهای کاری چالشی هستند. نسبت به مشاغل سطوح پائین‌تر کمتر بدنبال بازنشستگی زودرس هستند (مقیمی،۱۳۷۷).
چ) ترک سازمان: کارگر یا کارمند درصدد برمی‌آید که شرکت یا سازمان را ترک نماید، از این رو استعفا می‌دهد و در پی شغل جدیدی بر می‌آید.
ح) اعتراض: به صورتی فعال و با اقداماتی سازنده درصدد بهبود شرایط برمی‌آید. عضو سازمان با مقامات بالا درباره این مسائل بحث می کند، پیشنهادهای سازنده ارائه می کند و درصدد نوعی اقدام دسته‌جمعی بر می‌آید.
خ) عدم وفاداری: کارگر یا کارمند، اگر چه برای بهبود وضع سازمان اقدامی نمی‌کند ولی خوشبختانه در انتظار بهبود شرایط می‌نشیند. در برابر انتقادهای خارجی، به نفع سازمان جبهه می گیرد و اعتماد راسخ دارد که مدیریت دلسوز سازمان از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کند و بر این باور است که مدیریت “راه درست” می‌رود.
د) اقدام منفی: عضو سازمان با اقدامات منفی خود موجب بدتر شدن شرایط می‌شود. با غیبت‌های طولانی و تأخیرهای زیاد، کم کاری و اشتباه کاریها، باعث بدتر شدن وضع سازمان می گردد (رابینز، پارسائیان و اعرابی، ۱۳۷۷).
۲-۳-۶- رضایت شغلی و عملکرد
یکی از موضوعات بحث انگیز رضایت شغلی، ارتباط آن با عملکرد است. سه دیدگاه مختلف در این مورد وجود دارد:
– رضایت شغلی باعث افزایش عملکرد می‌شود.
– عملکرد شغلی موجبات رضایت شغلی را فراهم می‌آورد.
– ارتباط ذاتی بین رضایت شغلی و عملکرد وجود ندارد، بلکه پاداشهای متغیری هستند که مداخله می‌کنند.
شکل زیر ارتباط رضایت شغلی و عملکرد را با توجه به دیدگاه های فوق نشان می‌دهد (مقیمی،۱۳۷۷):
شکل۲- ۲: ارتباط رضایت شغلی و عملکرد
منبع:(مقیمی،۱۳۷۷)
برای دو دیدگاه اول پشتوانه تحقیقاتی ضعیفی ارائه شده است. بیست مطالعه انجام یافته در این زمینه نشانگر آن است که بین رضایت شغلی و با عملکرد ارتباط ضعیفی وجود دارد و بیانگر آن است که کارمند راضی ضرورتاً عملکرد بالایی ندارد. البته نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، دیدگاه دوم تا حدودی مورد تأیید قرار گرفته و عملکرد بالاتر، رضایت بالاتری را نیز به دنبال دارد. اما در این میان دیدگاه سوم که عامل پاداش را بعنوان متغیر مداخله‌گر در ارتباط بین عملکرد و رضایت شغلی معرفی می‌کند بیشتر مورد تأیید قرار گرفته است. این بدان مفهوم است که عملکرد، پیامد رضایت شغلی نیست و همچنین رضایت شغلی نیز پیامد عملکرد نیست.
در سال ۱۹۵۵، برایفیلد و کروکت^[۵۸]ادبیات ارتباط رضایت شغلی و عملکرد را مورد بازنگری قرار دادند و نتیجه گرفتند که بین این دو پدیده ارتباط مستقیم کمی وجود دارد. در حقیقت بعضی اوقات رضایت شغلی و عملکرد بطور معکوس با یکدیگر ارتباط دارند. این دو پژوهشگر ثابت کردند که رضایت شغلی نتیجه فرایند انگیزش جامع است. از این دیدگاه، انگیزش عبارتست از فعالیت و هدایت انرژی و رفتار، در حالی که رضایت شغلی ایستگاه یا پاداش رفتار است. وقتی اعضاء سازمانی از کار رضایت پیدا می‌کنند، میزان غیبت، تأخیر در کار و حتی ترک خدمت کاهش می‌یابد. در حقیقت رضایت شغلی می‌تواند برای سازمان تعیین کننده باشد (مقیمی،۱۳۷۷).
وجود نیروی انسانی متعهد، وجهه سازمان را در اجتماع مهم جلوه داده و زمینه را برای رشد و توسعه سازمان فراهم میکند. بنابراین کارکنان متخصص، وفادار، سازگار با ارزشها و اهداف سازمانی، دارای انگیزه قوی، متمایل و متعهد به حفظ عضویت سازمانی، از نیازهای اصلی و بسیار ضروری هر سازمانی می باشد. زیرا سازمان به کارکنانی نیازمند است که فراتر از شرح وظایف مقرر و معمول خود به کار و فعالیت بپردازند. وجود چنین نیروهایی در هر سازمان ضمن کاهش غیبت، تأخیر و جابجایی، باعث افزایش چشمگیر عملکرد سازمان، نشاط روحی کارکنان و تجلی بهتر اهداف متعالی سازمان و نیز دستیابی به اهداف فردی خواهد شد. عدم احساس تعهد و تعهد سطح پایین، نتایج منفی را برای فرد و سازمان به دنبال دارد، ترک خدمت، غیبت زیاد، بیمیلی به ماندن در سازمان، کاهش اعتماد مشتریان و کاهش درآمد از جمله نتایج می باشد .شواهد موجود حاکی از آن است که افراد ناراضی، سازمان خود را ترک میکنند و نیز بیشتر استعفا میدهند.(دلشگایی، توفیقی، کرمانی، ۱۳۸۷).
۲-۴- سلامت روان
بهداشت روانی، به منزلهی توانایی حفظ و افزایش سلامت روانی ^[۵۹]است و سلامت روانی به سازشیافتگی بهینهی شخصیت، نبود نسبی اختلالهای روانی و احساس فاعلی سلامت اطلاق میشود. بر اساس پژوهشهای انجام شده در دو دهه اخیر در قلمرو روانشناسی سلامت، این نکته آشکار شده است که گستره وسیعی از رفتارها میتوانند به گونهای مثبت یا منفی بر سلامت فرد مؤثر باشند.
مهمتر آنکه، پذیرش یک سبک زندگی سالم، بسیار زود استقرار مییابد. بررسیهای همهگیرشناسی توانستهاند تأثیر این رفتارها را به اثبات برسانند. آنچه زمینهی بروز انحرافها و اختلالها روانی را فراهم میکند، سبک زندگی فرد و ناتوانایی وی در مواجهه با مشکلات است. تحقق هدف اصلی تأمین بهداشت روانی، مستلزم اتخاذ روش های است که به کمک آنها بتوان توان مقابلهی فرد را افزایش داد و در برابر مسائل و مشکلات زندگی مجهز کرد (دادستان، ۱۳۸۷).
طبق برآوردهای سازمان بهداشت جهانی^[۶۰]، میزان شیوع اختلالات بیماریهای روانی در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش است، این در حالی است که در برنامهریزیهای توسعه اجتماعی و اقتصادی پایینترین اولویت به آنها داده میشود. دلیل این افزایش را تا حدود زیادی میتوان رشد روز افزون جمعیت و تغییرات سریع اجتماعی همچون شهرنشینی، فروپاشی خانواده های گسترده و مشکلات اقتصادی دانست (نوربالا و همکاران، ۱۳۸۰).
برخورداری از تعادل روانی به عوامل بسیاری بستگی دارد که مهمترین آنها احساس امنیت و ارزشمندی، فقدان اضطراب و افسردگی، عملکرد اجتماعی بالا و سلامت و شادابی جسمانی است. افرادی که دچار مسائل و مشکلات عصبی و روانی میشوند مضطرب، افسرده، بلاتکلیف، بیهدف و فروروفته در خود هستند و استمرار این وضعیت ممکن است شخصیت فرد را در هم بریزد و موجب بروز بیماری روانی در آنها شود (میلانیفر، ۱۳۸۷).
۲-۴-۱- تاریخچه بهداشت روان
در حقیقت بهداشت روان را می توان یکی از قدیمی ترین موضوعات به شمار آورد. زیرا بیماری های روانی از زمان های قدیم وجود داشته به طوریکه بقراط در حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد عقیده داشته که بیماران روانی را مانند بیماری جسمی باید درمان کرد. تقریباً از سال ۱۹۳۰ (۱۳۰۹ هـ. ش) یعنی بعد از تشکیل اولین کنگره بین المللی بهداشت روان بود که این رشته بصورت جزئی از علوم پزشکی درآمد و سازمان های روانپزشکی و مراکز پیشگیری در کشورهای مترقی یکی بعد از دیگری فعالیت خود را شروع کردند.(پورقاز و رقیبی، ۱۳۸۳).
در سال ۱۹۴۸ در سومین کنگره بین المللی بهداشت روان که در لندن تشکیل شد اساس فدراسیون جهانی بهداشت روان بنیان گذاری شد و در همان سال این فدراسیون به عضویت رسمی سازمان یونسکو و سازمان جهانی بهداشت درآمد به طوریکه این سازمان در ژنو نقش رهبری رسمی فدارسیون جهانی بهداشت روان را به عهده گرفت. از آن تاریخ به بعد هر سال یک جلسه بین المللی و هر چهارسال یکبار کنگره جهانی تشکیل شده و می شود. در نتیجه تلاش و کوشش های پیگیر روز ۱۸ فروردین مطابق با هفتم آوریل روز جهانی بهداشت اعلام گردیده در سراسر جهان مسائل بهداشتی کشورها مورد بررسی قرار می گیرد. در کشور ایران نیز علیرغم آنکه از زمان محمد بن زکریای رازی و بعد ابوعلی سینا به بیماران روانی (دیوانگان آن زمان) توجه داشته و برای آنها از دستورات مختلف دارویی و روش های گوناگونی همچون تلقین استفاده می کردند ولی بطور رسمی در سال ۱۳۳۶ برنامه های روانشناسی و بهداشت روان از رادیوی ایران آغاز شد و در سال ۱۳۳۸ اداره بهداشت روانی در اداره کل بهداشت وزارت بهداری وقت تشکیل گردید (لشکری، ۱۳۸۱).
۲-۴-۲- سلامت روانی در اسلام
در جهان امروز سلامت روانی از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا در عصری زندگی میکنیم که به موازات پیشرفت های تکنولوژیکی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی، نابسامانی های روانی و نفسانی روز به روز در حال گسترش است و بسیاری از افراد از ناراحتیها و نابسامانیهای روانی به شدت رنج می برند و نه تنها خود در عذاب هستند بلکه خانواده و جامعه را نیز دچار مشکل می کنند. سلامت روانی در تمام دوره های زندگی، قبل از تولد تا مرگ، از محیط خانواده تا محل کار و جامعه حائز اهمیت است. اسلام انسان را دارای ابعاد معنوی می داند و در کنار توجه بسیار به بهداشت و سلامت جسمانی، سلامت و سلامت روانی را مورد عنایت ویژه قرار می دهد. انسان در کنار نیازهای فیزیولوژیک دارای نیازهای عاطفی، اخلاقی، مذهبی، آموزشی و هدایتی است که زندگی سالم در پرتوبرآورده شدن این نیازها و ایجاد تعادل میان آنها به وجود می آید. برای ایجاد تعادل یاد شده، عزت نفس به عنوان یکی از اجزاء مهم سلامت روانی مورد توجه قرار می گیرد. عزت در لغت به معنی نشکن ( محکم ) و زمین سفت آمده و در اصطلاح «خصلت شریفی است که نتیجه شناسای انسان از قدر و منزلت خویش و بزرگ دانستن خویش از فروتنی کردن برای مال و ثروت و امور دنیوی» است. علماء علم اخلاق و علوم تربیتی توجه خاصی به بحث عزت نفس و پرورانیدن نفس دارند و نقطه مقابل آن حس حقارت و خود کم بینی است. امروزه در علم روانشناسی ثابت شده است و عموم دانشمندان این حوزه نیز معترفند که افراد زورگو، بیدادگر، قانون شکن، سلطه جو و ستمگر، بدون تردید در باطن گرفتار ترس، ضعف، نگرانی و خلاصه یک نوع احساس حقارت هستند.( لشکری، ۱۳۸۱).
۲-۴-۳- سلامت روانی قرن ۲۱
در آغاز هزاره سوم تغییرات در سطوح مختلف اجتماعی هم از جهت کیفیت و هم از جهت شتاب و کمیت تغییرات، ابعاد گسترده ای یافته است. نهادهای اجتماعی با تن دادن به اعتضائات نوگرایی، تغییراتی را پذیرا شده اند و در سطح فرهنگ، ارزش ها و سنت ها دگرگونی های عمیقی رخ داده است.مناسبات اجتماعی فراتر از روابط مستقیم و رو در رو، به گستره ای فراملّی و غیر مستقیم تبدیل شده است و برین ترتیب مناسبات دیگر محدود به حیطه های تعریف شده ی سنتی نیست. در نتیجه ی این تحولات، فاصله ی نسل ها افزایش یافته و تمایلات هویت یابی مرجعیت خود را نه در درون بسترهای طبیعی خانوادگی و محیطی که عموماً فراتر از تولیدات اجتماعی و فرهنگی بومی قرار داده است. فرگرایی در حال تشدید شدن است و طول دوره ی همراهی با گروه های همسال، امکان هر نوع انتقال و مبادلهی تجربهی اجتماعی را محدود ساخته است. بدین ترتیب، انسان ها در مواجهی با مخاطرات اجتماعی و دشواری های زندگی، منابع محدودی برای مقابله داشته و استرس به عنوان پدیدهای فراگیر مسئلهای اساسی برای سلامت روانی در عصر حاضر شده است.( بهرامی،۱۳۸۱).
۲-۴-۴- تحولات و گسترش اختلالات روانی
هزاره سوم میلادی، در شرایطی آغاز میگردد که جهان کماکان درگیر مشکلات عدیده ای چون تغییرات اجتماعی و پیامدهای آن در ابعاد روانی- اجتماعی انسان است. پیشرفت و توسعه، علی رغم آنکه تسهیلات فراوانی به همراه داشته است اما در برگیرنده مشکلات اساسی نیز هست.
بدین ترتیب، موضوع تغییرات اجتماعی و پیامدهای آن در تعلیم و تربیت، سلامت روانی یا بیماری های روانی، افزایش رضایتمندی از زندگی یا کاهش آن و هزاران موضوع دیگر از این دست، پیش روی محققان است. از آن جا که بهداشت روانی به عنوان پدیده های روانی- اجتماعی، نیازمند درک و تفسیر درست از مسائل مرتبط است و باید آن را در چارچوب عوامل اساسی زمینه ساز و یا در ارتباط مستقیم با عوامل زیانبخش برای سلامتی مورد توجه قرار داد. این موضوع از آن جهت مهم است که فراتر از متغیرهای مستقل و جداگانهای که به طور طبیعی نقش اساسی خود را در سلامت روانی و یا بیماری ایفا میکنند، عوامل مشترک را نیز که در ایجاد یا تسهیل اختلالات روانی بر عهده دارد مورد توجه قرار داده و با رویکردی کل نگر به تنظیم چارچوبی مؤثر می پردازد.(پورقاز و رقیبی، ۱۳۸۳).
تغییرات شرایط اجتماعی، طی دو دهه گذشته موجب تغییرات بنیادین در سطح خانواده و دوستان از یک سو و نیز موجب تغییرات وسیعی در تعلیم و تربیت و شیوه های آن و نیز سبکهای زندگی از سوی دیگر گردیده است. صرف نظر از مشکلات جاری که میتواند ماحصل شرایط بد اقتصادی و توسعه نیافتگی باشد، دگرگونیهای پیدرپی و تغییر در الگوهای زندگی، تغییر در مطالبات اجتماع از فرد، تغییر در ارزش ها، باورها و فرهنگ به گونه ای است که می تواند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم توانایی های سازشی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. بدین ترتیب، سطوح مختلف اجتماعی، بویژه کودکان و جوانان در مواجهه با تغییرات پیدرپی پیرامونی مشکلات متنوعی را تجربه می کنند و با مسائلی درگیر میشوند که ابعاد آن برای بسیاری از خانواده ها و مسئولان امر شناخته شده است.( بهرامی، ۱۳۸۱).
۲-۴-۵- تعریف و مفهوم سلامت روان
یکی از از نعمتهای بسیار ارزشمند پروردگار برخورداری از جسم و روان سالم است و بهره مندی از آن در گرو رعایت موازین بهداشتی است.
در جهان امروز علیرغم پیشرفتهای شگرف و گوناگونی که در تمام زمینه های اقتصادی، اجتماعی و از جمله علوم رخ داده است، بشر نتوانسته مشکلات روحی روانی خود مانند اضطراب، افسردگی، فشارهای روانی و پوچ گرایی و بی معنی بودن زندگی و استرس و فشارهای عصبی را درمان کند، چنین به نظر می رسد که انسان، امروزه هویت اصلی خود را از دست داده و از خویشتن خویش بیگانه شده است.(پورقاز و رقیبی، ۱۳۸۳).
گرچه انسان به بسیاری از امیدها و آرزوهای خویش به ویژه دستاوردهای مادی و رفاهی رسیده، که هرگز فکر تحقق آنها را نمی نموده و در این زمینه ها دست آوردهای شگفت آوری داشته است. در عین حال زندگی بشر با احساس خشنودی و خوشبختی، آرامش و آسایش خیال و رضایتمندی همراه نبوده است.(بهرامی، ۱۳۸۱).
از منظر زندگی فردی، بدرفتاریها، بدخلقیها، نابهنجاریها، سوءظنها، حسادتها، خودپسندی، غرور، بدزبانی و بدبینی ها هر یک بخشی از هویت انسانی ما را به مخاطره انداخته و از سوی دیگر در حوزه اجتماعی، آسیب ها و ناهنجاریها، سودجوییها، منفعت طلبی ها، فریبها، کامجو ئیهای نامشروع، فضای زندگی را به ابتذال، بی تفاوتی و پوچی کشانده است، قرآن میفرماید « والعصر انِّ الانسان لفی خُسر» ( العصر، ۱.۲) یعنی: قسم به عصر که انسانها همه در زیانند( نوابخش و پوریوسفی، ۱۳۸۵).
در جهان امروز بهداشت روانی از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا در عصری زندگی میکنیم که به موازات پیشرفت های تکنولوژیکی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی، نابسامانی های روانی و نفسانی روزبهروز در حال گسترش است و بسیاری از افراد از ناراحتی ها و نابسامانیهای روانی به شدت رنج می برند و نه تنها خود در عذاب هستند بلکه خانواده و جامعه را نیز دچار مشکل می کنند. بهداشت روانی، علمی است در جهت بهزیستی، رفاه اجتماعی و سلامت زندگی که با تمامی دوره های زندگی، از قبل از تولد تا مرگ و با تمامی زوایای زندگی از محیط خانواده تا مدرسه، دانشگاه، محیط کار و جامعه ارتباط دارد.( لشکری، ۱۳۸۱).
وقتی صحبت از سلامت روانی میکنیم منظور بیشتر دستیابی به درجه بالایی از سلامت روانی است. به عبارت دیگر منظور رساندن فرد به انسانی شایسته و لایق که دارای انسجام شخصیتی و روانی بوده که قادر باشد، کارکردها و مسئولیتهای خویش را به نحو مطلوب انجام دهد. به عبارتی دیگر برای حفظ سبک زندگی سالم و بهنجار بیش از پیشگیری بیماری ضرورت دارد و همراه کردن مسئولیت شخصی و فعالیت برای رسیدن به سلامتی نیز لازم است. همان طور که ملاحظه می شود این فلسفه با بینش قبلی یعنی معالجه از طریق مراجعه به افراد متخصص فرق میکند. در چنین شرایطی، افراد سالم و تندرست برای پیشگیری از بیماری مسئولیت میپذیرند و سبک زندگی سالم و متعادلی را دنبال میکنند.( هرشنسن، ۱۳۷۴).
مورفی^[۶۱] به لزوم ایجاد تکامل در طبیعت انسان به منظور دستیابی به یک زندگی سالم تأکید می کند و معتقد است که باید سعی کنیم تا ظرفیت فرد را برای ارتباطات اجتماعی بالا ببریم و معتقد است:« در هزار سال گذشته میزان ارضای انسان از نظر علمی و از نظر زیباشناختی به حدی رسیده است که طبیعت او را نسبت به آنچه در قرون وسطی بود متفاوت ساخته است ولی هنوز این شروع کار است. این مقدار از تکامل در جنبه های روابط بین فردی به سختی شروع شده است». روانشناسی جدید و روانکاوی مطالب زیادی در مورد کشمکشهای روانی و جنبه های انهدامی بشر به ما آموخته ولی در مورد آموزش جنبه های تکاملی و احساسات مثبت پیش نرفته است.(حسینی، ۱۳۸۰).
اختلال روانی در جوامع انسانی بسیار مشهود است و بسیاری از افراد در زندگی، امکان ابتلا به ناراحتیهای روانی را دارند و به عبارت دیگر، کمتر کسی وجود دارد که در برابر بیماریهای روانی مصونیت داشته باشد. هدف اصلی بهداشت روانی، پیشگیری از وقوع ناراحتیها و حفظ سلامتی به منظور ایجاد یک محیط فردی و اجتماعی سالم و مناسب و همچنینی درمان اختلالهای روانی و پیشگیری از مزمن شدن بیماری در افراد است. کارشناسان سازمان بهداشت جهانی، سلامت فکر و روان را قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب عنوان میکنند و معتقدند سلامت روان تنها نداشتن بیماری های روانی نیست بلکه توان واکنش در برابر انواع گوناگون تجربیات زندگی به صورت قابل انعطاف و معنی دار است( صالحی و همکاران، ۱۳۸۶).
بهداشت از نظر علمی به معنای پیشگیری از بیماری ها و در نتیجه افزایش طول عمر و سلامتی در انسان است. بهداشت را در یک طبقه بندی کلی به دو نوع بهداشت جسمی و بهداشت روانی تقسیم نموده اند. حال سوال این است که بهداشت و سلامت روان چیست و چه عواملی بر آن تاثیر می گذارد.
بهداشت روان علمی است برای بهتر زیستن و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی از اولین لحظات حیات جنینی تا مرگ اعم از زندگی داخل رحمی نوزادی کودکی تا نوجوانی بزرگسالی و پیری را در بر میگیرد. بهداشت روان دانش و هنری است که به افراد کمک میکند تا با ایجاد روشهایی صحیح از لحاظ روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری نموده و راه حل های مطلوب تری را برای حل مشکلاتشان انتخاب نمایند. سلامت روانی به نحوه تفکر احساس و عمل اشخاص بستگی دارد. به طور کلی افرادی که از سلامت روانی برخوردار هستند نسبت به زندگی نگرش مثبت دارند. آماده برخورد با مشکلات زندگی هستند. در مورد خود و دیگران احساس خوبی دارند. در محیط کار و روابطشان مسئولیت پذیر میباشند. زیرا وقتی از سلامت روانی برخوردار باشیم انتظار بهترین چیزها را در زندگی داریم و آماده برخورد با هر حادثهای هستیم.(بهرامی، ۱۳۸۳).
اکثر روانپزشکان توانایی سازش با محیط، انعطاف پذیری و قضاوت عادلانه و منطقی در مواجه با محرومیتها و فشارهای روانی را ملاک سلامت و تعادل روان می دانند و هدف اصلی از درمان بیماران روانی نیز قادر کردن آنها به زندگی خانوادگی اجتماعی و به اصطلاح سازش با محیط است.(صالحی و همکاران، ۱۳۸۶).
فروم شخصیت انسان را بیشتر محصول فرهنگ می‌داند. از نظر وی سلامت روان بستگی به این دارد که جامعه تا چه اندازه نیازهای اساسی افراد جامعه را برآورده می ‌کند، نه این که فرد تا چه حد خود را با جامعه سازگار می‌ سازد. در نتیجه سلامت روان بیش از آن که امری فردی باشد، یک مساله اجتماعی است. جامعهی ناسالم در بین اعضای خود دشمنی، بدگمانی و بیاعتمادی می‌آفریند و مانع از رشد کامل آن ها می‌شود. در مقابل جامعه ی سالم به اعضای خود امکان می ‌دهد که به یکدیگر عشق بورزند، بارور، کارآمد و خلاق باشند و قوه تعقل و عینیت خود را بارور و نیرومند سازند.(لشکری، ۱۳۸۱).
علاوه بر این، روانشناسان شناختگرا بر این باور هستند که شخص سالم، ‌رویدادهای محیط را با بهره گرفتن از روش هایی تعبیر و تفسیر می‌ کند که به احساس خوب یا امیدواری میانجامند و او را قادر می ‌سازند که برای حل مسائل زندگی خود، مهارت های خاصی را به کار برد.
اما از سوی دیگر، آن چه نقطه نظر کارشناسان سازمان جهانی بهداشت است بدین مفهوم است که ‌سلامتی نه فقط به فقدان بیماری و نقص عضو، بلکه به حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی اطلاق می‌شود. به این ترتیب تعریف سلامت روانی به عنوان یکی از معیارهای تعیین کنندهی سلامت عمومی شناخته می ‌شود. فردی که از سلامت روانی برخوردار است، ضمن احساس راحتی و آسایش قادر است در اجتماع به راحتی و بدون اشکال به فعالیت بپردازد و ویژگی‌ های شخصی وی در آن اجتماع، ‌موجب خشنودی و رضایت است. بر همین اساس سلامت روانی و بدنی لازم و ملزوم یکدیگر هستند.(پورقاز و رقیبی، ۱۳۸۳).
مطالعات زیستی شیمیایی مغز انسان نشان می‌دهد که سلامت روان و ذهن، احتمالاً به منظم و متعادل بودن فعالیت های الکتروشیمیایی سلولهای مغزی و دستگاه های عصبی بستگی دارد. البته باید گفت به سختی می‌توان کسی را یافت که همیشه متعادل، منطقی و آگاه به اعمال خود باشد. بنابراین برای دسترسی به سلامت روانی باید بپذیریم که در رفتار خود، آزادی انتخاب داریم و این آزادی را به کار ببریم و بدانیم که مسئولیت انتخاب نیز با خودمان است. پس سلامت و عدم سلامت روانی به مقدار زیادی ناشی از تجارب موفق و ناموفق در دوران تحصیلی و واکنش های معلمان و والدین نسبت به این تجارب است.( هاشم زاده، ۱۳۸۹).
به عقیده آدلر^[۶۲] (۱۹۷۳) سلامت روان یعنی داشتن اهداف مشخص، روابط خانوادگی و اجتماعی مطلوب، کمک به همنوعان و کنترل عواطف و احساسات خود (وردی،۱۳۸۰، به نقل از امینی،۱۳۸۶،ص ۱۴۶). کیز^[۶۳] (۲۰۰۵) با این اعتقاد که پژوهشگران تا به حال برداشتی جامع درباره سلامت روان ارائه ندادهاند، مدل سلامت روان را ارئه میدهد. بر این اساس سلامت روانی به عنوان حالتی تعریف میشود که شامل الف) عدم وجود بیماری روانی ب) حضور سطوح مطلوبی از بهزیستی است. به نحوی که در آن دو بعد بهزیستی روانی و بیماری روانی با هم ترکیب گردیده و برای هر دو بعد نیز حالت کامل و ناکامل در نظر گرفته شده است (شکل ۲-۳). در این مدل کیز شرایطی را که در آن افراد گرچه دچار بیماری روانی نیستند اما سطوح بهزیستی پایین دارند، پژمردگی و شرایط کسانی را که مبتلا به بیماری روانی نیستند و سطوح بهزیستی بالا نیز دارند، شکوفایی مینامد.

شکل۲- ۳: مدل کیز
منبع: کینز(۲۰۰۵)