۱-۹ – روش تحقیق
روش گرد آوری اطلاعات به صورت آماری کتابخانه ای و میدانی می باشد. در این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای (سایت های اینترنتی و مجلات علمی پژوهشی )، اطلاعات و گزارش های موجود در سازمان محیط زیست و مناطق حفاظت شده ،نهادهای دولتی مرتبط ( شهرداری ، بخشداری لواسانات ودهیاری ها ) ، مقالات معتبر علمی پژوهشی ، اطلاعات اولیه مورد نیاز جمع آوری می شوند و با بهره گرفتن از مدل راهبردی SWOT که می تواند یک الگوی صحیح جهت برنامه ریزی قرار گیرد مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. با توجه به این مطالب ضرورت دارد که برای توسعه اکوتوریسم منطقه از تمامی ظرفیت ها و پتانسیل ها با توجه به حفظ محیط زیست آن استفاده شود، و شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها می تواند تأثیر سازنده ای در امر توسعه پایدار آن باشد

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل دوم
ادبیات نظری و تجربی تحقیق
۲-۱- مقدمه
در عصر حاضر گردشگری به یکی از پردرآمدترین فعالیت های بشری تبدیل شده است که با سرعت زیادی رو به گسترش است. گردشگری امروزه به عنوان یک صنعت تاثیرگذار در اقتصاد در سطوح مختلف جهانی، منطقه ای، ملی و محلی شناخته شده و با توجه به شرایط متفاوت جوامع ، دارای آثار مختلف بر ابعاد گوناگون زندگی جوامع از جمله فرهنگ، محیط زیست و اقتصاد آن خواهد بود.
صنعت گردشگری علاوه بر منافع اقتصادی ، در شناسایی ، حفظ و احیاء فرهنگ های بومی تاثیر گذار می باشد. این صنعت امروزه به جهت پیشرفت در فناوری های سفر، احیاء و توجه به جاذبه ها و …. یکی از سه صنعت بزرگ دنیا بوده و نقش ویژه ای در اقتصاد سالم جهانی به عهده دارد: به طوری که بر اساس پیش بینی سازمان جهانی گردشگری، درامد این صنعت را در سال ۲۰۱۰ حدود ۸۰۰ میلیارد دلار بوده و پیش بینی می شود این مقدار در سال ۲۰۲۰ میلادی با ۱٫۶ میلیارد نفر گردشگر، حدوده ۲۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. یکی از مهمترین انواع گردشگری که حجم بزرگی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده، اکوتوریسم است. سازمان ملل متحد به دلیل اهمیت بالای اکوتوریسم ، قرن بیست و یکم را قرن اکوتوریسم نامیده است.(پاپلی، سقایی،۲۱۶:۱۳۸۵) . اکوتوریسم به عنوان گونه ای از گردشگری دوران پست مدرنیسم که در پی شکل گیری مفاهیمی چون توسعه پایدار تولید یافته است، با ظرفیت هایی که دارد، می تواند فرصت توسعه روستایی را در همه ابعاد فراهم ساخته و به عنوان راهکاری اساسی در توسعه روستایی مطرح شود.( هاشمی ،۱۷۵:۱۳۸۹ ). واژه توسعه پایدار را اولین بار به طور رسمی برانت لند در ۱۹۸۷ در گزارش (( آینده مشترک ما)) مطرح کرد.(زیاری،۱۶:۱۳۷۸). هدف اصلی آن ارتقاء کیفیت زندگی یعنی دخالت دادن شاخص های کیفی و اجتماعی، تامین رفاه و عدالت اجتماعی است.(بیگدلی،۳۹:۱۳۸۵ ). توسعه پایدار فرایندی است که طی آن مردم یک کشورنیازهای خود را برمی اورند و زندگی خود را ارتقاء می بخشند، بدون اینکه منابعی که به نسل های آینده تعلق دارد را به خطر اندازند .( زاهدی، ۱۰۸:۱۳۹۰). به عبارتی دیگر توسعه پایدار مخالف هر سیاست یا عملکردی است که به نوعی منافع نسل های بعدی را به خطر بیاندازد. این درحالی است که بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه نیز، از صنعت گردشگری به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه ی پایدار یاد می کنند و بر این باورند که گردشگری، به عنوان یک موضوع چند ارزشی از راهکارهای مهم نیل به توسعه ی پایدار به شمار می رود؛ چراکه آثار تخریبی زیست محیطی آن حداقل و منبعی تما م نشدنی است . بدین ترتیب می توان همزمان با حفاظت از تنوع زیستی، از مناطق دیگر سرزمین بهره برداری متناسب، به شکلی مداوم و پایدار به عمل آورد و در عین حال، به افزایش رونق اقتصاد سرزمین از طریق ایجاد اشتغال، درآمد و بهبود رفاه جامعه کمک کرد. در سالهای اخیر تهیه طرح های گردشگری، بعنوان راهکاری جدید برای رهایی از این شرایط مورد توجه قرار گرفته است، به نظر می رسد کشورهایی که از قابلیت‌های بالقوه مناسبی در این زمینه برخوردارند، بتوانند توسعه گردشگری را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده و راه تکامل را طی نمایند (طیبی و همکاران ، ۵:۱۳۸۷). به طور کلی کشور ایران یکی از کشورهایی است که دارای پتانسیل های جذب گردشگران در سطح منطقه و جهان می باشد. تنوع اقلیمی و فرهنگی در ایران از پتانسیل های مهم در مقوله توریسم و اکوتوریسم می باشد، بنابراین پتانسیل های توسعه این بخش بالاست چنان که به طور مثال مناطقی با تنوع اب و هوایی مانند لواسانات در شمال تهران تنها در شرایطی می توانند سهم شایسته خود را از گردشگران بین المللی و داخلی جذب نمایند و از منافع چند بعدی حاصل از آن بهره مند گردند که برای عناصر و اجزای مختلف تشکیل دهنده صنعت گردشگری، برنامه ریزی مناسب صورت گیرد. تجربیات جهانی و تجربه گذشته کشورمان نشان می دهد که هر چند وجود امکانات و زیر ساخت های گردشگری شرط لازم برای توسعه این فعالیت می باشد و لیکن این تنها شرط، کافی نیست. کشورهایی که این مسأله را در نیافته اند و به دلیل نوع ایدئولوژی حاکم یا عدم برنامه ریزی مناسب نتوانسته اند ، شرایط جذب کننده گردشگر را فراهم آورند ، مهمترین بازندگان در میدان رقابت بین المللی بوده ا ند . چرا که لازمه توسعه این فعالیت و جذب گردشگران بیشتر ، برنامه ریزی جامع برای همه عناصر و اجزای تشکیل دهنده گردشگری و ساماندهی وضع جاذبه های بالقوه است که، بتواند ایمنی،آسایش و رضایت گردشگران را فراهم آورد.(امیریان ، ۱۳۷۹). بخش لواسانات ازجمله مناطق هدف گردشگری خصوصا برای ساکنین کلانشهر تهران می باشد که روستاهای آن به طور مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر فعالیت های گردشگری قرار می گیرند ولی متاسفانه اقدامی لازم در خصوص توسعه گردشگری در این منطقه صورت نگرفته است. از این رو پیش از تدوین راه کارهای توسعه اکوتوریسم در این منطقه ،شناسایی دقیق قابلیت های اکوتوریستی و ارزیابی آنها می باشد. این شناسایی به برنامه ریزان این امکان را می دهد تا بر اساس توان های منطقه ، جهت و راهکارهای توسعه گردشگری منطقه را مشخص نموده ، برنامه ای متناسب با شرایط منطقه ارائه دهند. تدوین برنامه ای هدفمند و کارامد بر مبنای دستیابی به توسعه پایدار در این منطقه می تواند موجب توسعه فعالیت های اکوتوریستی این منطقه و در نتیجه منجر به جذب گردشگر و موازی ان حفظ محیط زیست منطقه گردد.
پذیرش مفهوم توسعه پایدار و ارزش میراث طبیعی در بیشتر کشورها در مباحث گردشگری منجر به پیدایش اکوتوریسم گردیده است این نوع گردشگری به لحاظ آرمانی جهانگردی دوستدار طبیعت است. در اکوتوریسم به حفاظت زیستگاه­ها تنوعات زیستی و چرخه­های اکولوژیک باید توجه شود و با برنامه­ ریزی درست می­توان سودآوی مناسب برای جوامع محلی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کرد و حامیان و دوستداران طبیعت را افزایش داد و رشد اقتصادی را با روند حفاظت از منابع طبیعی به ویژه در کشور­های در حال توسعه پیوند زد (کوپر^[۲]،۲۰۰۰ : ۱۶۴).
۲-۲- تعاریف و اصطلاحات
۲-۲-۱-تعریف و مفهوم توریسم:
توریسم را باید آمیزه اى از چندین جزء گوناگون در نظر گرفت: عمل مسافرت، توقفى کوتاه، هدفى خاص و فعالیتهائى که در مقصد انجام می گیرد.
توریسم صنعتی است که با توریست ها و سرویس دهی به آنها سر و کار داشته و می تواند فعالیتی تفریحی ، علمی ، کاری و یا عاطفی باشد..
Tourism یا گردشگری حرکتی است، که از یک نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان رسد، یعنی حرکت چرخشی حول یک محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی از سه صنعت برتر جهان (صنایع خودرو سازی،‌نفتی و توریسم) به شمار میرود. بنابر ساده ترین تعریف، گردشگری صنعتی است که موجب می گردد تا افراد برای مدتی از خانه های خود خارج شده و جهت بازدید از دیگر نقاط جهان به سفر بپردازند و در طول مدت سفر نیز نیازهای پذیرایی و اقامتی آنها را برطرف می نماید.
۲-۲-۲- تعریف و مفهوم توریست
توریست شخصی است که به کشور یا شهری غیر از محیط زیست عادی خود برای مدتی که کمتر از ۲۴ ساعت و بیشتر از یک سال نباشد سفر کند و قصد او از سفر، تفریح، استراحت، ورزش، دیدار اقوام و دوستان، مأموریت، شرکت در سمینار، کنفرانس یا اجلاس، معالجه، مطالعه و تحقیق و یا فعالیت مذهبی باشد. دکتر محمد تقی رهنمایی از اساتید گروه جغرافیای دانشگاه تهران نیز، در طرح جامع گردشگری استان اردبیل را از توریست یا گردشگر را اینگونه تعریف نموده است: « توریست یا گردشگر به مسافری گفته می شود که با انگیزه های گردشگری به مقصدی مسافرت نموده و بیش از یک شب و کمتر از ۶ ماه در مقصد اقامت نماید، بدون اینکه اشتغال و اقامت دایم در مقصد داشته باشد.»
توریست کسی است که با نیت کار ، تفریح و یا لذت بردن از محیط پیرامون از محل زندگی دائم خود دور شده و برای مدتی که می تواند بین یک روز تا یک سال باشد در محل دیگری بماند و توریسم صنعتی است که با توریست ها و سرویس دهی به آنها سر و کار داشته و می تواند فعالیتی تفریحی ، علمی ، کاری و یا عاطفی باشد.
۲-۲-۳- انواع توریسم
والن اسمیت شش نوع توریسم را در طبقه بندی خود از توریسم آورده است که عبارتند از :
۱ -توریسم قومی؛ نوعی توریسم که گردشگر با نیت مشاهده و آشنائی با سبک زندگی افراد بومی و اقوام محلی اقدام به سفر می کند. مثلاً ؛ دیدار از منازل بومیان ، حضور در جشن ها ، شرکت در مراسم مذهبی و …
۲ – توریسم هنری ؛ نیت توریست از این نوع گردش آشنائی با هنرهای ملل و مردم نقاط دیگر ، آشنائی با هنرهای دستی ، موسیقی ، و مواردی از این دست است.
۳ – توریسم طبیعت گرا : تأکید بر جاذبه های طبیعی و محیطی دارد و مراد پناه بردن به آغوش طبیعت زیبا و تحسین جاذبه های طبیعی است.
۴ – توریسم تاریخی ؛ چنین گردشی با نیت بازدید از مساجد و کلیساها ، آثار باستانی و … دست به تفرج می زند.
۵ – توریسم تفریحی و ورزشی ؛ گردشگر توجه خود را به شرکت در فعالیت های ورزشی و تفریحی از قبیل اسب سواری ، پیاده روی و… معطوف می نماید.
۶ – توریسم کاری یا حرفه ای ؛ مقصود اصلی از این نوع توریسم ، شرکت در کنفرانس ها و جلسات کاری است ( مهدوی، ۱۳۸۲ ).
۲-۳- تعریف و مفهوم اکوتوریسم
توریسم از اواخر قرن بیستم به یکی از مهم‌ترین بخش‌های فعالیت اقتصادی کشورها تبدیل شده است. در این بین اکوتوریسم در مقایسه با سایر شاخه‌های توریسم از رشد بسیار چشمگیری برخوردار بوده است. براساس آخرین آمارهای سازمان جهانی جهانگردی UNWTO در سال ۲۰۰۷ تعداد ۸۹۸ میلیون مسافرت بین‌المللی در سطح جهان صورت گرفته است و درآمد حاصل از توریسم بین‌الملل بالغ بر۷۳۳ میلیارد دلار(روزانه بالغ بر ۲ میلیارد دلار) بوده است. این در حالیست که پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۲۰ آمار توریسم بین‌الملل به ۱/۶میلیارد برسد. با رشد صنعت گردشگری آمار تقاضا برای طبیعت‌گردی خصوصاً اکوتوریسم و شاخه ‌ای مرتبط با آن نظیر توریسم روستایی، اگروتوریسم و … افزایش یافته است. سازمان جهانی جهانگردی رشد تقاضا برای گردشگری طبیعت را سالانه ۱۰-۳۰ درصد برآورد می کند، در حالی که رشد سالانه تقاضا برای گردشگری در کل ۳- ۴ درصد می‌باشد. طبق آمار انجمن جهانی اکوتوریسم در سال ۲۰۰۴ نزدیک به ۴۰ درصد انگیزه سفر گردشگران، اکوتوریسم و بازدید از جاذبه‌های طبیعی برآورد شده است.
اکوتوریسم که توریسم بومی شناختی(Ecological )نیز نامیده می شود، شکلی از گردشگری است که جاذبه ها یا کولوژیکی و منحصر به فرد اجتماعی را مورد توجه قرار می دهد. بنا به تعریف مجمع بین ­المللی اکوتوریسم (TIES)، اکوتوریسم سفری است مسئولانه به مناطق طبیعی که حافظ محیط­زیست بوده و موجب بهبود کیفیت زندگی مردم محلی می­ شود. در تعریفی دیگر کنوانسیون تنوع زیستی (CBD)، اکوتوریسم را نوعی توریسم متکی بر حفاظت و مراقبت تنوع زیستی و اکوسیستم­های موجود در عرصه ­ها و با لحاظ نیازهای توسعه­ای عرصه ­ها تلقی کرده که مشارکت جوامع محلی و ایجاد درآمد قابل اتکا برای جوامع محلی از نتایج آن است. در واقع اکوتوریسم را مسافرتی بدون تخریب، پراکندگی و آلودگی مناطق طبیعی، فعالیت­های خاص مطالعاتی و کاوشگرانه و احساس لذت از مناظر طبیعی همچون گیاهان وحشی، حیوانات و ارزش­های فرهنگی یک منطقه تعریف نموده ­اند (بیاتی و همکاران؛ ۱۳۸۹: ۳۰)
۲-۳-۱-تاریخچه اکوتوریسم
پیرامون واژه طبیعت‌گردی و سابقه کاربرد آن اظهار نظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحبنظران سابقه کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده اند. اما در تمام متون مرتبط سبالوس لاسکورین Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را بکار برد است. برابر تعریف او: طبیعت‌گردی سفری است به مناطق نسبتا بکر و دست نخورده با هدف مطالعه، تحسین، ستایش و لذت بردن از مناظر، جانوران ، گیاهان وحشی منطقه و هرگونه اثار فرهنگی (گذشته و معاصر) که در این مناطق یافت می شود. برخی سابقه کاربرد واژه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به “هتزر” نسبت داده اند و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ م برای تشریح روابط متقابل گردشگری و محیط زیست و ویژگی های فرهنگی به کار برده است.
۲-۳-۲-تعریف اکوتوریسم
در مورد تعریف اکوتوریسم اتفاق آراء وجود ندارد. بعضی از تعاریف ارائه شده لیست وار در زیر آورده شده است:

حفاظت بین الملل ۱۹۸۹ (Ziffer)

شکلی از گردشگری طبیعی منطقه، شامل فرهنگ بومی. اکوتوریست ها به طور نسبی از مناطق توسعه نیافته با روح قدردانی،‌ مشارکت و حساسیت نسبت به آنجا بازدید می نمایند. اکوتوریست ها طوری عمل می کنند که کمترین ضرر را به منابع طبیعی و حیات وحش وارد نمایند. و مردم مناطق بازدید شده را در منافع اقتصادی سهیم نمایند.

اتحادیه حفاظت جهان ۱۹۹۶ (Brando)

سفری مسئولانه در طبیعت و بازدید از مناطق طبیعی دست نخورده جهت لذت و قدردانی از طبیعت که محافظت را ارتقاء، اثرات منفی بازدیدکنندگان را کاهش می دهد و برای فعالیت های منفعت رسان اجتماعی- اقتصادی به جوامع بومی تلاش می کند.

‌مارتا هانی ۱۹۹۹ (Honey)

سفری به مناطق شکننده، بکر و معمولا حفاظت شده که در جهت کمترین تأثیرات بر منطقه با آموزش گردشگران، ایجاد صندوق اعتباری برای محافظت،‌ توسعه منفعت های اقتصادی و سیاسی جوامع محلی و احترام به تنوع فرهنگ ها و حقوق بشر تلاش می کند.

انجمن بین المللی اکوتوریسم ۲۰۰۴