وجود این­گونه تفاوت‌ها و تناقض­ها استنباط یک ساختار عاملی واحد و منسجم از بی‎حوصلگی را با دشواری مواجه ساخته و از این­رو، امکان تدوین برنامه‎ای برای مداخله‎های روان‎شناختی، آموزشی و مانند آن را، مشکل ساخته است. با توجه به تفاوت‌ها و در برخی مواقع تناقض­­های موجود در عوامل تشکیل‎دهنده سازه بی‎حوصلگی، به‎ویژه متأثر بودن آن از شرایط و زمینه‎های فرهنگی و اجتماعی می‎توان این مسأله را مطرح کرد که با در نظر گرفتن تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و خانوادگی در دانشجویان ایرانی، ساختار عاملی بی­حوصلگی در این افراد چگونه است و تا چه اندازه با ساختارهای موجود همخوانی یا تفاوت دارد ؟

از سویی، ‌بر اساس مطالعات انجام شده شرایط مختلفی می ­تواند به بروز بی­حوصلگی منجر شود. بعضی از پیش ­بینی کننده­ های بی­حوصلگی که در مطالعات مختلف تأیید شده اند عبارتند از: ۱- پیش‌بینی کننده های تحصیلی (شامل تکالیف زیاد، محیط تحصیلی نامناسب و رابطه­ خصمانه معلمین و دانش آموزان) (هیلی،۱۹۸۴ به نقل از مارتین^[۴۴]، ۲۰۰۶؛ رابینسون^[۴۵]، ۱۹۷۵به نقل از لارسن و ریجاردز ۱۹۹۱؛ تادمن، ۲۰۰۸). ۲- پیش‌بینی کننده های روانی: مهمترین پیش‌بینی کننده های روانی بی­حوصلگی بی­معنایی و بی­هدفی در زندگی است (ملتون و شالن برگ ، ۲۰۰۷؛ شلی^[۴۶]، فالمن کیم بلی^[۴۷]، مرسر^[۴۸]، آدرینی^[۴۹]، ایس وود^[۵۰]، جان^[۵۱] و ایس وود؛ ۲۰۰۹). سایر پیش ­بینی کننده های روانی شامل: بی لذتی^[۵۲]، بی­احساسی^[۵۳]، از خودبیگانگی، افسردگی، ناامیدی، تنهایی، خوداگاهی منفی و خصومت هستند (فارمر و ساند برگ، ۱۹۸۶؛ احمد^[۵۴]،۱۹۹۰ به نقل از گلدبرگ ۲۰۰۸؛ سب^[۵۵] و وودانویچ، ۱۹۹۸؛ گلدبرگ،^[۵۶] ۲۰۰۸). ۳- پیش‌بینی کننده های شناختی: مشکل در حفظ توجه، مهارت‌های شناختی ناکارآمد (کزیکزنت میهالی،^[۵۷] ۱۹۷۵؛ هامیلتون^[۵۸] و همکاران، ۱۹۸۴؛ چیین،^[۵۹] کرایره^[۶۰] و سمیلک^[۶۱]، ۲۰۰۶؛ ماریون­مارتین^[۶۲] و همکاران، ۲۰۰۶؛ ایس وود^[۶۳] و همکاران؛ ۲۰۰۷؛ به نقل از گلدبرگ، ۲۰۰۸)، توانایی ذهنی بالا ( تاکرای^[۶۴]، ۱۹۸۱) ۴- پیش‌بینی کننده های شخصیتی (شامل جهت گیری انگیزشی بیرونی و جستجوی حسی^[۶۵]) زاکرمن، ۱۹۷۹ به نقل از گلدبرگ، ۲۰۰۸؛ باربالت^[۶۶]، ۲۰۰۰؛ لین و همکاران، ۲۰۰۶؛ بینما، ۲۰۰۴؛ مک دونالد، ۲۰۰۲؛ ملتون و شالن برگ، ۲۰۰۷؛ پتیفورد^[۶۷] و همکاران، ۲۰۰۷؛ کزیکزنت میهالی، ۱۹۷۵؛ هامیلتون^[۶۸] و همکاران ،۱۹۸۴ به نقل از گلدبرگ ۲۰۰۸؛ وودانویچ، ۲۰۰۳).

چنان که بیان شد صاحب­­نظران مختلف عوامل و پیش‎بینی کننده­ های متفاوتی را برای ایجاد و بروز بی­حوصلگی معرفی کرده‎اند که می‎توان آن ها را متأثر از شرایط فرهنگی و اجتماعی دانست. برای نمونه تحصیل (به عنوان یکی از پیش ­بینی کننده­ های بی­حوصلگی) در کشور ایران به لحاظ روش و شرایط با بسیاری از کشورها متفاوت است (معدن­دار آرانی، عباسی، ۱۳۸۶)، از این­ رو، انتظار می‎رود میزان تأثیر آن بر بی­حوصلگی نیز متفاوت باشد.

به طور کلی با توجه به موارد ذکر شده و نقش بی­حوصلگی در تعاملات اجتماعی و بزهکاری^[۶۹] و اعتیاد (پتیفورد، ۲۰۰۷)، پیشرفت تحصیلی (تادمن، ۲۰۰۸) و نقش کلیدی آن در اختلال­های روانشناختی (فارمر و ساندبرگ، ۱۹۸۶؛ وودانویچ، ۲۰۰۳) این مطالعه با هدف ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات زیر طراحی شده­است: ۱- مؤلفه های بی­حوصلگی در دانشجویان ایرانی کدامند؟ ۲- بی حوصلگی درچه موقعیت­ها، شرایط و حالاتی بروز می­ کند؟ به عبارت دیگر پیش‌بینی­کننده­ های بی­حوصلگی در دانشجویان ایرانی کدامند؟

۱-۳ اهمیت وضرورت پژوهش

شواهد تجربی نشان می‌دهند که بی­حوصلگی امر شایعی است. منابع پژوهشی از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ نشان می‌دهند که بین ۰۱۸/۰ تا ۰۵۰/۰ افراد بی­حوصله هستند. در یک زمینه ­یابی که اخیراًً انجام شده است نشان می‌دهد که ۰۵۱/۰ از نوجوانان ۱۹-۱۲ سال به آسانی بی­حوصله می­­شوند (تادمن، ۲۰۰۸).

بیشتر ادبیات مربوط به بی­حوصلگی و آمادگی برای بی­حوصلگی بر عوارض و پیامدهای بی­حوصلگی متمرکز شده اند (نیل، ۲۰۰۶). به عنوان مثال سامرز و وودوانویچ (۲۰۰۰) گزارش کردند که نمرات بالا در مقیاس بی­حوصلگی با پیامدهای منفی فیزیولوژیکی و روانی همراه است. هرچند پژوهش­ها بیشتر بر اثرات منفی بی­حوصلگی در محیط­های خاصی از قبیل محیط کار و تحصیل تأکید کرده ­اند (نیل،۲۰۰۶)؛ اما عوارض و پیامدهای بی­حوصلگی در زمینه‌های مختلفی وجود دارد که ‌می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: در آموزش و پرورش با افت تحصیلی و پیشرفت تحصیلی پایین (تادمن، ۲۰۰۸)، وقت گذرانی (ایروینگ و پارکر- جنکیز^[۷۰]، ۱۹۹۵؛ به نقل از کلدبرگ، ۲۰۰۸)، ترک تحصیل (رابینسون،۱۹۷۵؛ به نقل از لارسن و ریچاردز، ۱۹۹۱) نارضایتی از مدرسه (جیسن، ۱۹۷۷؛ به نقل از وات و وودانویچ، ۱۹۹۹) و نافرمانی (سرکشی) (لارسن و ریچاردز، ۱۹۹۱) ارتباط دارد. در حیطه سازمانی- صنعتی با نارضایتی شغلی (او هنلون^[۷۱]، ۱۹۸۱؛ به نقل از لارسن و ریچاردز، ۱۹۹۱) خسارت های مالی (دروری^[۷۲]، ۱۹۸۲؛ به نقل از لارسن و ریچاردز، ۱۹۹۱) و افزایش دامنه حوادث و تصادفات (برانتون،^[۷۳] ۱۹۷۰؛ به نقل از وات و وودانویچ، ۱۹۹۹) ارتباط دارد.

در زمینه‌های بالینی ارتباط مثبت و معناداری بین بی­حوصلگی با افسردگی، اضطراب، ناامیدی، تنهایی، خصومت (فارمر و ساندبرگ، ۱۹۸۶)، نارسیسم آشکار و پنهان (وینک و دوناهیو،^[۷۴]۱۹۹۷) و اختلال شخصیت مرزی (جیمز^[۷۵]، برلویز ^[۷۶]و ورکر،^[۷۷] ۱۹۹۶؛ به نقل از نیل، ۲۰۰۶) گزارش شده است. همین طور، بین بی حوصلگی و خودشکوفایی (مک لود^[۷۸] و وودانویچ، ۱۹۹۱)، داشتن هدف در زندگی (وینستین^[۷۹]، زاگی^[۸۰] ، کلین تاوز^[۸۱]، ۱۹۹۵؛ ملتون و شالن برگ، ۲۰۰۷) ارتباط منفی و معنی دار وجود دارد.

در خصوص سوء مصرف مواد، مطالعات بر نقش تعیین کننده بی­حوصلگی بر سوء مصرف مواد تأکید دارد (جانسن و او میلی، ۱۹۸۶). ارتباط مثبت بی حوصلگی و وابستگی به نیکوتین نیز تأیید شده است (مک اوین^[۸۲]، مک روبی؛^[۸۳] ۲۰۰۸). همچنین به تأثیر آن بر قمار بازی پاتولوژیک (بلاس زاکی ناسکی^[۸۴] ، مک کوناکی^[۸۵] و فران کووا^[۸۶]؛ ۱۹۹۰) اشاره شده است.

این مفهوم مانند استرس می‎تواند ارتباط مفیدی بین ویژگی­های محیطی و عوامل زمینه­ای شخصی برقرار می‌کند. با توجه به عوارض زیاد بی­حوصلگی و مطالعات اندکی که در ایران انجام گرفته است و عدم انجام این مطالعه در دانشجویان ایرانی، انجام این مطالعه می‌تواند نتایج ارزشمند نظری و درک بهتر و معتبری از این پدیده در ایران به دست دهد و به عنوان یک مفهوم جدید در حیطه روانشناسی در ایران زمینه ساز پژوهش های متعددی گردد. با شناخت این مفهوم و شناخت راه های مقابله با آن ‌می‌توان از تأثیر آن بر برخی رفتارهای نابهنجار دانشجویان نظیر گرایش به مواد مخدر، ترک تحصیل، اختلال‌های روانی آگاه شد و راه های مناسب جهت کاهش آن ارائه داد.

۱-۴ اهداف کلی و اختصاصی پژوهش

۱-۴-۱ هدف کلی