ریسک می تواند به طور کلی به صورت احتمال انحراف از یک برون داد پیشبینی شده تعریف شود. ریسک می تواند در شاخه های مختلفی از قبیل اقتصاد و مدیریت و با روش هایی همچون تئوری تصمیم فناوری و تئوری آینده نگری^[۱۵۴] مورد بررسی قرار گیرد. ریسک و مدیریت ریسک همچنین می تواند در امور مالی و در زمینه هایی همچون بیمه و تحلیل های سبد سهام مورد توجه قرار گیرد. مفهوم ریسک و مدیریت ریسک مفهوم نسبتاً جدیدی در حوزه مدیریت زنجیره تأمین به حساب می آید و تعاریف متعددی در مورد آن ارائه شده است.
زسیدیسین^[۱۵۵] و همکارانش ریسک زنجیره تأمین را به صورت پتانسیل بروز یک رخداد داخلی در زنجیره تأمین به گونه ای که برآورده سازی نیازهای مشتریان زنجیره تأمین را تحت تأثیر قرار دهد تعریف می کند (کارتر و راجرز، ۲۰۰۸). چنین ریسک هایی می تواند منشاء هایی همچون بلایای طبیعی (اتکینسون^[۱۵۶]، ۲۰۰۶)، الزامات قانونی (گیونیپرو و التانتونی^[۱۵۷] ، ۲۰۰۴)، پیشبینی نامناسب تقاضا و شکست در هماهنگی نیازمندی های تقاضا در سرتاسر زنجیره تأمین (کریستوفر و لی^[۱۵۸] ، ۲۰۰۴)، تغییرات قیمت مواد اولیه از جمله انرژی (باری^[۱۵۹] ،۲۰۰۴)، کیفیت نامناسب تأمین کنندگان و دقت ناکافی در میزان ارسال ها در زنجیره تأمین، عملکرد ضعیف سازمان و تأمین کنندگانش در زمینه های محیطی و اجتماعی که باعث بروز اقدامات قانونی هزینه ساز می گردد، رخ دهد (کارتر و راجرز، ۲۰۰۸).
یک بعد از ریسک به احساس مسئولیت های اجتماعی سازمان مرتبط خواهد شد و می تواند موجب اخلال و نقص شهرت اعضایی از زنجیره تأمین گردد که با فعالیت های خود موجبات تحریک احساس و نارضایتی جامعه را فراهم آورده اند و حتی بدتر از آن ریسک ها می تواند منجر به رفتارهای بزهکارانه ای گردد که به شدت می تواند خوشنامی زنجیره تأمین را تحت تأثیر قرار دهد (اسپکمن^[۱۶۰] ، ۲۰۰۴). در بحث پایداری زنجیره تأمین، مدیریت ریسک در زنجیره تأمین به صورت توانایی سازمان در فهم و مدیریت ریسکهای اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی در زنجیره تأمین معرفی می گردد(اسپکمن،۲۰۰۴).
امروزه سازمان ها بیش از گذشته و به شکل فزاینده ای فهمیده اند که مدیریت ریسک بخشی از پایداری آن ها به شمار می رود. برای مثال شرکت HP در بخشی از گزارش پایداری خود به مفهوم ریسک و ارزیابی ریسک اشاره نموده است. (( شرکت HP یک ارزیابی ریسک مقدماتی برای زنجیره تأمین خود انجام داده و به این وسیله اولویت های مدیریت ریسک خود را تعیین نموده است. ریسک های مهم و حیاتی بر اساس این ارزیابی ریسک در شرکت HP به شرح زیر شناسایی شده اند. موقعیت جغرافیایی، فرایند های شیمیایی و یا کارهای سخت و زیان آور، طول مدت ارتباط با HP و تعهد به شهروند و همچنین جهانی بودن )) (کارتر و راجرز، ۲۰۰۸).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مدیریت ریسک در زنجیره تأمین می تواند در موارد مربوط به نظارت بر محصول نیز معنا پیدا کند و با مدیریت ریسک مربوطه فرایند بازاریابی محصولات معیوب و ناقص با کارایی بیشتری انجام خواهد شد و در این رابطه مفاهیم مدیریت ریسک با مفاهیم مدیریت کیفیت درهم آمیخته می شوند (کوربت^[۱۶۱]، ۲۰۰۷)
شفافیت. درگیری و ارتباط فعالانه با ذینفعان کلیدی و قابلیت ردیابی و رویت درون عملیات زنجیره تأمین بالادستی و پایین دستی (کارتر و راجرز، ۲۰۰۸). اگرچه در مباحث اولیه مربرط به پایداری در سازمان، شفافیت به عنوان یک جزء اصلی مطرح نمی گردد ولی در ادامه و توسعه مفهوم پایداری در سازمان به مقوله شفافیت عملکرد نیز برخواهیم خورد. جوامع محلی و ذینفعان خارجی به صورت روزافزون به دنبال آن هستند که سازمان ها را بیش از پیش مشاهده پذیر و شفاف سازند. به همین خاطر سازمان ها برای افزایش محبوبیت های اجتماعی خود مجبور خواهند بود که درهای خود را به سوی بررسی های موشکافانه جامعه بگشایند. تحولات مربرط به دنیای ارتباطات، اینترنت و تلویزیون های ماهواره ای به این نیاز جامعه برای شفاف تر شدن سازمان ها دامن زده است. زنجیره های تأمین جهانی و ایجاد نرم افزارهای جامع بین بخشی منجر به ایجاد جهانی مسطح از لحاظ اطلاعات شده که این موضوع خود به شفاف تر شدن سازمان ها انجامیده است(کارتر و راجرز،۲۰۰۸).
در چنین شرایطی مخفی کاری های سازمانی و پنهان کردن عملکرد های سازمان کاری بس پر ریسک برای سازمان ها به شمار می رود که احتمال فاش شدن چنین اسراری می تواند سازمان را در ادامه حیات خود با چالش های جدی روبرو سازد. شفافیت تنها ارائه گزارش به ذینفعان سازمانی نیست بلکه می بایست در این راه ذینفعان را فعالانه مشارکت داده و از بازخورهای آنها در خریدهای مخفیانه و بهبود فرآیندهای زنجیره ارزش استفاده نمود. این شفافیت می تواند دربرگیرنده فعالیت های بازاریابی سبز با چشم انداز ذینفعان باشد. شفافیت می تواند از طریق هماهنگی های افقی در شبکه ها بهبود پیدا کند. برای مثال پروسیجرهای ممیزی مرسوم که توسط ائتلاف های سازمانی به مورد اجرا گذاشته می شوند می توانند با هزینه ای کم، شفافیت و پایداری را در سازمان خریدار و سازمان های تأمین کننده افزایش دهد (اشرفی و چهارسوقی ، ۱۳۹۰)
استراتژی و فرهنگ سازمانی. منظور از استراتژی شناسایی جامع و هدفمند از اقدامات و ابتکارات انفرادی SSCM که همراستا و پشتیبان استراتژی کلی پایداری سازمان می باشد و منظور از فرهنگ سازمانی ریشه دار کردن روابط عمیق سازمانی شامل استانداردها و انتظارات بالای اخلاقی (یک زیربنای اصلی از SSCM) و محیط زیست طبیعی است(کارتر و راجرز،۲۰۰۸).
برنامه های سازمانی مربوط به پایداری می بایست با استراتژی های سازمانی به شکل نزدیکی درهم تنیده باشند. در برنامه های سازمانی، پایداری و استراتژی های سازمان به جای اینکه به صورت برنامه های مجزا از یکدیگر مدیریت شوند می بایست به صورت یکپارچه و در تعامل با همدیگر در سازمان نگریسته شوند. مثال هایی از این دست را می توان در گزارشات شرکت IBM مشاهده نمود که در گزارش پایداری سالیانه خود، یکپارچگی بین استراتژی سه گانه پایداری خود را با استراتژی های اصلی کسب و کار خود بیان می دارد(اشرفی و چهارسوقی، ۱۳۹۰). سازمان ها تنها با پوشش استراتژی های خود با فعالیت های مرتبط به پایداری به سازمان های پایدار تبدیل نشده اند بلکه این سازمان ها دارای فرهنگ سازمانی مناسب برای پیاده سازی فعالیت های مرتبط بوده اند و یا توانسته اند فرهنگ سازمانی و پیشینه ذهنی خود را تغییر دهند (کارتر و راجرز،۲۰۰۸).
در نهایت لازم به ذکر است که این عوامل به صورت مستقل بر روی پایداری سازمان تأثیرگذار نمی باشند و مشخص است که این عوامل تأثیرات تقابلی بر روی یکدیگر خواهند داشت. برای مثال مشارکت بیش تر ذینفعان در سازمان از سویی باعث شفافیت بیش تر سازمان شده و از سوی دیگر می تواند در کاهش ریسک بایکوت شدن محصولات از سوی مشتریان به خاطر عدم پایبندی به مقررات و قوانین دولتی موثر باشد(اشرفی و چهارسوقی ، ۱۳۹۰).
شکل ۱-۲- مدیریت زنجیره تأمین پایدار (منبع : کارتر و راجرز ، ۲۰۰۸)
۲) داوکو و ناوکو (۲۰۰۸) برای نمایش حوزه مدیریت زنجیره تأمین پایدار طرح پیشنهادی مطابق شکل (۲-۲) ارائه داده اند. با توجه به طرح پیشنهادی ، یک توصیف عمیق از اقدامات امکان پذیر پیشنهاد می شود. این اقدامات، فعالیت های مختلف در زنجیره تأمین را با توجه به اثرات پایدار آن مشخص می کند (داکو و ناوکو^[۱۶۲] ، ۲۰۰۸).
– پیش صلاحیت تأمین کنندگان. الزام و تشویق تأمین کنندگان به قبول معیارهای زیست محیطی و اجتماعی و دریافت گواهی های EMAS,ISO 9001/OHSAS 18001,ISO 14001/ AA 1000/ SA 8000 .
برای دسترسی به این هدف، بعضی کمک ها از نظر مواد اولیه و حمایت های فنی، سازمانی و مالی انجام می شود ( خصوصاً زمانی که مالک سازمان صنعتی یک سهمی در تأمین کنندگانش داشته باشد). بنابراین یک ایده مناسب، کار با تأمین کنندگان کمتر ولی قابل اطمینان و ایجاد مشارکت های پایدار می باشد.
– قید نیازمندی های زیست محیطی و اجتماعی در فاز خرید. شامل مواردی در قراردادهای خرید و افزودن معیارهای جدید برای انتخاب تأمین کننده می باشد. این روش اعتباری را برای شرکت در سرتاسر جهان بدست می آورد زیرا این قید یکی از آسان ترین راه ها برای نشان دادن رفتار مسئولیت پذیری اجتماعی می باشد، بدون آنکه تعهدات جدی را درون شرکت صنعتی بوجود بیاورد. از طرف دیگر این اقدام منجر به نتایج بزرگ تر می شود. به طور مثال، این شهرت موجب می شود شرکت، تأمین کننده های بیشتری را نسبت به زمان قبل یا در آینده بدست بیاورد.
– مدیریت عملکرد زیست محیطی بر مبنای عرضه^[۱۶۳]. پیاده سازی بازرسی ها و ممیزی های زیست محیطی و اجتماعی. این رویه ، وضعیت جدی تری در جهت محیط زیست و مسئولیت پذیری اجتماعی نسبت به گذشته نمایش می دهد اما این اقدام می تواند سبب شود تا تأمین کننده های کمتری را مورد پذیرش قرار گیرند.
– قرار دادن ملاحضات جدید در طراحی محصول. توسعه راه حل های جدید تکنولوژی موافق با محیط زیست ^[۱۶۴]، اجرای آنالیز چرحه عمر با همکاری تأمین کنندگان و مشتریان، درگیرکردن ذینفعان در فرآیندهای ابداعی، توسعه ابزارهایی برای کمک به طراحی برای محیط ^[۱۶۵] (DFE) و … . اجرای این موارد بسیار دشوار است اما روش قدرتمندی برای بدست آوردن نتایج مثبت در همه ابعاد پایداری می باشد. این روش به دانش، تجربه، اطلاعات و منبع زیادی نیازمند است اما نتایج آن می تواند به طور چشمگیری قدرت رقابت پذیری شرکت های صنعتی و تأمین کنندگانشان را بهبود بخشد.
– همکاری و تلاش برای تولید پاک تر ^[۱۶۶] و کاهش اتلاف. پیاده سازی روش های کاهش اتلاف، استفاده مجدد^[۱۶۷] و انجام عملیات های ابتکاری برای بازیافت. چنین روشی اثری مثبت بر روی محیط زیست دارد و همچنین مزایای اقتصادی را در بردارد که گاهی اوقات قابل توجه می باشد.
– استفاده از مواد جدید و بهینه سازی فرایند. استفاده از مواد جدید موافق با محیط زیست، جایگزینی مواد مضر احتمالی برای سلامت محیط زیست، بهینه سازی فرایند برای کاهش اتلاف، ضایعات و انتشار گازهای مخرب، استفاده از تکنولوژی پاک برای ذخیره سازی مواد، انرژی، آب و اتلاف، بازیافت مواد، مشارکت در مدیریت کیفیت جامع زیست محیطی^[۱۶۸] و غیره.
لجستیک معکوس. احیاء،بازیافت،مصرف مجدد و ساخت مجدد محصولات، قطعات و مواد بلااستفاده. این روش شهرت شرکت را به دنبال دارد، خصوصاً زمانی که توسط مراجع عمومی از طریق قوانین یا بخشنامه های خاص پشتیبانی می شود. این اقدام اغلب برای محیط زیست برای رشد اقتصادی شرکت صنعتی مفید می باشد. برای رسیدن به این هدف، ساخت شبکه لجستیک برای جمع آوری، حمل و نقل و عملیات بر روی محصولات، قطعات و مواد بلااستفاده ضرورت دارد. اگر آن ها امکان مصرف مجدد در شبکه توزیع موجود را داشته باشند، اصلاح می شوند. با این اقدام سود حاصل از احیاء، بازیافت، مصرف مجدد و ساخت مجدد از طریق راه حل های تولیدی و فنی در مرحله توسعه محصول افزایش می یابد.

• • استفاده از حمل و نقل با محیط زیست. استفاده از وسایل حمل و نقل کارآمدتر و پاک و اجرای راه حل های لجستیکی مناسب. در صورت الگوبرداری هوشمند، می توان مزایای اقتصادی قابل توجه را در شرکت گزارش کرد.

• • انگیزش تأمین کنندگان برای کاهش بار محیطی ^[۱۶۹] مشتریان. تشویق و پشتیبانی تأمین کنندگان در جهت کاهش بار محیطی که به مشتریان شرکت صنعتی ضربه می زند.

• • فشار برای قانون گذاری سختگیرتر زیست محیطی و حقوق بشری. تلاش برای تدوین آیین نامه های بهتر برای پاسخگویی سازمانی توسط قانونگذاری. این رویه، در بسیاری از حالت ها، ممکن است غیر منطقی باشد اما منافع اقتصادی سالمی را در بر دارد. در توضیح این مطلب باید گفت که با استفده از این آیین نامه ها می توان بار اضافی را روی رقبا تحمیل کرد و موانع رقابتی مضاعفی را بوجود آورد. از مشکلات استفاده از این ابزار نیازمند این است که یک اتحادیه یا صنف با قدرت کافی می باشد تا تغییرات مطلوب را اعمال کند. البته به عنوان ابزاری در جهت توسعه پایدار، نه برخلاف هنجارهای اخلاقی مشخص در رقابت.

• • کار با شرکت های معروف در یک صنعت برای استاندارد کردن نیازمندی ها. استانداردسازی قوانین برای شرکای مختلف بدین صورت که نه تنها حقوق مساوی، بلکه اثربخشی و سودمندی بالاتری را از طریق کاهش آشفتگی ها بدست می آورد.

• • تشکیل گروه های صنعتی. ساخت یک شبکه از شرکت های صنعتی وابسته به هم. این ایده پتانسیل زیادی دارد به شرطی که بطور مناسب درک شود. در این حالت مزایای آن می تواند تمام ابعاد پایداری را پوشش دهد. از لحاظ اقتصاد رقابت پذیری را به سبب مشارکت با دیگر اعضای گروه افزایش می دهد. از لحاظ اجتماعی بخاطر ایجاد شغل و محیط اجتماعی بهتر می تواند موثر باشد. از لحاظ زیست محیطی به اتلاف کمتر انرژی منجر می شود.

• • ارتباط با تأمین کنندگان و مشتریان درباره درگیری های زیست محیطی و اجتماعی شرکت. انتشار اطلاعات از دستاوردهای شرکت صنعتی در بهبود شرایط زیست محیطی و اجتماعی. این روش به تلاش خاصی نیاز ندارد. اما گاهی یک تلاش خوب منصفانه می تواند رفتار مسئولیت پذیری اجتماعی را بیرون از محدوده سازمان ایجاد کند و بخاطر خلق چنین تصویری، اثر اقتصادی آن آغاز شود

• • تبادل اطلاعات و ایده ها. تقسیم دانش و انتقال تکنولوژی در حالت اعتماد متقابل، پتانسیل مهمی را برای بهبود عملکرد اقتصادی، محیطی و اجتماعی به همراه دارد.در خاتمه اینکه اجرای اقدامات پیشگیری در زنجیره تأمین بدین شکل می تواند نتایج مثبتی را در مقیاس جهانی بواسطه تلاش زیاد در این امر بوجود آورد(داکو و ناوکو ، ۲۰۰۸).

شکل ۲-۲- مدیریت زنجیره تأمین پایدار (داکو و ناوکو،۲۰۰۸)
۳) توتبرگ و ویتستراک^[۱۷۰] (۲۰۱۰) ((خانه زنجیره تأمین)) را مطرح نموده اند که بر روی ابعاد زمینه ساز سه گانه، به عنوان ارکان اصلی لازم برای نگه داشتن ساختمان در تعادل، بنا شده است در حالی که ریسک و مدیریت تعادل^[۱۷۱] پایه های ساختمان را شکل می دهند.
به منظور دستیابی به سود بلند مدت، ریسک باید، شناسایی و کاهش داده شود. قوانین، دستورالعمل ها و استانداردها به عنوان یک نقطه شروع برای اجرای اصول و شیوه های پایداری در طول زنجیره تأمین بکار می رود.
SSCM همچنین نیازمند استقرار ارزش ها و اصول اخلاقی در سراسر سازمان، محیط IT کارآمد، سبز و انعطاف پذیر به همراه هم ترازی استراتژی های شرکت با توسعه پایدار می باشد. با در نظر گرفتن این اقدامات، شبکه در مقابل ریسک ها و تهدیدات اجتماعی و محیطی به طور موثری محافظت خواهند شد(توتبرگ و ویتستراک،۲۰۱۰)
شکل ۳-۲- مدل خانه مدیریت زنجیره تأمین پایدار (توتبرگ و ویتستراک،۲۰۱۰)
علاوه بر مدل های بالا، چارچوب های دیگری نیز توسط محقق مورد مطالعه قرار گرفت که خلاصه هر یک به شرح زیر می باشند:

• • یاکووا و همکاران (۲۰۱۱) با هدف ارائه یک متدولوژی برای اندازه گیری پایداری زنجیره تأمین ، پنج مرحله برای زنجیره تأمین مواد غذایی شامل کشاورزی، فرآوری مواد غذایی، عمده فروشی مواد غذایی، خرده فروشی مواد غذایی و تهیه غذا در نظر گرفتند. نه شاخص برای هر یک از این مراحل تعیین شد (در مجموع ۴۵ شاخص) شاخص ها در سه بعد زیست محیطی(مصرف انرژی، مصرف آب، اتلاف)، اجتماعی(استخدام، دستمزد، نرخ جنسیت استخدام)،اقتصادی ( بهره وری نیروی کار، تمرکز بازار ، وابستگی به واردات) جای گرفتند.چارچوب پیشنهادی با بهره گرفتن از داده های آماری برای زنجیره تأمین سیب زمینی و مرغ در انگلستان با بکارگیری تکنیک AHP و نظر خبرگان ارزیابی گردید. همچنین محدودیت های متدولوژی مورد بحث قرار گرفت و نتایج تحلیل حساسیت شرح داده شد.(یاکووا و همکاران،۲۰۱۱)

• • ارول و همکاران^[۱۷۲](۲۰۱۱) به منظور ارزیابی و مقایسه عملکرد شرکت ها در زنجیره تأمین پایدار یک چارچوب چند معیاره فازی جدید برای اندازه گیری عملکرد زنجیره تأمین ارائه دادند. در این چارچوب از دو تکنیک آنتروپی فازی ^[۱۷۳]و تابع مطلوبیت چندشاخصه ^[۱۷۴]به ترتیب برای تعیین درجه اهمیت شاخص ها و رتبه بندی پایداری یک شرکت خرده فروشی در طول سال های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ استفاده گردید. سه بعد پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی همراه با ۳۷ شاخص برای اندازه گیری این ابعاد معرفی شد (شکل ۴-۲).

ارزیابی عملکرد زنجیره تامین پایدار
C₂₁: متوسط زمان آموزش سالانه (H/A)
C₂₂: متوسط تعداد ایده های کاربردی نوآورانه تولید شده توسط کارکنان/کارکنان
C₂₃: گردش مالی سالانه پرسنل
C₂₄: تعداد سالانه حوادث قابل ثبت با توجه به آزار و اذیت و خشونت کارکنان
C₂₅: تعداد سالانه تصادفات قابل ثبت/کارکنان
C₂₆: میانگین سالانه تعداد شکایات قابل ثبت کارکنان/کارکنان
C₂₇: میانگین سالانه تعداد شکایات مشتریان/۱(m²a)

شبکه پیچیده

ساختار درختی

شبکه پیچیده

تمرکز

ساختار علّی و معلولی مفاهیم

سازماندهی ایده های تحتانی اطراف ایده اصلی

اتصالات غنی معنایی در میان مفاهیم گوناگون

۴-۴٫ نقشه شناختی گروهی
همانطور که اشاره شد، هنگامی که از نقشه علّی برای استخراج افکار و ذهنیات یک فرد در خصوص یک مسأله استفاده می کنیم، نقشه بدست آمده را نقشه شناختی می نامیم، زیرا مرتبط با افکار شخصی و شناخت یک فرد می باشد. از سوی دیگر هنگامی که گروهی از افراد در صدد نگاشت افکار خود بر می آیند، نقشه حاصل را نقشه شناختی گروهی می نامند. از آنجایی که این نقشه ها را می توان جهت ساخت الگوهای استراتژیک بکار برد (زیرا مانند الگوهای استراتژیک شامل اهداف، استراتژی ها و فعالیت ها می شوند)، برخی مواقع نقشه شناختی گروهی را نقشه استراتژی عملگرا ^[۲۸۳] نیز می نامند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای ساخت نقشه های شناختی گروهی معمولاً به دو روش عمل می شود. در روش اول مصاحبه با گروهی از افراد که درگیر مسأله هستند صورت می گیرد و نقشه گروهی در خلال مصاحبه ترسیم می شود. این روش خصوصاً جهت گردآوری افرادی که در حوزه مورد بررسی از دانش لازم و کافی بهره مندند و توانایی اخذ تصمیمات کلیدی را دارند و تحت تاثیر نتایج حاصل از آن قرار می گیرند، بسیار مفید می باشد.
فرایند نگاشت گروهی نه تنها استخراج مقدار زیادی از اطلاعات را ممکن می سازد، بلکه این کار را به روشی انجام می دهد که تمامی افراد گروه قادر خواهند بود هر زمانی که ایده ای در خصوص مسأله به ذهنشان می رسد آن را بازگو کرده و درباره آن بحث و گفتگو کنند و نیازی نیست تا زمان مشخصی جهت ابراز افکار خود منتظر بمانند.
همچنین این روش به افراد گروه کمک می کند که از واگرایی به یک همگرایی واحد در خصوص مسئوله مورد بررسی دست یابند و دریابند که هر یک از آنها چگونه از مناظر گوناگون به مسأله می نگرند، چگونه مشارکت هر یک از آنها بر ایجاد مشارکت دیگری اثرگذار است و در نهایت چگونه ترجیهات هر یک از آنها بر هم منطبق می شود. در نتیجه می توان انتظار داشت که خروجی مناسب تری توسعه یابد.
در روش دوم تشکیل نقشه شناختی گروهی، مصاحبه ها به صورت انفرادی با افراد درگیر در مسأله صورت می گیرد که استفاده از نگاشت شناختی افکار و پیشنهادات هریک از آنها در رابطه با موضوع مورد برسی استخراج می شود. سپس نقشه های شناختی هریک از مصاحبه شوندگان با یکدیگر ادغام شده و نقشه شناختی گروهی حاصل می شود (Bryson etal., 2004).
با این تقسیم بندی ارائه شده، در پژوهش حاضر از روش دوم جهت تشکیل نقشه شناختی گروهی خبرگان برای طراحی الگوی بومی توسعه شبکه های دانش در هاب های پژوهش و فناوری وزارت نفت استفاده شده است.
۴-۵٫ فرایند حصول اجماع در نگاشت شناختی
روش شناسی چک لند در دهه های گذشته موفقیت های بسیاری کسب نموده و برای حل مسائل نیمه ساختاریافته و غیر ساختاریافته کاربرد فراوانی داشته است. اما برخی کمبودهای روش شناسی، خصوصاً در فاز مدلسازی، کاربرد آن را محدود نموده است. در نتیجه این محدودیت ها استفاده از سایر مدل های مفهومی به عنوان ابزار کمکی در این روش شناسی و خلق روش های ترکیبی، افزایش یافته است. در این تحقیق یک مدل ترکیبی شامل ترکیبی از نگاشت شناختی و روش شناسی سیستم های نرم، برای حل مسائل ساختار نیافته و نیمه ساختار یافته ارائه شده است و هدف از انجام آن دست یابی به اجماع نظر میان چندین نگرش فکری در رابطه با مسائلی است که عوامل انسانی در آن نقش اصلی را به عهده دارند.
ساخت مدل نهایی اجماع وظیفه اولیه با بهره گرفتن از نگاشت شناختی در این روش شناسی جدید، موجب ارائه تصویر کاملی از ادراکات ذهنی ذینفعان مختلف در مسأله مورد مطالعه می شود و ابزاری برای ترکیب نظرات خبرگان را در چارچوب این مدل ایجاد می نماید تا تحلیلگر مجبور به انتخاب مدل خاصی تحت یک نگرش خاص نباشد.
به طور کلی سیستم های نرم متشکل از ذی نفعانی است که نسبت به یک موضوع واحد برداشت های متفاوتی دارند که معمولاً دفاع پذیر و مشروع است. در این میان افرادی که دارای ادراکات نزدیک و مشابه هستند، به یکدیگر نزدیک شده و جناح فکری شکل می گیرد و گاهی حتی جناح های فکری ناخودآگاه به علت برداشت های متفاوتشان با یکدیگر نزاع و مجادله می نمایند.
هر یک از دیدگاه های متفاوت نسبت به مسأله، یک سیستم فعالیت های انسانی منحصر به فردی را ایجاد می نماید که ناشی از سیستم فعالیت ها و سیستم اجتماعی و فرهنگی هریک از جناح های فکری است. لذا فرایند حصول اجماع در نظر دارد که این سیستم فعالیت های انسانی منحصر به فرد را در طی تکرارهای محدودی به یک سیستم فعالیت انسانی قابل پذیرش توسط جناح های فکری مختلف تبدیل نماید.
برای آنکه نقشه شناختی گروهی بدست آمده، انعکاس دهنده توافق نظر جناح های فکری گوناگون درگیر در مسأله باشد، پس از آنکه تعاریف ریشه ای مربوط به هر یک از گروه های فکری استخراج و نقشه شناختی مرتبط با آن از طریق مصاحبه با ذینفعان کشیده شد، محقق برای ادغام نقشه های شناختی فردی و ساخت نقشه شناختی گروهی، روش ساخت “مدل اجماع وظیفه اولیه^[۲۸۴]” را بکار می برد.
این اجماع صورت گرفته میان جناح های فکری مختلف می تواند به یکی از سه حالت زیر باشد:
۱- اجماع سراسری (وظیفه اصلی خنثی^[۲۸۵]): فارغ از انواع سیستم، همه ی سیستم ها در تعدادی از وظایف با یکدیگر اشتراک دارند، بدین معنا که تمامی سیستم ها ورودی می پذیرند و از طریق فرایند آن را به خروجی تبدیل می کنند.
۲- اجماع صد درصدی^[۲۸۶]: بر خلاف اجماع سراسری که در تمامی سیستم ها یکسان هستند، اجماع صد درصدی به دیدگاه های گوناگون نسبت به یک سیستم منحصر به فرد می پردازد. اجماع صد درصدی بیانگر اشتراکات جناح های فکری نسبت به یک سیستم خاص است.
۳- اجماع محلی^[۲۸۷] (اجماع حاصل از تطابق^[۲۸۸]): برخی از فعالیت های سیستم مورد مطالعه می باشد که در مورد آنها توافق همگانی وجود ندارد، اما از طریق مباحثه میان جناح های فکری مختلف، بر روی آنها اجماع صورت می پذیرد.
نمودار زیر با فرض وجود سه دیدگاه مختلف، اجماع های سراسری، صد درصدی و محلی را نشان داده است.
نمودار ۳-۳: انواع اجماع در روش شناسی سیستم های نرم (Wilson, 1993)
به منظور ایجاد اجماع در میان جناح های فکری مختلف از فرایند همگرایی سیستم ها استفاده می شود که در نمودار زیر نشان داده شده است. همانطور که در نمودار نشان داده شده، در ابتدا هر یک از جناح های فکری با بهره گرفتن از شناخت خود به ارائه تعریف ریشه ای از موضوع می پردازند و سپس غنی سازی می گردند. در ادامه برای هر یک از تعاریف ریشه ای با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل ریشه ای یک مدل مفهومی ایجاد می گردد که در بر گیرنده ی سیستم فعالیت های انسانی متناظر با آن تعریف ریشه ای می باشد. پس از مشخص شدن سیستم فعالیت های انسانی جلسات مباحثه با حضور نمایندگان همه جناح های فکری تشکیل شده و تمامی فعالیت های مدل های مفهومی ایجاد شده توسط جناح های فکری مورد بررسی قرار می گیرد و فعالیت های مطلوب انتخاب می گردند. فعالیت های مطلوب، فعالیت هایی هستند که بر روی آنها اجماع سراسری، صد درصدی یا محلی وجود دارد و مدل حاصل از فعالیت های مطلوب، مدل وظایف اولیه ی آزمایشی^[۲۸۹] نامیده می شود.
نمودار ۳-۴: فرایند حصول اجماع از دیدگاه روش شناسی سیستم های نرم
در مرحله ی بعد با بهره گرفتن از مدل وظایف اولیه آزمایشی، تعریف ریشه ای مرتبط با آن ایجاد شده و بر مبنای تعریف ریشه ای، مدل مفهومی تبیین می گردد، مدل مفهومی بدست آمده، مدل آزمون^[۲۹۰] نامیده می شود.
مدل آزمون بایستی نسخه قابل پذیرشی از مدل وظایف اولیه آزمایشی باشد، برای رسیدن به این هدف، بایستی طی تکرارهایی بین دو مدل همگونی صورت پذیرد. پس از حصول همگونی، مدل سیستم فعالیت های انسانی به اجماع می رسد (Wilson, 1993).
۴-۶٫ فرایند هم سنجی و مقایسه مدل مفهومی با دنیای واقعی
مرحله پایانی روش شناسی سیستم های نرم مربوط به مقایسه یا هم سنجی مدل های مفهومی استخراج شده با دنیای واقعی می باشد. در این مرحله روش شناسی مجدداً به دنیای حقیقی باز می گردد و به سنجش تفاوتها میان مدل های مفهومی حاصل شده و دنیای واقعی می پردازد. از آنجایی که مدل های مفهومی بر مبنای تعاریف ریشه ای به بیان آنچه که بایستی رخ دهد می پردازد، تحلیلگر بایستی به این موضوع توجه کند که آیا آنچه در دنیای حقیقی رخ می دهد همان است که بایستی رخ دهد و جهت رسیدن به این هدف، وی باید چگونگی رخ دادها را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
برای انجام این مقایسه محققان روش های گوناگونی را ارائه داده اند که از جمله آنها می توان به روش هایی چون مباحثه غیر رسمی، پرسش رسمی، سناریو نویسی و ایجاد مدل دنیای حقیقی با ساختاری مشابه ساختار مدل مفهومی که توسط چکلند (Checkland, 1978) ارائه شده است اشاره کرد.
روشی که در این تحقیق جهت مقایسه مدل مفهومی بدست آمده از نگاشت شناختی با دنیای واقع برگزیده شده است، استفاده از جدول مقایسه است که ویلسون (Wilson, 1993) آن را نمایش رسمی نتایج حاصل از ساخت پرسش های رسمی می داند. در این مرحله هنگامی که نتایج مقایسه به عنوان پیشنهاداتی جهت تغییر بکاربرده می شوند، بهتر است این قیاس به صورت رسمی تر در قالب نمایش جدول صورت پذیرد. این جدول شامل ۶ ستون می باشد که ستون های ۱ و ۲ و ۳ نتایج فرایند پرسش هایی که پیش از این صورت گرفته را نشان می دهند. از آنجایی که امکان شناسایی دقیق “چه هایی” که تحت “چگونه های” دنیای واقعی قرار دارند وجود ندارد، پرسش ها به گونه ای دیگر مطرح می شوند. این پرسش ها بر مبنای مجموعه ای از چه ها از مدل منسجم قرار دارند. یک روش برای شناسایی “چگونه ها” این است که پیش از هر چیز خروجی های احتمالی “چه ها” تعیین و شناسایی شوند و در این زمینه که آیا این نتایج وجود دارد یا خیر، پرسش مطرح شود.
ستون های ۴و ۵ و ۶ نیز نتایج ارزیابی آنچه وجود دارد را نمایش می دهند و بر مبنای ارزیابی های صورت گرفته قرار دارند. این موارد شامل تغییرات صورت گرفته با شواهد دنیای واقعی است که منجر به پشتیبانی از پیشنهادات آتی می شود.
جدول زیر نموه ای از جدول مقایسه ای مدل مفهومی و شرایط واقعی (یا مقایسه شرایط کنونی با شرایط مطلوب) است و در مجموع آنچه در این مرحله می بایست انجام گیرد پر کردن جدول با پاسخ به سئوالات مطرح شده در آن می باشد.
جدول ۳-۵: جدول استاندارد مقایسه ای شرایط کنونی با شرایط مطلوب (Siau & Tan, 2005)

۱٫ نام اقدام

۲٫ وجود دارد یا ندارد

۳٫ مکانیزم موجود

۴٫ مقیاس عملکرد

۵٫ تغییر پیشنهادی

۶٫ نظرات

سطوح عملکرد
خروجی نهایی مورد انتظار

عملکرد کلی سازمان
تحقق ماموریت سازمان (خروج های مطابق الزامات ذینفعان)

عملکرد کلی واحدها/ فرایندهای سازمان
تحقق بخشی از ماموریت سازمان بر اساس شاخص های کلیدی عملکرد تعریف شده

عملکرد کلی تک تک برنامه واحدها/فرایندها
انجام درست و به موقع برنامه ها بر اساس الزامات برنامه ها

عملکرد تک تک فعالیت های مربوط به برنامه ها
انجام درست و به موقع فعالیت ها بر اساس الزامات فعالیت

جدول۲-۳: سطوح مختلف عملکرد سازمان ها( بیاضی طهرابند، ۱۳۸۸، ۵۳)
۲-۳- ۴- مدل اچیو ACHIEVE
عملکرد سازمانی شاخصی است که چگونگی تحقق اهداف یک سازمان یا موسسه را اندازه گیری می نماید (هو، ٢٠٠٨ ). با توجه به ویژگی هایی که مدل اچیو از لحاظ قابلیت کاربرد و امکانپذیری دریافت اطلاعات دربرداشت و نیز ظرفیتی که از لحاظ ریشه یابی مشکلات و تعیین استراتژی برای رفع آنها ایجاد مینمود، این مدل در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفت. مؤلفه های اصلی این مدل بر اساس تابع زیر مشخص شده است. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۳)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

P= f [A. C. H. I. E. V. E]
عملکرد تابعی است از: (محیط. ارزیابی. اعتبار .مشوق. کمک. وضوح. توانایی)
یک مشکل کلی در روند مدیریت این است که بسیاری از مدیران این قابلیت را دارند که پیروان خود را در جریان نوع مشکلات موجود بگذارند، ولی همین مدیران اثربخشی لازم در تعیین علت وجود این مشکلات را ندارند. به عبارت دیگر، بسیاری از مدیران در شناسائی مسائل یا مشکلات قوی هستند اما در تحلیل یا تشخیص مشکلات به مراتب ضعیف تر میباشند. برای داشتن حداکثر اثربخشی در ارزیابی و حل مسائل مربوط به عملکرد، مدیران باید علت ایجاد مسائل را تعیین نمایند. مدل اچیو توسط هرسی و گلداسمیت، به منظور کمک به مدیران در تعیین علت وجود مشکلات عملکرد و ایجاد استراتژی های تغییر برای حل این مشکلات، طرح ریزی گردیده است.
در تدوین مدلی برای تحلیل عملکرد انسانی، هرسی و گلداسمیت دو هدف اصلی را در نظر داشتند:

• تعیین عوامل کلیدی که می توانند بر عملکرد فرد فرد کارکنان تأثیر بگذارند.

• ارائه این عوامل به گونهای که بتوان آنها را به خاطر سپرد و به کار برد. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۴)

۲-۳-۵ – مراحل تدوین مدل اچیو
اولین قدم برای تدوین مدل، کنار گذاشتن عواملی است که بر عملکرد مدیریت تأثیر می گذارند. عواملی مانند مشوق، توانائی، درک، حمایت سازمانی، سازش محیطی، بازخور و اعتبار.
قدم بعدی آن است که مدیران این عوامل را به گونه ای که بتوان آنها را به خاطر سپرد و مورد استفاده قرار داد، ترکیب کند. تحقیقات آتکینسون ١ نشان میدهد که عملکرد تابع انگیزش و توانایی است. پورتر و لاولر با افزودن تصور نقشیا درکشغل این ایده را بسط دادند. لورش و لارنس با این موضوع به گونه ای متفاوت برخورد کرده و به این نتیجه رسیده اند که عملکرد صرفًا به کنش خصایص موجود در فرد مربوط نیست، بلکه به سازمان و محیط نیز مربوط می شود.
مدل اچیو از دو عامل دیگر نیز در معادله مدیریت عملکرد بهره می گیرد . یکی عامل بازخورد است، یعنی پیروان نه تنها باید به آنچه می خواهند انجام دهند آگاه باشند، بلکه باید بدانند که بر اساس آن چه متداول است چگونه باید عمل کنند. عامل دیگر مدیریت عملکرد، اعتبار است. در تحلیل عملکرد، مدیران باید بهطور مستمر در مورد اعتبار فعالیت های کارکنان نظیر تحلیل شغلی، تقاضای استخدام، ارزیابی، کارآموزی، ترفیع و اخراج، بررسی لازم را به عمل آورند. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۵)
هرسی و گلداسمیت هفت متغیر مربوط به مدیریت عملکرد اثربخشرا از میان بقیه انتخاب نموده اند: مشوق، توانایی، درک، حمایت سازمانی، سازش محیطی، بازخور و اعتبار.
توانایی
در مدل اچیو اصطلاح توانایی به دانش و مهارت های پیروان گفته می شـود (البتـه توانـایی در بـه انجام رساندن موفقیت آمیز یک تکلیف). لازم اسـت بـه یـاد داشـته باشـیم کـه شایـستگی افـرادعمومیت ندارد . اجزای کلیدی توانایی عبارتند از: دانش مربوط به تکلیـف (کـارآموزی رسـمی و غیررسمی که کامل کردن تکلیـف خاصـی را تـسهیل مـی کنـد )، تجزیـه مربـوط بـه تکلیـف(تجربه کاری قبلی که تکمیل موفقیت آمیز تکلیف کمـک مـی کنـد) و قابلیـت هـای مربـوط بـه تکلیف (توانایی بالقوه و یا صفات ممیز های که اتمام موفقیت آمیز را تقویت می کند). مـدیر بایـددر تحلیل عملکرد پیرو بپرسد: آیا این شخص دانش و مهارت های لازم را بـرای تکمیـل کـردن موفقیت آمیز این تکلیف دارد یا خیر؟ (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۵)
وضوح (درک یا تصور نقش)
این اصطلاح به درکو پذیرش نحوه کار و محل و چگونگی انجام کار اطلاق می شود . برای آن که پیرواندرکه کاملی از مشکل داشته باشند باید مقاصد و اهداف عمده، نحوه رسیدن به این مقاصد و اهداف(چه اهدافی در چه زمانی بیشترین اهمیت را دارند) برایشان کاملاً صریح و روشن باشد. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۶)
کمک (حمایت سازمانی)
اصطلاح کمک به کمک سازمانی یا حمایتی گفته میشود که پیرو برای تکمیل اثربخشی کار به آن نیاز دارد. برخی از عوامل حمایت سازمانی عبارتند از: بودجه، وسایل و تسهیلاتی که برای کامل کردن تکلیف لازم است، حمایت لازم از جانب دوایر دیگر، دردسترس بودن فرآورده و کیفیت آن و ذخیره کافی از منابع انسانی. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۶)
مشوق
اصطلاح مشوق به انگیزه مربوط به تکلیف پیروان یا انگیزش برای کامل کردن تکلیف خاص مورد تحلیل به گونهای موفقیت آمیز اطلاق میشود. در ارزیابی انگیزه نباید فراموش کنیم که انگیزه بسیاری از مردم در مورد تکمیل تکالیفی بیشتر است که پاداشهای درونی یا بیرونی در پی دارند. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۶)
ارزیابی (آموزش و بازخور عملکرد)
ارزیابی به بازخور روزانه عملکرد و دور ه های گاه به گاه گفته می شود . روند بازخورد مناسب به پیروان اجازه میدهد پیوسته از چند و چون انجام کار مطلع باشند. اگر اشخاص از مشکلات عملکرد خود آگاه نباشند، انتظار بهبود عملکرد انتظاری غیرواقع بینانه ای است. مردم پیشاز آن که مورد ارزیابی دوره ای رسمی، قرار بگیرند، باید از نتایج ارزیابی های مرتب غیررسمی درباره خود مطلع باشند. دلیل بسیاری از مشکلات عملکرد، فقدان.آموزش لازم و بازخورد عملکرد است. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۶)
بازخورد اعتبار
بازخورد اعتبار به تناسببودن و حقوقی بودن تصمیمهای مدیر در خصوص منابع انسانی اطلاق می شود. مدیران باید مطمئن شوند که تصمیم های اخذ شده در مورد مردم از لحاظ حقوقی،دادگاهی و خط مشی های شرکت ها مناسب است. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۷)
محیط (تناسب محیطی )
اصطلاح محیط به آن دسته از عوامل خارجی گفته می شود که می توانند حتی با وجود داشتن عوامل توانایی، وضوح، حمایت و انگیزه لازم برای شغل، باز هم بر عملکرد تأثیر گذارند. عناصر کلیدی عوامل محیطی عبارتند از: رقابت، تغییر شرایط بازار، آیین نام های دولتی، تدارکات و اموری از این قبیل. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۷)

شکل ۲-۱: هفت مؤلفه های اصلی مدل اچیو (لاتین)
شکل ۲-۲: هفت مؤلفه های اصلی مدل اچیو (فارسی) (یعقوبی و همکاران ، ۱۳۸۹، ۹)
یک واژه هفت حرفی معادل عملکرد، کلمـهachieve اسـت کـه بـا جانـشین کـردنability به جای توانایی،clarity به جای وضوح،help به جای کمک،incentive به جـای مشوق،evaluation به جای ارزیـابی ،validity بـه جـای اعتبـارو environment بـه جـای محیط، مدل اچیو به وجود آمد. (عباسپور ،باروتیان،۱۳۸۹، ۱۵)
۲-۴- پیشینه تحقیق

هر کدام از A’_i,j تولید شده متناظر یک فعالیت است. ماتریس جدید، خواص ماتریس Population را دارد. هر سطر مانند A’_i درماتریس جدید را زمانبندی می­کنیم و زمان اتمام آن را بدست می­آوریم. اگر نتیجه کمتر از result(i) باشد، A’_i جایگزین A_i درماتریس Population می­ شود. یعنی سطر i ام ماتریس حاوی ترتیبی از فعالیت­ها می­ شود که makespan کمتری دارد. پس از اینکه برای همه سطرهای ماتریس Population فاز معلم را اجرا کردیم، این ماتریس تغییر می­ کند. سپس وارد فاز فراگیر می­شویم.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• • در فاز فراگیر، هر دانش ­آموز بصورت تصادفی با دانش ­آموزان دیگرتعامل می­ کند تا دانشش ارتقا یابد. دراین فاز نیز مانند فاز معلم ماتریس جدیدی با توجه به ماتریس Population می­سازیم. برای هر سطر ماتریس Population مانند A_i یک سطر متمایز دیگر مانند A_{j ­}را به تصادف انتخاب می­کنیم و طبق روابط (۳-۵) و (۳-۶) در فصل سوم، عناصر ماتریس جدید را می­سازیم. در اینجا برای محاسبه هر سطر ماتریس جدید، می­توان رابطه ۴-۲ را نوشت.

(۴-۲)
هر سطر مانند A”_i از ماتریس جدید در فاز فراگیر را زمانبندی می­کنیم و زمان اتمام آن را بدست می­آوریم. اگر نتیجه کمتر از result(i) باشد، A”_i جایگزین A_i درماتریس Population می­ شود. بررسی می­کنیم که سطرهای ماتریس تکراری نباشند. تکراری بودن سطرهای ماتریس به معنی تکراری بودن لیست فعالیت است. اگر تکراری بودن زیاد باشد در دام بهینه محلی می­افتیم. بنابراین سطرهای تکراری را تغییر می­دهیم. مثلا جایگشت جدیدی را جایگزین آن می­کنیم و زمانبندی اولیه را روی آن اعمال می­کنیم.
سپس ماتریس Population را براساس نتایج هر سطر که همان makespan ها هستند، بصورت صعودی مرتب می­کنیم. حال لیست­های فعالیت نخبه را جایگزین سطرهای آخر ماتریس می­کنیم. با این­کار پاسخ­های بدتر را حذف می­نماییم. حال ماتریس Population باز هم تغییر کرد. مجددا فازهای معلم و فراگیر را تکرار می­کنیم. در پایان سطر اول ماتریس کمترین رمان تکمیل را دارد. تعداد تکرار (maxit)، اندازه جمعیت، تعداد موضوعات آموزش و اندازه نخبه، پارامترهای عمومی و ورودی الگوریتم هستند. در شکل ۴-۱۳، یک لیست شدنی،که از شکل ۴-۱۱ بدست آورده­ایم، را نمایش می­دهد که چگونه با اجرای الگوریتم ETLBO و تاثیر فازهای معلم و فراگیر، لیست جدیدی بدست می ­آید. makespan لیست اولیه ۱۶ است که در لیست جدید به ۱۳ بهبود می­یابد.

شکل ۴-۱۳ بهبود زمان تکمیل فعالیت_­ها با اجرای ETLBO

در شکل ۴-۱۴ فلوچارت حل مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود با الگوریتم بهینه­سازی مبتنی بر آموزش-یادگیری آمده­است.
شکل ۴-۱۴ فلوچارت حل مسئله RCPSPبا الگوریتم ETLBO
فصل پنجم
نتایج عددی و نتیجه‌گیری
۵-۱ مقدمه
در این فصل کارایی الگوریتم مبتنی بر آموزش-یادگیری را در حل مسئله RCPSP بررسی می­کنیم و با دیگر الگوریتم­های فراابتکاری که در حل این مسئله بکار گرفته شده ­اند، مقایسه می­کنیم. از نمونه مسائل کتابخانه PSPLIB[69] استفاده کرده­ایم. این کتابخانه شامل نمونه مسائل استانداردی برای مسئله RCPSP است. نمونه مسائل این کتابخانه ۴ نوع منبع دارند و شامل ۳۰، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ فعالیت هستند. فعالیت­ها با اعداد طبیعی مشخص شده ­اند و طول زمان هر فعالیت عددی بین ۱ تا ۱۰ واحد زمانی است. در بخش بعد این کتابخانه بیشتر توضیح داده می­ شود. الگوریتم را با بهره گرفتن از نرم­افزار MATLAB 2012 پیاده­سازی کرده­ایم و مسائل را با ترکیب­ها و پیکربندی­های مختلف، براساس پارامترهای اندازه جمعیت، حداکثر زمانبندی­ها (تعداد تکرار) و اندازه نخبه حل کرده­ایم. تاثیر این پارامترها را بر الگوریتم تحلیل و بررسی نموده­ایم. برای مقایسه با دیگر الگوریتم­ها، از معیارهای نرخ همگرایی و درصد انحراف میانگین از پاسخ بهینه یا از طول مسیر بحرانی استفاده شده­است. از آنجا که برای مسائل J60 و J90 و J120 در کتابخانه مذکور پاسخ بهینه نداریم، از طول مسیر بحرانی در این مسائل برای محاسبه درصد انحراف میانگین استفاده شده­است. در مورد مسائل J30 جواب بهینه را داریم. بنابراین از خود جواب بهینه استفاده­ می­نماییم.
۵-۲ کتابخانه PSPLIB
گستردگی حالت­های مختلف مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود، فرضیات مختلف آن و روش­های مختلفی حل این مسئله که با توجه حالت­های متفاوت آن طراحی شده است، باعث ایجاد مسائل استاندارد برای این حالت­های متفاوت شده­است. به کمک این مسائل استاندارد امکان مقایسه الگوریتم­های مختلف را تسهیل کرده­است. دیویس^[۷۰] اولین بار ۸۳ نمونه استاندارد از مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود ایجاد نمود. پترسون^[۷۱] و هیبر^[۷۲]،۱۱ مثال نمونه ایجاد کردند. سپس تالبوت^[۷۳] و پترسون ۱۰ مثال دیگر ایجاد کردند. پترسون، همه مثال­های گفته شده به همراه ۶ مثال دیگر را در یک دسته جمع­آوری کرد و یک مجموعه شامل ۱۱۰ مثال استاندارد بوجود آورد. پترسون، پاسخ بهینه برای هر ۱۱۰ مثال را با تابع هدف کمترین زمان تکمیل پروژه، بدست آورد و به مجموعه استانداردش اضافه کرد. همه این مثال­ها، مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود تک حالتی^[۷۴] بودند[۶۸]. نقطه ضعف نمونه مسائل مجموعه پترسون، نداشتن پارامترهایی بود که برای آزمایش الگوریتم­ها، استفاده شود. پارامترهایی را در طرح مسائل استاندارد باید تعیین نمود، تا بتوان به کمک این پارامتر­ها، پیچیدگی مسئله را کنترل کرد. آلوارز^[۷۵] و تاماریت^[۷۶] مجموعه مسائل استاندارد دیگری با ۱۴۴ مثال را ارائه کردند و ۵ نوع پارامتر برای آنها در نظر گرفتند. در این مثال­ها مسائل با ۲۵ و ۴۹ و ۱۰۱ فعالیت تعریف شده ­اند[۶۸]. بعد از آن­ها کولیش^[۷۷] ۴۸۰ مسئله نمونه با ۳۰ فعالیت برای مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود یک حالته و ۶۴۰ مسئله نمونه با ۱۰ فعالیت برای مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود چندحالته^[۷۸] ایجاد کرد. کولیش و اسپرچر^[۷۹] به مجموعه قبلی مثال­های جدید با ۶۰ و ۹۰ و ۱۲۰ فعالیت افزودند و ۱۰۰۰۰ مسئله نمونه ایجاد کردند[۶۸]. کولیش برنامه ProGen اولین، تولید کننده مسائل برنامه­ ریزی و تخصیص­ منابع را ایجاد کرد که از روش نمایش فعالیت روی گره^[۸۰] برای تولید مسائل استفاده می­ کند. ProGen محققان را قادر می­سازد که مثال­های مورد نظر خود را همراه با پارامترهای مختلف ایجاد کنند. سه پارامتر مهم NC^[81] و RF^[82] و RS^[83] هستند که در کنترل پیچیدگی مسائل بکار می­روند. NC متوسط تعداد روابط پیش­نیازی در هر فعالیت است، RF متوسط درصد مقدار منابعی است که هر فعالیت لازم دارد و RS استحکام میزان منابع را نشان می­دهد. اگر منبع مورد نظر به اندازه­ای باشد که معادل منبع نامحدود باشد RS صفر می­ شود. با بهره گرفتن از ProGen، کولیش و اسپرچر یک کتابخانه استاندارد برای مسئله زمانبندی پروژه با منابع محدود یک حالته ایجادکردند که طبق جدول ۵-۱ مقادیر پارامترهای NC و RF و RS انتخاب شده ­اند. این مثال­ها در کتابخانه موسوم به PSPLIB در سایت اینترنتی http://www.om-db.wi.tum.de/psplib موجود می­باشد.

جدول ۵-۱ مقادیر پارامترهای مسائل نمونه در کتابخانه PSPLIB

با توجه به جدول ۳*۴*۴=۴۸ ترکیب مختلف برای سه پارامتر داریم. برای هر یک از ۴۸ حالت، بطور جداگانه برای مسائل با ۳۰ و ۶۰ و ۹۰ فعالیت، ۱۰ مسئله تولید شده است که جمعا ۴۸۰ مسئله برای هرکدام از مسائل با ۳۰و ۶۰ و ۹۰ فعالیت ایجاد گردیده­است. همچنین ۶۰۰ مسئله با ۱۲۰ فعالیت نیز ایجاد شده است. هر کدام از مسائل در فایلی جداگانه در کتابخانه PSPLIB تعریف گردیده­اند. برای مثال فایل j3015_4.SM یعنی مسئله ۳۰ فعالیت ( با دو فعالیت مجازی ابتدایی و انتهایی ۳۲ فعالیت) دارد و مسئله شماره ۴ برای ترکیب پارامترها با شماره ۱۵ است. پسوند SM نیز مشخص می­ کند که فعالیت­ها تک وضعیتی هستند، یعنی یک روش اجرا دارند. شماره ترکیب پارامترها در فایل j30PAR.SM قرار دارند.
برای نمونه مسائل با ۳۰ فعالیت، جواب بهینه با الگوریتم­های دقیق بدست آمده­است که در فایل j30OPT.SM موجود است. نمونه مسائل با ۶۰ و ۹۰ و ۱۲۰ فعالیت به­علت پچیدگی زیاد، با روش­های دقیق حل نشده­اند. نمونه مسائل با ۶۰ و ۹۰ و ۱۲۰ فعالیت موجود در کتابخانه را بدون در نظر گرفتن محدودیت منابع حل کرده ­اند و پاسخ­های بدست آمده را بعنوان حد پایین برای نمونه مسائل مذکور با محدودیت منابع، در نظر گرفته­اند. در فایل­های j60lb.txt و j90lb.txt و j120lb.txt از کتابخانه PSPLIB، این حدهای پایین ذخیره شده ­اند. برای این مسائل، بهترین پاسخ­های بدست آمده با الگوریتم­های ابتکاری، در فایل­­­­های j60HRS.SM و j90HRS.SM و j120HRS.SM در دسترس هستند. این فایل­ها دایما به­روز می­گردند. از آنجا که این کتابخانه در اینترنت در دسترس است، برای مسائلی که جواب بهینه آنها بدست نیامده­است، هر فردی می ­تواند در صورتیکه جواب بهینه یا بهتر برای آن مسائل بدست آورد به کتابخانه اضافه کند. پروژه­ های تعریف شده در کتابخانه پروژه­ ها با ۳۰ و ۶۰ و ۹۰ و۱۲۰ فعالیت، به ترتیب­ با نام­های J30 و J60 و J90 وJ120 مشخص می­شوند.
۵-۳ نتایج آزمایش اجرای الگوریتم با پیکربندی­های مختلف
در این قسمت تاثیر پارامترهای اندازه جمعیت، حداکثر زمانبندی­ها (تعداد تکرار) و اندازه نخبه را بر الگوریتم TLBO بررسی کرده­ایم. معیارهای کارایی را نرخ همگرایی (موفقیت) و درصد انحراف میانگین از پاسخ بهینه برای J30 و از طول مسیر بحرانی برای J60 و J90 و J120 در نظر گرفته­ایم. بصورت پیشفرض منظور از کارایی را نرخ همگرایی در نظر گرفته­ایم. نرخ همگرایی از رابطه زیر بدست می ­آید:
Success Rate = * 100 (5-1)
در این رابطه M تعداد کل مسائل نمونه است وS تعداد مسائل نمونه ­ای است که با موفقیت حل شده ­اند. Success Rate، درصد موفقیت در، یافتن پاسخ بهینه است.
درصد انحراف میانگین از رابطه زیر بدست می ­آید:
Average percent deviations = * 100 (5-2)
در این رابطه E پاسخ بدست آمده از الگوریتم و CPM طول مسیر بحرانی در گراف فعالیت­هاست. Instances نیز تعداد مسائل نمونه است.
۵-۳-۱ تاثیر اندازه جمعیت با تعداد تکرار ثابت
در اولین آزمایش تاثیر اندازه جمعیت را بر کارایی الگوریتم TLBO بررسی کرده­ایم. اندازه نخبه را ۴ فرض کرده­ایم. تعداد تکرار را دو حالت ۱۰۰ و ۱۰۰۰ در نظر گرفته­ایم. منظور از تعداد تکرار، حداکثر تعداد زمانبندی­های انجام گرفته­ برای هر نمونه مسئله می­باشد. در صورتیکه پاسخ بهینه یا حد پایین، زودتر از رسیدن به حداکثر زمانبندی، بدست آید، اجرای برنامه خاتمه می­یابد. در این جا نرخ همگرایی، معیار کارایی می­باشد.
در حالت با تعداد تکرار ۱۰۰، اندازه جمعیت را از ۱۰ تا ۱۰۰ با طول گام­های ۱۰ تغییر داده­ایم. نتایج بدست آمده در جدول ۵-۲ و شکل ۵-۱ نمایش داده شده­است.

۱-۹ – روش تحقیق
روش گرد آوری اطلاعات به صورت آماری کتابخانه ای و میدانی می باشد. در این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای (سایت های اینترنتی و مجلات علمی پژوهشی )، اطلاعات و گزارش های موجود در سازمان محیط زیست و مناطق حفاظت شده ،نهادهای دولتی مرتبط ( شهرداری ، بخشداری لواسانات ودهیاری ها ) ، مقالات معتبر علمی پژوهشی ، اطلاعات اولیه مورد نیاز جمع آوری می شوند و با بهره گرفتن از مدل راهبردی SWOT که می تواند یک الگوی صحیح جهت برنامه ریزی قرار گیرد مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. با توجه به این مطالب ضرورت دارد که برای توسعه اکوتوریسم منطقه از تمامی ظرفیت ها و پتانسیل ها با توجه به حفظ محیط زیست آن استفاده شود، و شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها می تواند تأثیر سازنده ای در امر توسعه پایدار آن باشد

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل دوم
ادبیات نظری و تجربی تحقیق
۲-۱- مقدمه
در عصر حاضر گردشگری به یکی از پردرآمدترین فعالیت های بشری تبدیل شده است که با سرعت زیادی رو به گسترش است. گردشگری امروزه به عنوان یک صنعت تاثیرگذار در اقتصاد در سطوح مختلف جهانی، منطقه ای، ملی و محلی شناخته شده و با توجه به شرایط متفاوت جوامع ، دارای آثار مختلف بر ابعاد گوناگون زندگی جوامع از جمله فرهنگ، محیط زیست و اقتصاد آن خواهد بود.
صنعت گردشگری علاوه بر منافع اقتصادی ، در شناسایی ، حفظ و احیاء فرهنگ های بومی تاثیر گذار می باشد. این صنعت امروزه به جهت پیشرفت در فناوری های سفر، احیاء و توجه به جاذبه ها و …. یکی از سه صنعت بزرگ دنیا بوده و نقش ویژه ای در اقتصاد سالم جهانی به عهده دارد: به طوری که بر اساس پیش بینی سازمان جهانی گردشگری، درامد این صنعت را در سال ۲۰۱۰ حدود ۸۰۰ میلیارد دلار بوده و پیش بینی می شود این مقدار در سال ۲۰۲۰ میلادی با ۱٫۶ میلیارد نفر گردشگر، حدوده ۲۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. یکی از مهمترین انواع گردشگری که حجم بزرگی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده، اکوتوریسم است. سازمان ملل متحد به دلیل اهمیت بالای اکوتوریسم ، قرن بیست و یکم را قرن اکوتوریسم نامیده است.(پاپلی، سقایی،۲۱۶:۱۳۸۵) . اکوتوریسم به عنوان گونه ای از گردشگری دوران پست مدرنیسم که در پی شکل گیری مفاهیمی چون توسعه پایدار تولید یافته است، با ظرفیت هایی که دارد، می تواند فرصت توسعه روستایی را در همه ابعاد فراهم ساخته و به عنوان راهکاری اساسی در توسعه روستایی مطرح شود.( هاشمی ،۱۷۵:۱۳۸۹ ). واژه توسعه پایدار را اولین بار به طور رسمی برانت لند در ۱۹۸۷ در گزارش (( آینده مشترک ما)) مطرح کرد.(زیاری،۱۶:۱۳۷۸). هدف اصلی آن ارتقاء کیفیت زندگی یعنی دخالت دادن شاخص های کیفی و اجتماعی، تامین رفاه و عدالت اجتماعی است.(بیگدلی،۳۹:۱۳۸۵ ). توسعه پایدار فرایندی است که طی آن مردم یک کشورنیازهای خود را برمی اورند و زندگی خود را ارتقاء می بخشند، بدون اینکه منابعی که به نسل های آینده تعلق دارد را به خطر اندازند .( زاهدی، ۱۰۸:۱۳۹۰). به عبارتی دیگر توسعه پایدار مخالف هر سیاست یا عملکردی است که به نوعی منافع نسل های بعدی را به خطر بیاندازد. این درحالی است که بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه نیز، از صنعت گردشگری به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه ی پایدار یاد می کنند و بر این باورند که گردشگری، به عنوان یک موضوع چند ارزشی از راهکارهای مهم نیل به توسعه ی پایدار به شمار می رود؛ چراکه آثار تخریبی زیست محیطی آن حداقل و منبعی تما م نشدنی است . بدین ترتیب می توان همزمان با حفاظت از تنوع زیستی، از مناطق دیگر سرزمین بهره برداری متناسب، به شکلی مداوم و پایدار به عمل آورد و در عین حال، به افزایش رونق اقتصاد سرزمین از طریق ایجاد اشتغال، درآمد و بهبود رفاه جامعه کمک کرد. در سالهای اخیر تهیه طرح های گردشگری، بعنوان راهکاری جدید برای رهایی از این شرایط مورد توجه قرار گرفته است، به نظر می رسد کشورهایی که از قابلیت‌های بالقوه مناسبی در این زمینه برخوردارند، بتوانند توسعه گردشگری را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده و راه تکامل را طی نمایند (طیبی و همکاران ، ۵:۱۳۸۷). به طور کلی کشور ایران یکی از کشورهایی است که دارای پتانسیل های جذب گردشگران در سطح منطقه و جهان می باشد. تنوع اقلیمی و فرهنگی در ایران از پتانسیل های مهم در مقوله توریسم و اکوتوریسم می باشد، بنابراین پتانسیل های توسعه این بخش بالاست چنان که به طور مثال مناطقی با تنوع اب و هوایی مانند لواسانات در شمال تهران تنها در شرایطی می توانند سهم شایسته خود را از گردشگران بین المللی و داخلی جذب نمایند و از منافع چند بعدی حاصل از آن بهره مند گردند که برای عناصر و اجزای مختلف تشکیل دهنده صنعت گردشگری، برنامه ریزی مناسب صورت گیرد. تجربیات جهانی و تجربه گذشته کشورمان نشان می دهد که هر چند وجود امکانات و زیر ساخت های گردشگری شرط لازم برای توسعه این فعالیت می باشد و لیکن این تنها شرط، کافی نیست. کشورهایی که این مسأله را در نیافته اند و به دلیل نوع ایدئولوژی حاکم یا عدم برنامه ریزی مناسب نتوانسته اند ، شرایط جذب کننده گردشگر را فراهم آورند ، مهمترین بازندگان در میدان رقابت بین المللی بوده ا ند . چرا که لازمه توسعه این فعالیت و جذب گردشگران بیشتر ، برنامه ریزی جامع برای همه عناصر و اجزای تشکیل دهنده گردشگری و ساماندهی وضع جاذبه های بالقوه است که، بتواند ایمنی،آسایش و رضایت گردشگران را فراهم آورد.(امیریان ، ۱۳۷۹). بخش لواسانات ازجمله مناطق هدف گردشگری خصوصا برای ساکنین کلانشهر تهران می باشد که روستاهای آن به طور مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر فعالیت های گردشگری قرار می گیرند ولی متاسفانه اقدامی لازم در خصوص توسعه گردشگری در این منطقه صورت نگرفته است. از این رو پیش از تدوین راه کارهای توسعه اکوتوریسم در این منطقه ،شناسایی دقیق قابلیت های اکوتوریستی و ارزیابی آنها می باشد. این شناسایی به برنامه ریزان این امکان را می دهد تا بر اساس توان های منطقه ، جهت و راهکارهای توسعه گردشگری منطقه را مشخص نموده ، برنامه ای متناسب با شرایط منطقه ارائه دهند. تدوین برنامه ای هدفمند و کارامد بر مبنای دستیابی به توسعه پایدار در این منطقه می تواند موجب توسعه فعالیت های اکوتوریستی این منطقه و در نتیجه منجر به جذب گردشگر و موازی ان حفظ محیط زیست منطقه گردد.
پذیرش مفهوم توسعه پایدار و ارزش میراث طبیعی در بیشتر کشورها در مباحث گردشگری منجر به پیدایش اکوتوریسم گردیده است این نوع گردشگری به لحاظ آرمانی جهانگردی دوستدار طبیعت است. در اکوتوریسم به حفاظت زیستگاه­ها تنوعات زیستی و چرخه­های اکولوژیک باید توجه شود و با برنامه­ ریزی درست می­توان سودآوی مناسب برای جوامع محلی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کرد و حامیان و دوستداران طبیعت را افزایش داد و رشد اقتصادی را با روند حفاظت از منابع طبیعی به ویژه در کشور­های در حال توسعه پیوند زد (کوپر^[۲]،۲۰۰۰ : ۱۶۴).
۲-۲- تعاریف و اصطلاحات
۲-۲-۱-تعریف و مفهوم توریسم:
توریسم را باید آمیزه اى از چندین جزء گوناگون در نظر گرفت: عمل مسافرت، توقفى کوتاه، هدفى خاص و فعالیتهائى که در مقصد انجام می گیرد.
توریسم صنعتی است که با توریست ها و سرویس دهی به آنها سر و کار داشته و می تواند فعالیتی تفریحی ، علمی ، کاری و یا عاطفی باشد..
Tourism یا گردشگری حرکتی است، که از یک نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان رسد، یعنی حرکت چرخشی حول یک محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی از سه صنعت برتر جهان (صنایع خودرو سازی،‌نفتی و توریسم) به شمار میرود. بنابر ساده ترین تعریف، گردشگری صنعتی است که موجب می گردد تا افراد برای مدتی از خانه های خود خارج شده و جهت بازدید از دیگر نقاط جهان به سفر بپردازند و در طول مدت سفر نیز نیازهای پذیرایی و اقامتی آنها را برطرف می نماید.
۲-۲-۲- تعریف و مفهوم توریست
توریست شخصی است که به کشور یا شهری غیر از محیط زیست عادی خود برای مدتی که کمتر از ۲۴ ساعت و بیشتر از یک سال نباشد سفر کند و قصد او از سفر، تفریح، استراحت، ورزش، دیدار اقوام و دوستان، مأموریت، شرکت در سمینار، کنفرانس یا اجلاس، معالجه، مطالعه و تحقیق و یا فعالیت مذهبی باشد. دکتر محمد تقی رهنمایی از اساتید گروه جغرافیای دانشگاه تهران نیز، در طرح جامع گردشگری استان اردبیل را از توریست یا گردشگر را اینگونه تعریف نموده است: « توریست یا گردشگر به مسافری گفته می شود که با انگیزه های گردشگری به مقصدی مسافرت نموده و بیش از یک شب و کمتر از ۶ ماه در مقصد اقامت نماید، بدون اینکه اشتغال و اقامت دایم در مقصد داشته باشد.»
توریست کسی است که با نیت کار ، تفریح و یا لذت بردن از محیط پیرامون از محل زندگی دائم خود دور شده و برای مدتی که می تواند بین یک روز تا یک سال باشد در محل دیگری بماند و توریسم صنعتی است که با توریست ها و سرویس دهی به آنها سر و کار داشته و می تواند فعالیتی تفریحی ، علمی ، کاری و یا عاطفی باشد.
۲-۲-۳- انواع توریسم
والن اسمیت شش نوع توریسم را در طبقه بندی خود از توریسم آورده است که عبارتند از :
۱ -توریسم قومی؛ نوعی توریسم که گردشگر با نیت مشاهده و آشنائی با سبک زندگی افراد بومی و اقوام محلی اقدام به سفر می کند. مثلاً ؛ دیدار از منازل بومیان ، حضور در جشن ها ، شرکت در مراسم مذهبی و …
۲ – توریسم هنری ؛ نیت توریست از این نوع گردش آشنائی با هنرهای ملل و مردم نقاط دیگر ، آشنائی با هنرهای دستی ، موسیقی ، و مواردی از این دست است.
۳ – توریسم طبیعت گرا : تأکید بر جاذبه های طبیعی و محیطی دارد و مراد پناه بردن به آغوش طبیعت زیبا و تحسین جاذبه های طبیعی است.
۴ – توریسم تاریخی ؛ چنین گردشی با نیت بازدید از مساجد و کلیساها ، آثار باستانی و … دست به تفرج می زند.
۵ – توریسم تفریحی و ورزشی ؛ گردشگر توجه خود را به شرکت در فعالیت های ورزشی و تفریحی از قبیل اسب سواری ، پیاده روی و… معطوف می نماید.
۶ – توریسم کاری یا حرفه ای ؛ مقصود اصلی از این نوع توریسم ، شرکت در کنفرانس ها و جلسات کاری است ( مهدوی، ۱۳۸۲ ).
۲-۳- تعریف و مفهوم اکوتوریسم
توریسم از اواخر قرن بیستم به یکی از مهم‌ترین بخش‌های فعالیت اقتصادی کشورها تبدیل شده است. در این بین اکوتوریسم در مقایسه با سایر شاخه‌های توریسم از رشد بسیار چشمگیری برخوردار بوده است. براساس آخرین آمارهای سازمان جهانی جهانگردی UNWTO در سال ۲۰۰۷ تعداد ۸۹۸ میلیون مسافرت بین‌المللی در سطح جهان صورت گرفته است و درآمد حاصل از توریسم بین‌الملل بالغ بر۷۳۳ میلیارد دلار(روزانه بالغ بر ۲ میلیارد دلار) بوده است. این در حالیست که پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۲۰ آمار توریسم بین‌الملل به ۱/۶میلیارد برسد. با رشد صنعت گردشگری آمار تقاضا برای طبیعت‌گردی خصوصاً اکوتوریسم و شاخه ‌ای مرتبط با آن نظیر توریسم روستایی، اگروتوریسم و … افزایش یافته است. سازمان جهانی جهانگردی رشد تقاضا برای گردشگری طبیعت را سالانه ۱۰-۳۰ درصد برآورد می کند، در حالی که رشد سالانه تقاضا برای گردشگری در کل ۳- ۴ درصد می‌باشد. طبق آمار انجمن جهانی اکوتوریسم در سال ۲۰۰۴ نزدیک به ۴۰ درصد انگیزه سفر گردشگران، اکوتوریسم و بازدید از جاذبه‌های طبیعی برآورد شده است.
اکوتوریسم که توریسم بومی شناختی(Ecological )نیز نامیده می شود، شکلی از گردشگری است که جاذبه ها یا کولوژیکی و منحصر به فرد اجتماعی را مورد توجه قرار می دهد. بنا به تعریف مجمع بین ­المللی اکوتوریسم (TIES)، اکوتوریسم سفری است مسئولانه به مناطق طبیعی که حافظ محیط­زیست بوده و موجب بهبود کیفیت زندگی مردم محلی می­ شود. در تعریفی دیگر کنوانسیون تنوع زیستی (CBD)، اکوتوریسم را نوعی توریسم متکی بر حفاظت و مراقبت تنوع زیستی و اکوسیستم­های موجود در عرصه ­ها و با لحاظ نیازهای توسعه­ای عرصه ­ها تلقی کرده که مشارکت جوامع محلی و ایجاد درآمد قابل اتکا برای جوامع محلی از نتایج آن است. در واقع اکوتوریسم را مسافرتی بدون تخریب، پراکندگی و آلودگی مناطق طبیعی، فعالیت­های خاص مطالعاتی و کاوشگرانه و احساس لذت از مناظر طبیعی همچون گیاهان وحشی، حیوانات و ارزش­های فرهنگی یک منطقه تعریف نموده ­اند (بیاتی و همکاران؛ ۱۳۸۹: ۳۰)
۲-۳-۱-تاریخچه اکوتوریسم
پیرامون واژه طبیعت‌گردی و سابقه کاربرد آن اظهار نظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحبنظران سابقه کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده اند. اما در تمام متون مرتبط سبالوس لاسکورین Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را بکار برد است. برابر تعریف او: طبیعت‌گردی سفری است به مناطق نسبتا بکر و دست نخورده با هدف مطالعه، تحسین، ستایش و لذت بردن از مناظر، جانوران ، گیاهان وحشی منطقه و هرگونه اثار فرهنگی (گذشته و معاصر) که در این مناطق یافت می شود. برخی سابقه کاربرد واژه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به “هتزر” نسبت داده اند و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ م برای تشریح روابط متقابل گردشگری و محیط زیست و ویژگی های فرهنگی به کار برده است.
۲-۳-۲-تعریف اکوتوریسم
در مورد تعریف اکوتوریسم اتفاق آراء وجود ندارد. بعضی از تعاریف ارائه شده لیست وار در زیر آورده شده است:

حفاظت بین الملل ۱۹۸۹ (Ziffer)

شکلی از گردشگری طبیعی منطقه، شامل فرهنگ بومی. اکوتوریست ها به طور نسبی از مناطق توسعه نیافته با روح قدردانی،‌ مشارکت و حساسیت نسبت به آنجا بازدید می نمایند. اکوتوریست ها طوری عمل می کنند که کمترین ضرر را به منابع طبیعی و حیات وحش وارد نمایند. و مردم مناطق بازدید شده را در منافع اقتصادی سهیم نمایند.

اتحادیه حفاظت جهان ۱۹۹۶ (Brando)

سفری مسئولانه در طبیعت و بازدید از مناطق طبیعی دست نخورده جهت لذت و قدردانی از طبیعت که محافظت را ارتقاء، اثرات منفی بازدیدکنندگان را کاهش می دهد و برای فعالیت های منفعت رسان اجتماعی- اقتصادی به جوامع بومی تلاش می کند.

‌مارتا هانی ۱۹۹۹ (Honey)

سفری به مناطق شکننده، بکر و معمولا حفاظت شده که در جهت کمترین تأثیرات بر منطقه با آموزش گردشگران، ایجاد صندوق اعتباری برای محافظت،‌ توسعه منفعت های اقتصادی و سیاسی جوامع محلی و احترام به تنوع فرهنگ ها و حقوق بشر تلاش می کند.

انجمن بین المللی اکوتوریسم ۲۰۰۴