مطابق سرمایه ی انسانی در اقتصاد، جمعیت و مردم یک کشور از همه ی سرزمین ها، کارخانه ها و دیگر تأسیسات در تصرف کشور با ارزش تر می باشند. مردم، یک کشور را بعد از خرابی و ویرانی بازسازی و آباد می کنند، لذا حفاظت از مردم یک کشور برای امنیت اقتصادی آن کشور اهمیت فراوانی دارد. کاهش وحشت و تردید مردم از طریق دفاع غیر نظامی، کیفیت زندگی مردم را بالا می برد و مزایای اقتصادی زیادی دارد ( رضازاده خویی، 1382: 5).

در پهنه بندی خطر زمین لرزه در ایران، شهر سمیرم یکی از شهرهای ایران است که در جایگاه پهنه بندی با خطر نسبی بالایی قرار دارد. گسل شمال غربی – جنوب شرقی سمیرم در مجاورت بلافصل شهر قرار گرفته و در مناطقی نیز، شهر در امتداد این گسل بنا شده است. البته در طول تاریخ زلزله ی بزرگی در این شهر به ثبت نرسیده است ولی لزوم این پایگاه ها به شدت احساس می شود.
موقعیت کشور ما چه از نظر زمین لرزه و چه از نظر تغییرات بارش و دما و پدیده های ناشی از آنها نگران کننده بوده و به عنوان دهمین کشور بلاخیز دنیا معرفی شده است. طی 90 سال اخیر، 120 هزار نفر از هموطنان ما بر اثر بلایای طبیعی کشته شده اند ( 76% بر اثر زلزله، 6% بر اثر سیل، 18% بر اثر سایر بلایا ) ( اژدر، 1385: 203).
با توجه به اینکه پایگاه های پشتیبانی به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازماندهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، و همانگونه که تاکنون پژوهشی در این ارتباط در شهر سمیرم انجام نشده است و با استناد به اینکه شهر سمیرم از موقعیت لرزه پذیری نسبتاً بالایی برخوردار است، لذا لازم است که با بررسی دقیق و مطالعه ای جامع، مکانی مناسب برای برای احداث این نوع از کاربری ها در سطح شهر سمیرم انتخاب گرددتا در جهت ارتقاء کارآمدی و بهره برداری از آن مؤثر واقع شود. از این جهت در این پژوهش، بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر مکان گزینی پایگاه ها و انتخاب روشی مناسب و مبتنی بر یافته ها و ابزار علمی، مورد توجه قرار گرفته و از سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاری توانمند در مدیریت و تجزیه و تحلیل داده های مکانی، استفاده شده است.
1-3 پیشینه تحقیق
– دیوید اِونانس^[1]1 (2004)، در پژوهشی، نقش GIS را در مدیریت بحران حوادث مترقبه با فعالیت‌های سازمان آتش نشانی تعیین کننده دانستند و اظهار داشتند علاوه بر این که GIS می تواند در کاهش خسارات در زمان قبل از وقوع حادثه با مکان یابی بهینه ترین مکان ها برای احداث ایستگاه ها مؤثر باشد می تواند کارایی بالایی نیز در حین امداد‌‌رسانی ایفا نماید (Evans, 2004: 17).
– پژوهشی در آمریکا با عنوان ” مدلی بر پایه GIS برای تعیین مکان مناسب پناهگاه هایی برای تخلیه فوری ” توسط بانداناکار^[2] و میکائیل ای هادسون^[3] (2008) در ایالت فلوریدا اشاره نمود. هدف اصلی در این تحقیق، مشخص کردن پناهگاه های موجود و مکان هایی با قابلیت پناهگاهی ( مدرسه، دانشگاه ها، کلیسا‌ها، و مراکز عمومی) بر اساس مناسب بودن و در دسترس بودنشان است. این مطالعه برای به دست آوردن مدل نهایی، از تلفیق دو روش بر اساس ترکیب خطی وزین و تکنیک نمایش موقت/ شکست در 17 ناحیه فلوریدای جنوبی به اجرا در آمد. نتیجه حاصل از این تحقیق مبین آن است که 48 درصد از پناهگاه‌های موجود در مناطق نامناسب واقع شده است و بدین ترتیب 52 درصد از مکان‌های با قابلیت پناهگاه‌های موجود در مناطق مناسب قرار دارند. برای 15 پناهگاه موجود در مناطق نامناسب هیچ پناهگاه یا مکانی با قابلیت مناسب بالا یا متوسط، تا فاصله 10 مایلی وجود ندارد (B.Kar, M.E Hodgson, 2008: 1-15).
– اجاق و همکاران (1382) در مقاله ای با عنوان استفاده از منطق فازی و روش تحلیل سلسله مراتبی در تعیین مکان بهینه استقرار ایستگاه‌های امداد رسانی پس از وقوع بحران به معرفی پارامترهای مؤثر در تحقیق پرداخته و سپس با تعریف توابع خطی و میله ای عضویت فازی در نرم افزار Arc GIS نقشه های فازی مربوط به هریک را بدست آورده، و در آخر نتیجه نهایی را با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی، بهترین مکان از بین مناطق مجاز انتخاب کردند.
در خصوص مكان‌يابي پايگاه‌هاي پشتيباني مديريت بحران در سطح تهران براي اولين باردر سال 1383، مطالعه اي توسط كارشناسان سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران كه خود متولي اين امر بوده اند، به منظور پياده‌سازي پايگاه‌ها در مناطق 22 گانه شهرداري تهران صورت گرفته است (گزارش سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران،1383).
– زبردست و محمدي (1384) مقاله ای با عنوان “مكان يابي مراكز امداد رساني در شرايط وقوع زلزله با بهره گرفتن از GIS و روش ارزيابي چند معياري AHP ، انجام داده اند که در این پژوهش با بهره گرفتن از روش AHP به مکانیابی مراکز امداد رسانی (جهت انجام عملیات نجات در شرایط وقوع زلزله) در منطقه 11 شهرداری تهران و تعیین میزان آسیب پذیری آن در مقابل زلزله احتمالی، پرداخته شده است.
– صمدزادگان و دیگران(1384) در مطالعه ای با عنوان مكان يابي اسكان موقت به منظور مديريت حوادث غيرمترقبه بر مبناي بكارگيري سيستم هاي اطلاعات مكاني (GIS) هوشمند از سیستم اطلاعات مکانی مبتنی بر منطق فازی، که قابلیت های متعدد آنها در حل مسائل پیچیده مکانی به اثبات رسیده، به منظور تصمیم گیری جهت مکان‌یابی استفاده شده است. عوامل تأثیر گذار در این تحقیق: فاصله از مراکز درمانی (بیمارستان ها، درمانگاه ها، اورژانس)، فاصله از ایستگاه های تقلیل فشار گاز و برق، فاصله از ایستگاه ها و مراکز آتش نشانی، فاصله از پمپ بنزین و گاز، ارتفاع ساختمان ها و مساحت فضای سبز در نظر گرفته شده است.
– اسلامي (1385) نيز پژوهشي با عنوان “مكان يابي مراكز امداد و اسكان ” در منطقه يك شهرداري تهران به منظور تعيين مكان هاي مناسب براي استقرار مراكز امداد رساني پس از وقوع بحران به ويژه (زمين لرزه) ارائه کرده است. اسلامي در اين پژوهش معيار هاي مكان‌يابي مراكز امداد و اسكان را مشتمل بر چهار شاخص ايمني، كارايي، اثر بخشي و مجهز بودن مي داند. وي عناصري چون خطرات طبيعي، كانون هاي خطرساز انسان، شبكه معابر، آسيب‌پذيري حوزه‌ها ، نزديك بودن به پهنه هاي داراي بناهاي اسكان دسته‌جمعي، مناسب بودن زمين، نزديك بودن به مراكز درماني، ايستگاه هاي آتش نشاني و مراكز نظامي و انتظامي را بر اساس شاخص ها تقسيم بندي كرده و سپس با در نظر گرفتن استانداردهايي متعارف براي لايه هاي اطلاعاتي و با بهره گيري از سيستم اطلاعات جغرافيايي، بهترين مكان ها را براي استقرار مراكز امداد و اسكان تعيين نموده است.
– شیرانی و دیگران (1385) در زمینه ی بررسی روش های پهنه بندی خطر زمین لغزش در پادنای علیای سمیرم مطالعه ای انجام داده اند. ابتدا بوسيله عکس هاي هوايي، نقشه‌هاي زمين شناسي موجود و بررسي هاي ميداني، نقشه پراکنش زمين لغزشها در حوضه رودخانه ماربر به وسعت 800 کيلومتر مربع واقع در جنوبي ترين قسمت استان اصفهان تهيه گرديد. سپس با بهره گرفتن از ساير منابع اطلاعاتي نظير نقشه هاي موضوعي موجود، اقدام به بررسي و تعيين عوامل موثر در لغزش (8 عامل) و نقشه هاي لازم در مقياس 1:50000 گرديد. به منظور بالا بردن دقت، سرعت و سهولت آناليز، تمامي اطلاعات مکاني و توصيفي وارد سيستم GIS، گرديد. پس از تهيه لايه هاي اطلاعاتي مورد نياز، با بهره گرفتن از پارامترهاي موثر در لغزش، اقدام به تهيه نقشه هاي پهنه بندي خطر لغزش در چهار روش آماري نموده و سپس مورد ارزيابي قرار گرفتند. با توجه به شاخص به دست آمده و مقايسه نقشه پراكندگي لغزش با نقشه پهنه بندي خطر زمين لغزش حاصل هر يك از روش‌ها در محيط GIS، مشخص گرديد.
– عسگری و همکاران (1385) در مقاله ای تحت عنوان بررسی کارکرد خدمات شهری در مدیریت بحران و سوانح پرداخته و با بهره گرفتن از فن آوری های نوین اطلاعاتی نظیر سیستم اطلاعات جغرافیایی تحلیل های لازمه را انجام داده و به منظور نشان دادن ابعاد مختلف آن نمونه هایی از تحلیل هایی که بر روی مناطقی از شهر تیریز صورت گرفته است را نیز ارائه نموده اند.
– نادری (1389) در مطالعه ی با عنوان ” تحلیل جغرافیایی خدمات شهری سمیرم با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی” کاربری های شهر را تعیین کرده و با بهره گرفتن از GIS به تحلیل آن ها پرداخته و سرانه ها و تراکم ها ، کمبود و مازاد آنها را محاسبه و با میزان های استاندارد مقایسه کرده است.
– هادیانی و کاظمی زاد (1389) در پژوهشی به مکانیابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با بهره گرفتن از روش تحلیل شبکه و مدل AHP، در شهر قم پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که الگوی پراکنش ایستگاه های آتش نشانی شهر قم در وضع موجود از الگوی مناسبی برخوردار نمی باشد و پراکندگی واحدهای خدماتی از جمله ایستگاه های آتش نشانی با کمبود روبرو است.
– شجاع عراقی و همکاران (1390) در مقاله ای با عنوان مکان یابی بهینه پیایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیای در منطقه 6 تهران، به شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر مکان گزینی پایگاه ها پرداخت. پس از گردآوری و آماده سازی لایه ها، نقشه های فاکتور فازی تهیه گردید و سپس وزن‌دهی پارامتر ها با بهره گرفتن از تحلیل سلسله مراتب، انجام گرفت. در مرحله ی بعدی لایه های اطلاعاتی بر مبنای مدل های همپوشانی شاخص و فازی با یکدیگر تلفیق و در نهایت از ترکیب نتایج حاصل از این مرحله گزینه هایی به عنوان مکان مطلوب، معرفی شدند.
داداش پور و همکاران (1391) در مقاله ی خود تحت عنوان تحلیل فضایی و مکانیابی مراکز اسکان موقت با بهره گرفتن از تلفیق فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) و سامانه اطلاعات جغرافیایی به معرفی دیدگاه ها و متغیرهای تأثیر گذار در عرصه ی مسکن و سر پناه پس از سانحه، به کاربرد این مدل در منطقه 16 تهران اشاره نموده است. ونتیجه گیری شد که از میان شاخص های مطالعه شده 3 شاخص میزان سرانه خدماتی، هزینه تملک و کاربری وضع موجود بیشترین و سه شاخص میزان مجاورت با حریم معابر محورهای ارتباطی، صنایع آلاینده و حریم خطوط فشار قوی کمترین میزان اهمیت را در فرایند گزینش مکان برای سکونت دهی افراد بی خانمان به خود اختصاص می دهند، و در آخر دو بوستان بعثت و بهمن مناسب ترین مکان برای استقرار سایت های اسکان موقت شناسایی گردید.
پژوهش حاضر با هدف مکانی یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم انجام شده است. این پژوهش تفاوت و تشابهاتی با موارد بالا دارد. تعدادی از معیارهای اعمال شده تقریباً مشابه معیارهای استفاده شده در کارهای دیگران بود ولی از لحاظ روش و مکان مورد مطالعه تفاوت ‌هایی با کارهای مشابه انجام شده دارد.
1-4 اهداف تحقیق
از آنجا که پژوهش علمی با ظهور مسأله یا مجهولی در ذهن محقق شروع می شود، هدف اصلی تحقیق علمی را باید معلوم کردن آن مجهول و به عبارتی حل مسأله و پاسخ یافتن برای آن دانست. اما پژوهش علمی، یک هدف اولیه و یک هدف غایی دارد. هدف اولیه ی محقق روشن کردن مسأله ی خاصی است که با آن روبرو شده است، ولی هدف غایی او دستیابی به معلوم کلی و به عبارتی قضایای علمی کلی است که خصلتی جهان شمول دارد (حافظ نیا، 1387:16).
با توجه به موضوع این تحقیق اهداف زیر دنبال می شود:
1-4-1 هدف کلی
– انتخاب مناسب ترين مكان جهت استقرار پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران در سطح شهر سمیرم.
1-4-2- اهداف جزیی
– ارائه الگويي مناسب جهت مكان گزيني بهينه پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران .
– استفاد ه از قابليت هاي سيستم اطلاعات جغرافيايي جهت دستیابی به الگوی مناسب مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران.
1-5 سؤالات پژوهشی
1- آیا مکان یابی مراکز امداد و نجات در شهر سمیرم طبق ضوابط مکانیابی و شهرسازی می باشد؟
2- مناسب ترین مکان برای ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم کجاست؟
1-6 روش تحقیق
پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است که با بهره گرفتن از روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. در این پژوهش ابتدا با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه ای و بهره گیری از نظرات کارشناسان و متخصصین امر در زمینه مدیریت بحران عوامل و پارمترهای موثر در مکان یابی مراکز امداد رسانی در هنگام وقوع بحران شناسایی شد. سپس برای تعیین اهمیت و ارزش هر یک از معیارها و عناصر موثر در تصمیم از مدل AHP استفاده شده که پرسشنامه ای طراحی و در بین کارشناسان و متخصصین توزیع گردید. در مرحله بعد با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار Expert Choice وزن هر یک از عناصر تصمیم تعیین شد. سپس با بهره گرفتن از روش میدانی نقشه های محدوده مورد مطالعه ضمن به روز رسانی تهیه گردید. در مرحله بعد کلیه لایه های اطلاعاتی به رستر تبدیل شدند. سپس با توجه به نوع لایه و ضوابط مربوط به هر لایه، لایه ها با بهره گرفتن از ابزار distance آماده سازی شدند. لازم به ذکر است ابزار distance برای لایه های که از نوع فاصله بودند به کار رفته است. سپس تمامی لایه ها براساس ضوابط و قوانین مربوط به خود با بهره گرفتن از ابزار Reclassify به طور مجدد طبقه بندی شدند. در نهایت با بهره گرفتن از روش Index overlay لایه ها با یکدیگر ترکیب شدند.
1-7 کاربرد نتایج تحقیق

• • استانداری اصفهان

• • سازمان مسکن و شهرسازی اصفهان

• • فرمانداری سمیرم

• • شهرداری سمیرم

• • سازمان مسکن و شهرسازی سمیرم

• • سازمان حفاظت محیط زیست سمیرم

• • مهندسین مشاور سمیرم

• • دانشجویان، محققان و دانش پژوهان رشته های مختلف مرتبط با شهر

1-8 مشکلات تحقیق