علی‌رغم حذف مواد قانونی مربوط به استفاده از خدمات حسابداران رسمی در امور گزارشگری مالیاتی ، نیاز جامعه به استفاده از خدمات حرفه‌ای حسابداران متخصص و ذیصلاح احساس می‌گردید و بر پایه همین نیاز لایحه استفاده از خدمات حسابداران رسمی به صورت ماده‌واحده در تاریخ ۲۱/۱۰/۱۳۷۲ به تصویب رسید و با تعیین حدود و ضوابط به چگونگی استفاده از خدمات و گزارش‌های حسابداران رسمی و مؤسسات حسابرسی در قالب آیین‌نامه تبصره ۴ ماده یادشده در تاریخ ۱۳/۶/۱۳۷۹ توسط هیات وزیران زمینه فعالیت مجدد حسابداران رسمی فراهم گردید و سرانجام به‌موجب ماده۱۳۲ اصلاحی قانون اصلاح موادی از قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۶۶ که در تاریخ ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ به تصویب رسید زمینه مجدد استفاده از خدمات سازمان حسابرسی و حسابداران رسمی و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی در امر حسابرسی مالیاتی به ترتیبات مقرر در ماده ۲۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم قابلیت اجرایی پیدا نمود (مسیحی، ۱۳۸۵).

۲-۴ مفهوم حسابرسی

“حسابرسی، فرآیندی است منظم و باقاعده، جهت جمع‌ آوری و ارزیابی بی‌طرفانه شواهد درباره ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی، به منظور تعیین درجه انطباق این ادعاها (اظهارات) با معیارهای از پیش تعیین‌شده و گزارش نتایج به افراد ذینفع” (مسیر و دیگران، ۲۰۰۵).

این تعریف جامع و بسیط دربرگیرنده انواع مختلف حسابرسی برای موضوعات و موارد متنوع می‌باشد. ما اغلب با واژه های حسابرسی مالی، حسابرسی سیستم‌های اطلاعاتی، حسابرسی مدیریت، حسابرسی عملیاتی، حسابرسی عملکرد و حسابرسی رعایت روبرو می‌شویم. این واژه ها نماینده انواع مختلف حسابرسی است و تعریف مذبور تمامی آن‌ ها را در برمی‌گیرد.عبارت ” فرایند منظم و باقاعده ” دلالت بر آن دارد که فعالیت حسابرسی بر اساس برنامه‌ریزی مناسب انجام می‌شود که بر مبنای آن مجموعه‌ای از شواهد مربوط، جمع‌ آوری و ارزیابی می‌گردد و از این طریق هدف‌های حسابرسی تحقق می‌یابد. “جمع‌ آوری و ارزیابی بی‌طرفانه شواهد” شالوده حسابرسی است. اگرچه نوع و ماهیت شواهد و معیارهای ارزیابی می‌تواند بین پروژه های مختلف حسابرسی متفاوت باشد، ولی تمامی حسابرسی‌ها بر محور جمع‌ آوری و ارزیابی شواهد متمرکز است. موضوع مورد رسیدگی از یک سری ” ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی” تشکیل‌شده است. این ادعاها که به‌صراحت یا تلویحی اظهارمی‌شود اطلاعات اقتصادی نامیده می‌شوند و کلمه ” اقتصادی” نمایانگر شرایطی است که منجر به تصمیم‌گیری در تخصیص منابع محدود می‌شود.ازآنجاکه تمام حسابرسی‌ها به ارائه نوعی اظهارنظر و یا ارزیابی منجر می‌شود پیش‌نیاز هر حسابرسی وجود یک سری “معیارهای مشخص” است که بر اساس آن بتوان شواهد را ارزیابی کرد. اصول پذیرفته‌شده حسابداری، معیاری صریح و استاندارد است که در حسابرسی صورت‌های مالی مورداستفاده قرار می‌گیرد. بااین‌حال معیارهای تلویحی نیز کاربرد دارند که به‌روشنی تعریف‌نشده‌اند. نمونه این‌گونه موارد معیارهایی است که در حسابرسی عملیاتی و یا حسابرسی عملکرد مورداستفاده قرار می‌گیرد. ‌در مورد معیارهایی که شواهد جمع‌ آوری‌شده بر اساس آن‌ ها ارزیابی می‌شود باید توافق همگانی وجود داشته باشد (نیکخواه آزاد، ۱۳۷۹).

حسابرسی، فرایند رسیدگی بی‌طرفانه و موشکافانه اسناد و مدارک و دیگر شواهد پشتوانه صورت‌های مالی است که از داخل یا خارج واحد مورد رسیدگی گردآوری می‌شود. به منظور اطمینان یافتن از درستی گزاره‌های صریح یا ضمنی مدیریت و دستیابی به مبنایی معقول برای ارائه‌ نظر حرفه‌ای درباره این‌که صورت‌های مالی به طور مطلوب ارائه شده و از تمام جنبه‌های بااهمیت، با اصول پذیرفته‌شده حسابداری انطباق دارد. واژه حسابرسی به روش‌های خاصی اشاره ندارد بلکه به طور ضمنی، دلالت بر هر کاری می‌کند که حسابرس برای اثبات یا رسیدگی به یک معامله، رسیدگی مدارک مربوط به یک سری معاملات، صورت‌های مالی یا صورتی حاوی یک یا چند معامله انجام می‌دهد. به عبارت روشن‌تر حسابرسی به روش‌های خاصی گفته می‌شود که حسابرسان عموماً برای کسب اطلاعات لازم جهت ارائه نظر حرفه‌ای درباره حساب، صورت یا صورت‌های مالی ضروری تشخیص دهند (ارباب سلیمانی، ۱۳۸۹).

۲-۵ اهداف حسابرسی

طبق بند ۲ بخش ۲۰ استانداردهای حسابرسی با موضوع ” هدف و اصول کلی حسابرسی صورت‌های مالی” هدف حسابرسی صورت‌های مالی این است که” حسابرس بتواند درباره این‌که صورت‌های مالی مذبور از تمام جنبه‌های بااهمیت، طبق استانداردهای حسابداری تهیه‌شده است یا خیر، اظهارنظر کند.”

با توجه به همین استاندارد، حسابرسی منطبق بر استانداردهای حسابرسی به گونه‌ای طراحی می‌شود که از نبود اشتباه و یا تحریفی بااهمیت در صورت‌های مالی به عنوان‌یک مجموعه، اطمینانی معقول به دست آید. اطمینان معقول مفهوم است مرتبط با گردآوری شواهد حسابرسی لازم تا حسابرس بتواند ‌به این نتیجه برسد که اشتباه یا تحریف بااهمیتی در مجموعه صورت‌های مالی، وجود ندارد. اطمینان معقول به تمام فرایند حسابرسی مربوط می‌شود.آنچه حسابرسی به فرایند گزارشگری می‌افزاید مربوط به کیفیت اطلاعات گزارش‌شده و نیاز استفاده‌ کنندگان ارزیابی کیفیت اطلاعات قبل از استفاده از آن‌هاست ‌بنابرین‏ ارزش حسابرسی ارزشی مستقل نیست و تابع اطلاعات حسابداری گزارش‌شده است.ارزش‌افزوده حسابرسی متشکل از دو بعد است: بعد کنترلی و بعد اعتباربخشی. از دیدگاه کنترلی به دو دلیل حسابرسی به عنوان عاملی مستقل بر کیفیت اطلاعات نظارت دارد:

۱٫ بررسی مستقل میزان تطابق اطلاعات حسابداری با معیارهای از قبل تعیین‌شده

۲٫ ایجاد انگیزه برای تهیه‌کنندگان جهت تولید اطلاعات در چارچوب معیارهای از قبل تعیین‌شده.

از دیدگاه اعتباربخشی، حسابرسی بر اعتبار اطلاعات می‌افزاید زیرا استفاده‌ کنندگان می‌توانند اطمینان حاصل کنند که عوامل کنترلی، بر فرایند گزارشگری اعمال‌شده و باعث بهبود کیفیت اطلاعات حسابداری گردیده است و در نتیجه استفاده از اطلاعات حسابداری به شکوفایی کامل ارزش نهفته اطلاعات حسابداری منجر می‌شود. ارزش اطلاعات حسابداری درنهایت، تابع استفاده از اطلاعات است نه صرف تهیه گزارش آن. به طور خلاصه، حسابرسی مشکلات اعتبار دهی ناشی از تضاد منافع را کاهش می‌دهد و ازاین‌رو به قابلیت اتکای آن می‌افزاید (حساس یگانه و علوی طبری، ۱۳۸۳).

هدف‌های کلی حسابرسی هدف‌هایی است که حسابرس برای ارزیابی نحوه طراحی سیستم کنترل داخلی، آزمون کنترل‌ها، تعیین نوع و ماهیت، زمان‌بندی اجرا و حدود آزمون‌های محتوا و دستیابی به مبنایی برای اظهارنظر خود به کار می‌گیرد و جهت دستیابی ‌به این هدف‌ها، قاعدتاً باید شواهد کافی، مربوط و قابل‌اعتمادی را برای مبنای اظهارنظر خود به دست آورند. هدف‌های کلی حسابرسی معمولاً بر اساس گزارش‌های مدیریت تعیین می‌شوند و عبارت‌اند از: