طبق رویکرد سنتی ارزشیابی دارایی­ ها و بدهی­ها، سود تنها در صورتی که منتج از معاملات، عملیات و سایر رویدادهای مالی باشد مبنای ثبت قرار ‌می‌گیرد. در سطح معانی، سود به ‌عنوان معیار کارایی شرکت محسوب می­ شود. در ادامه، به مباحث مطرح شده در رابطه با مفهوم سود در سطح ساختاری و معانی و رفتاری پرداخته می­ شود. لازم به ذکر است که هنوز متفکران حسابداری به تعریف جامعی که مورد توافق همگان باشد دست نیافته­اند. در زیر مفاهیم متفاوت سود در سه سطح مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد:

۲-۲-۱ مفهوم سود در سطح ساختار (قواعد و تعاریف)

حسابداران سود حسابداری را معیاری برای تفسیر رویدادهای دنیای واقعی (سود اقتصادی) می­دانند، اما معمولاً اصول و قواعد حسابداری بر پایه مفروضاتی بنا ‌شده‌اند که ممکن است با پدیده ­های دنیای واقعی یا با آثار رفتاری مرتبط نباشد. پس سود گزارش شده توسط شرکت­ها محصول نهایی استفاده از روش­های متفاوت حسابداری است که بیانگر نتیجه فعالیت­های شرکت ‌می‌باشد. برخی از پژوهشگران بر این عقیده­اند که استفاده­کنندگان از گزارش سود بایست توجه داشته باشند که تنها در صورتی سود حسابداری قابل درک و استفاده است که نحوه اندازه ­گیری و قواعد عملیاتی مربوط به آن نیز روشن باشد.

۲-۲-۲ مفهوم سود در سطح معانی (ارتباط با واقعیت­های اقتصادی)

در این سطح، سود یکی از مفاهیم اقتصادی است که حداکثر کردن آن تحت شرایط معین ساختار بازار، تقاضا برای محصول و اقلام بهای تمام شده ورودی مورد بحث قرار ‌می‌گیرد. در این­جا سود به عنوان معیار کارایی در نظر گرفته می­ شود. عملیات کارآمد واحد انتفاعی بر جریان جاری سود سهام و همچنین بر به کارگیری سرمایه برای تأمین جریان آتی سود سهام اثر می­ گذارد. ‌بنابرین‏ تمام سهام‌داران به ویژه سهام‌داران عادی به کارایی مدیریت علاقه­مند می­باشند. هدف اندازه ­گیری کارایی واحد انتفاعی در بیانیه شماره یک هیئت استانداردهای حسابداری مالی به شرح زیر انعکاس یافته است:

“گزارشگری مالی باید اطلاعاتی را درباره عملکرد مالی واحد انتفاعی طی دوره مالی ارائه کند.”

یکی ار مفاهیم تفسیر شده از واژه کارایی، معرّف توان نسبی واحد انتفاعی در به دست آوردن حداکثر محصول از مصرف مقدار معینی از منابع و یا تحصیل مقدار معینی محصول از مصرف حداقل منابع و یا ترکیب بهینه منابع در قبال تقاضا و قیمت معین برای محصولات به نحوی است که موجب تحصیل حداکثر بازده برای مالکان شود، ‌می‌باشد. ناگفته نماند که کارایی به هدف واحد انتفاعی نیز بستگی دارد.

۲-۲-۳ مفهوم سود در سطح عمل (نحوه استفاده از آن توسط استفاده­کنندگان):

مفاهیم سود در سطح عمل به فرآیندهای تصمیم ­گیری سرمایه ­گذاران و اعتباردهندگان، واکنش قیمت اوراق بهادار در بازار سرمایه نسبت به سود گزارش شده، تصمیمات مدیریت درباره مخارج سرمایه­ای و واکنش مدیریت و حسابداران نسبت به سود مربوط است. بدین ترتیب از سود به عنوان وسیله­ای جهت پیش ­بینی استفاده می­ شود. در بیانیه شماره یک هیئت استانداردهای حسابداری مالی آمده است که سرمایه ­گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده­کنندگان علاقمندند که خالص جریان ورودی وجه نقد به واحد انتفاعی را در دوره ­های آتی مورد ارزیابی قرار دهند، اما غالباً سود را برای ارزیابی توان سودآوری، پیش ­بینی سودهای آتی و یا ارزیابی ریسک سرمایه گذاری یا اعطای وام و اعتبار به واحد انتفاعی مورد استفاده قرار می­ دهند. ‌بنابرین‏ فرض بر این است که ارتباطی بین سود گزارش شده و گردش وجوه نقد، شامل توزیع وجه نقد در بین سهام‌داران، وجود دارد. پژوهش­های انجام شده نشان می­دهد سودهای محاسبه شده بر اساس ارزش­های تاریخی، در مقایسه با سودهای گذشته محاسبه شده بر اساس ارزش­های جاری، به منظور پیش ­بینی ارزش­های آتی مناسب­تر است. ضمناً سودهای محاسبه شده به دو روش بالا، نسبت به سودهای محاسبه شده بر مبنای ارقام تعدیل شده به واسطه تغییر سطح قیمت­ها مرجح ‌می‌باشد.

سوالی که مطرح می­ شود این است که اهمیت سود تا چه اندازه است؟ اگر ما تمام منابع اطلاعاتی که در تعیین قیمت سهام تاثیرگذار می­باشند را در نظر بگیریم، سودها تنها قسمت کمی از این منابع را تشکیل می­ دهند. با وجود این، سودها نیز حداقل ‌به اندازه‌ سایر منابع اطلاعاتی نقش دارند، به ویژه اگر واکنش قیمت سهام را نسبت به نوعی اعلام سود که به طور متوالی صورت می‌گیرد، در نظر بگیریم. علاوه بر این، سایر داده ها ممکن است که منابع اطلاعاتی درباره سود باشند. حال اگر سودها به عنوان اطلاعات مهم در نظر گرفته شوند، طبیعی است که سرمایه‌گذاران سعی کنند تا اطلاعات دیگر را که در پیش‌بینی سود مؤثرند، به دست آورند. باید یادآوری شود که شواهد تجربی نشان نداده‌اند که قیمت‌ها مستقیماً به سودها واکنش نشان می‌دهند. برای مثال سایر داده ها اغلب با اعلام سود همراه می‌باشند. تغییرات سود ممکن است همبستگی بالایی را با تغییرات قیمت نشان دهند چون آن ها با سایر داده ها که قیمت‌ها نسبت به آن ها واکنش نشان می‌دهند، همبستگی دارند. لذا باید گفت که اهمیت سود هنوز به خوبی روشن نیست (پارسائیان به نقل از هندریکسن، ۱۳۸۵).

۲-۲-۴ مفهوم سود از دیدگاه حسابداری

اندازه ­گیری سود به شکل ادواری برای واحدهای تجاری شاید هدف نخست فرایند حسابداری باشد. اصطلاح سود یکی از بی­ثبات­ترین مفاهیم در دنیای تجارت است. سود حسابداری بر مبنای فرض تعهدی و در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری اندازه ­گیری می­ شود.

سود عبارت است از مازاد درآمدها نسبت به هزینه­ ها برای یک دوره حسابداری معین؛ که معرف افزایش خالص در حقوق صاحبان سهام و ناشی از فعالیت­های انتفاعی مستمر واحد تجاری و عملیات فرعی، رویدادهای تصادفی و سایر عملیات، رویدادها و شرایط مؤثر بر واحد تجاری است که طبق اصول پذیرفته شده حسابداری شناسایی و اندازه ­گیری می­ شود. به طور کلی ‌می‌توان گفت هدف از اندازه ­گیری سود عبارت است از تعیین این که وضعیت یک واحد تجاری در نتیجه عملیاتی که طی یک دوره معین انجام داده به چه میزان بهبود یافته است.

۲-۲-۵ مفهوم سود از دیدگاه اقتصادی

مفهوم اقتصادی سود همواره مورد توجه اقتصاددانان بوده است. آدام اسمیت نخستین اقتصاددانی بود که سود را به عنوان افزایش ثروت تعریف نمود. بیشتر کلاسیک­ها بویژه مارشال به پیروی از آدام اسمیت به مفهوم سود توجه کردند و آن را به مفهوم یا تصویری که از شیوه عملیات تجاری یا کسب کار داشتند، مربوط نمودند. برای مثال، آن ها سرمایه ثابت و سرمایه در گردش را از یکدیگر تفکیک نمودند. آن ها سرمایه فیزیکی و سود را از یکدیگر تفکیک و بر تحقق سود تأکید نمودند و آن را دلیلی برای شناسایی (ثبت) سود دانستند (اسماعیلی، ۱۳۸۵).

۲-۲-۶ ماهیت مفهوم اقتصادی سود