۴-۲-۲-۲- اسناد الکترونیکی که به صورت غیر مطمئن تهیه و نگهداری شده‌اند

اسناد الکترونیکی که شرایط داده پیام مطمئن فوق‌الذکر را نداشته باشند، اسناد الکترونیک غیر مطمئن محسوب می‌شوند. درخصوص اعتبار و ارزش اثباتی اینگونه اسناد الکترونیک، یک اصل کلی و اساسی وجود دارد که در ماده ۱۳ قانون تجارت الکترونیک ایران بیان شده است. این ماده بیان می‌کند: «به طور کلی ارزش اثباتی داده پیام‌ها، با توجه به عوامل مطمئنه از جمله تناسب روش‌های ایمنی به کار گرفته شده با موضوع و منظور مبادله داده پیام‌ها تعیین می‌گردد.» به موجب این ماده، تعیین ارزش اثباتی داده پیام‌ها به طور کلی به عهده قاضی و دادرس می‌باشد. البته در خصوص اسناد الکترونیکی مطمئن، همان‌ طور که قبلا گفته شد؛ قانون‌گذار ارزش اثباتی آن را تعیین کرده و در خصوص دیگر اسناد الکترونیکی، تعیین ارزش اثباتی آن- همانند امارات قضایی- به عهده قاضی نهاده شده است.^[۷۶] هرگاه صدور سند از منتسب الیه تصدیق شود و یا در دادگاه ثابت شود که سند مذبور توسط منتسب الیه امضا یا مهر شده است، سند عادی اعتبار سند رسمی را خواهد داشت و انکار و تردید نسبت به آن مسموع نیست.^[۷۷]

۴-۳- نقش اسناد الکترونیک در نظام ادله اثبات دعوی در ایران

۴-۳-۱- نحوه به دست آوردن ادله الکترونیکی و میزان و شرایط اعتبار این ادله‌ها

این موارد را در سه قسمت، نحوه به دست آوردن ادله الکترونیکی، شرایط اعتبار ادله (اسناد) ا‌لکترونیکی بر اساس نظریه معادل‌های کارکردی بررسی و توضیح می‌دهیم.

۴-۳-۱-۱- نحوه به دست آوردن ادله الکترونیکی

کارشناسان برای به دست آوردن ادله الکترونیکی در دعاوی مطروحه از موارد ذیل استفاده می‌کنند.

الف) رایانه، ب) دیسکت، پ) تلفن همراه، ت) منشی تلفنی، ث) شماره‌‌یاب تلفن، ج) ضبط صوت، چ) نرم‌افزارها، ح) پیجرهای تلفن، خ) پُست الکترونیکی، د) نوارهای کاست رایانه، ذ) لوح‌های فشرده، ر)دیسک‌های سخت، ز) کارتریج‌ها، س) رم رایانه ها، ش) لاگ‌فایل‌های نرم‌افزارها، ص) کوکی‌های اینترنت، ض) فایل موقّت اینترنت، ط) تاریخچه اینترنتی، ظ) رایانه های دیگر شبکه ازجمله سرویس‌دهنده شبکه، ع)پیام‌های الکترونیکی نرم‌افزار شبکه، غ) جعبه‌ی سیاه، ف) بانک‌های اطّلاعاتی، ق) پراکسی‌ها…^[۷۸]

۴-۳-۱-۲- چگونگی یافتن اطّلاعات پنهان

همیشه اطّلاعات مورد نظر ما در رایانه مورد بررسی مشهود نیست یا به روش مألوف ساماندهی نشده است. باید به طُرُق مختلف نسبت به کشف آن اقدام نمود. ما در اینجا برخی روش‌های مؤثر در یافتن اطّلاعات پنهان را فهرست‌وار می‌آوریم:

الف- جُست‌و‌جو در قسمت‌های مختلف رایانه

ممکن است اطّلاعاتی که به دنبال آنیم در محلّ معمول ذخیره آن یا در محلّ منطقی ذخیره آن اطّلاعات، ذخیره نشده باشد. حتّی ممکن است اطّلاعات با صورت‌بندی یا فُرمت معمول نیز ذخیره نشده باشد. در صورت اخیر باید اَشکال احتمالی ممکن برای ذخیره آن اطّلاعات را جُست‌و‌جو نمود. و در صورت نخست، باید فایل‌های با فُرمت خاص یا با نام احتمالی خاص را جُست‌و‌جو نمود. جُست‌و‌جوی فایل درسیستم عامل به ما امکان می‌دهد تا فایل‌هایی با فُرمت خاص یا با نام خاص یا فایل‌هایی را که احتمالاً در محدوده زمانی خاصّی ایجاد، ذخیره یا اصلاح شده‌اند، بیابیم.

ب- فایل‌های پنهان

ممکن است برخی فایل‌های مهم دررایانه، مخفی شده باشد. برای این کار به سادگی درمشخصات آن، تغییری می‌دهند و نمایش پوشه‌ی مورد نظر را خاصّ فایل‌های با صفت غیرمخفی تعیین می‌نمایند. در این حالت در ویندوز استاندارد می‌توان با بهره گرفتن از دستورات ویندوز این فایلها را پیدا کرد که از حوصله مقاله خارج است.

پ ـ فایل‌های حذف‌ شده

بسیاری از سیستم‌های عامل، فایل‌های حذف‌ شده را در پوشه‌ای با احتمال بازیافت آن ذخیره می‌نمایند. پس، در صورتی ‌که از این پوشه فایل حذف‌ شده پاک نشده باشد، می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد. فایل‌های پوشه‌ی بازیافت، هم به طور دستی ممکن است حذف شود، هم ممکن است بر اثرِ تکمیل ظرفیت آن، سیستم عامل اقدام به حذف آن نماید.

ت- مدیر چاپ

نظر به تفاوت سرعت رایانه و چاپگر، برنامه‌ای موسوم به مدیر چاپ در سیستم عامل منظور می‌شود که کار آن، مدیریت وظایف چاپگر است. اگر بتوان وظایف چاپ را بازیابی نمود می‌توان از نو نسخه‌ چاپی از آن تهیه کرد. بدین طریق به اطّلاعات چاپ‌شده دست خواهیم یافت.

ث- بررسی وبگاه‌ها

ممکن است نظر به وبگاه‌های مورد بازدید خوانده یا متهم در تاریخ خاص دلیلی به دست دهد. برای ملاحظه این وبگاه‌ها می‌توان از فایل تاریخچه استفاده کرد. ضمناً، فایل کوکی راه دیگری برای بررسی وبگاه‌های ملاحظه‌شده به دست می‌دهد.^[۷۹]

۴-۳-۱-۳- شرایط اعتبار ادله (اسناد) ا‌لکترونیکی بر اساس نظریه معادل‌های کارکردی

آیا هر سند و مدرک ا‌لکترونیکی را می‌توان به عنوان دلیل در دادگاه ارائه کرد؟ به طور کلی پذیرفتن این اسناد به عنوان دلیل منوط به ایجاد قناعت وجدان در قاضی رسیدگی کننده به دعاوی مطروحه است. با عنایت به ویژگی فضای رایانه‌ای که امکان دستکاری، تغییر، نسخه‌برداری و حذف اطلاعات ا‌لکترونیکی را به راحتی فراهم می‌کند، طبیعی است که دادرس در خصوص اعتبار اسناد مذکور با احتیاط بسیار رفتار کرده و در حالت عادی، حداکثر آن ها را به عنوان قرینه‌ای بر مدعا تلقی کند. بر اساس قانون تجارت ایران پذیرش و ارزش اثباتی داده پیام در مواد ۵۲ الی ۵۴ به شرح ذیل است

ماده ۵۲ – داده پیام درمقام دعوی یا دفاع قابل استناد است و در هیچ محکمه یا اداره دولتی نمی‌توان بر اساس قواعد ادله موجود ارزش اثباتی داده پیام را صرفا به دلیل شکل و قالب آنان کار کرد.

ماده ۵۳- داده پیام در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد است و ارزش اثباتی داده پیام مشابه با اسناد موضوع کتاب دوم قانون مدنی از جلد سوم در ادله اثبات دعوی (مصوب ۱۳ مهر و ۱۸ آبان ۱۳۱۴ است).

ماده ۵۴- ارزش اثباتی داده پیام با توجه به شرایط ایمنی برای تولید، ذخیره و ارسال و نیز شرایط ایمنی که برای اطمینان از حفظ تمامیت داده پیام به کار گرفته شده و سایر عوامل مربوط تعیین می‌شود.

قانون تجارت الکترونیکی راجع به داده پیامی که دارای ارزش اثباتی است سخن می‌گوید و دو استفاده از آن می‌شود: نخست اینکه داده پیام ممکن است دارای ارزش اثباتی باشد، چنانچه ظاهر ماده حکایت دارد و مقرر می‌کند که به طور کلی ارزش اثباتی داده پیام‌ها با توجه به عوامل مطمئنه از جمله تناسب روش‌های ایمنی به کار گرفته شده با موضوع و منظور مبادله داده پیام تعیین می‌شود و در این راستا رویه ایمن نیز تعریف شده است دوم اینکه اگر داده پیام فاقد شروط ایمنی یا عوامل مطمئن باشد از ارزش اثباتی برخوردار نخواهد بود این امر مفهوم مخالف ماده ۵۴ می‌باشد.