بیمه های مربوط به وسایل نقلیه هوایی از جمله بیمه بدنه هواپیما و هلی کوپتر، بیمه مسئولیت‌های ناشی از مسافرت هوایی،بیمه سرنشین ، بیمه مسئولیت فرودگاه ها از جمله ‌بیمه‌هایی است که در قرن اخیر اهمیت قابل ملاحظه ای یافته است.

۵-۷-۲ پیشینه بیمه در ایران :

درایران قبل از اسلام، مابین قبایل و اقوام ساحلی خلیج فارس و جزایر نشینان خلیج مذکور و اطراف آن، نوعی قراردادهای ضمانت ، به وجود آمده بود که بی شباهت به بیمه دریایی نیست.

به موجب این قراردادها، تجار و صاحبان کشتی در رابطه با معاملات بازرگانی که با هم داشتند، پرداخت قسمتی از خسارت وارده احتمالی در طول سفر دریایی را ضمانت می‌کردند که شباهتی به بیمه امروزی داشت.

در نظام حقوقی و اقتصادی ایران پس از اسلام مفهوم بیمه به اصطلاح رایح امروزی ناشناخته می‌باشد (گرچه مبانی نظری بیمه،هم در فرهنگ دینی و هم در فرهنگ ملی وجود داشته است). به طوری که در قرن های هجده و نوزده میلادی که بیمه در اروپا و آمریکا و حتی هندوستان توسعه پیدا کرده بود، اثری از بیمه و بیمه گری در نظام حقوقی و اقتصادی ایران مشاهده نمی شد؛ پیدایش و رواج بیمه به مفهوم امروزی آن در ایران سابقه چندانی ندارد سابقه بیمه درایران به حدود سال ۱۲۶۸ هجری شمسی در دوره ناصرالدین شاه بر می‌گردد.برای

اولین بار در زمان سلطنت وی بیمه به مفهوم جدید و امروزی آن وارد فرهنگ و حقوق و ادبیات ایران گردید.

امتیاز تأسيس اداره بیمه حمل و نقل در سال ۱۳۰۸ ه.ق (مطابق با ۱۲۷۰ ه.ش و ۱۸۹۱ میلادی) ‌از طرف‌ ناصرالدین شاه به یک کمپانی روسی داده شد و شاه قاجار با یک تبعه روسی بنام “لازاپولیاکف” امتیاز نامه مذبور را همراه یکی از اعضای شورای دولتی تزاری روسیه به امضاء رساند. این امتیاز نامه مشتمل بر یک مقدمه و یازده فصل بوده و فعلاً جزو اسناد تاریخی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود. در این قرارداد که اولین قرارداد بیمه ای محسوب می شود کلمه بیمه و تضمین کنار هم ذکر شده است و بیمه و خطر در متن امتیاز نامه آمده است که مشعر ‌به این معنا است که در گذشته نیز از واژه بیمه، تضمین و صیانت از خسارت و خطر اراده شده است. فصل پنجم این امتیازنامه چنین می‌گوید:

“اداره بیمه و نقلیات،حق خواهد داشت که در جمع بلاد و قراء و نقاط ممالک محروسه ایران از قرار ذیل بیمه و تضمین نماید” و در بند چهارم آمده است:

“رابعا- مال التجاره و بارهای کشتی و امانات و عموما هر قسم محمولات و اشیای گران بهای کشتی باری و کرجی و قایقهایی که بار داشته یا خالی باشند و واگن و مسافرین کشتی و کرایه،خواه در کشتی یا خشکی بوده

باشد و غیره را بیمه خواهد کرد،از هر قسم”خسارت و خطری” که هنگام نقل ب کشتی یا به دریاچه یا رودخانه یا نهرهای طبیعی و نهرهای مصنوعی وارد آیند.”

یک کمپانی دیگر روسی با مدیریت “نیکلای الکساندر اوبیج تویستوسکی” برای حمل و نقل اجناس از سواحل غربی دریای خزر به دریای سیاه به منظور ارسال کالا “طرابوزان” و “استانبول” و نیز از”تبریز” ‌به این مناطق تسهیلاتی ایجاد نموده و همین کمپانی به بیمه کردن تمام اجناسی که برای حمل و نقل به آن سپرده می شده اقدام می ‌کرده‌است. تاریخ این امتیاز هفتم ژوئن ۱۸۹۳ میلادی می‌باشد و نام امتیاز نیز “امتیاز بنگاه بیمه حمل و نقل ایران راه انزلی- قزوین” بوده است که همزمان با سومین امتیاز “پولیاکف” می‌باشد. قرارداد دیگری که در آن کلمه بیمه به کار رفته است، قرارداد پستی مورخ ۱۸ فوریه ۱۹۰۵ میلادی مطابق ۲۹ بهمن ۱۲۸۴ هجری شمسی است که بین ایران و روس ‌در مورد” بیمه ارسال امانات پستی” منعقد شده است.

در اوایل سلطنت احمد شاه قاجار نیز دو مؤسسه‌ روسی به نام ” نادژوا ” و “کافکار مرکوری” برای اولین بار به صورت شرکت بیمه ای در ایران شروع به فعالیت کردند و به عملیات بیمه ای پرداختند گرچه پیش از این، قرارداد ، امتیاز نامه بیمه با دو تبعه روسی دوره ناصرالدین شاه منعقد شده بود لکن “پولیاکف” به دلیل عدم انجام تعهد خود در ظرف سه سال که در امتیاز نامه قید شده بود ، لغو شد.این مؤسسات که قدیم ترین شرکت‌های بیمه در ایران هستند به بیمه کردن کالاها و محمولات تجاری که از روسیه به ایران وارد یا از ایران به روسیه صادر می شد، اقدام می‌کردند و یک شرکت بیمه انگلیسی به نام “شرکت بیمه آلیانس” در همان دوره نمایندگی خود را در تهران دایر کرد و متعاقب آن بسیاری از شرکت‌های بیمه خارجی در ایران شعب و نمایندگی هایی تأسیس نمودند.

بدین ترتیب عملیات بیمه و بیمه گری در ابتدا توسط شرکت‌های روسی و انگلیسی در ایران آغاز شد و شرکت‌های خارجی چون”یورکشایر” انگلستان،”جنرال اکسیدنت کالدونیان”،”ایگل استار”،”یوزویچ یونیدن”،”اینگستراخ شوروی” و “وسترن استترلین” و … اقدام به تأسیس نمایندگی در ایران کردند تا جایی که تا شهریور ۱۳۱۴ تعداد شرکت‌های بیمه خارجی به ۲۹ نمایندگی رسید.

فعالیت های شرکت های بیمه خارجی درایران که در بدو امر شناخته می شد بصورتی درآمده بود که برای اقتصاد ملی بجای نفع، زیان آور بود، از یک سو این شرکت‌ها با بهره گرفتن از عدم اطلاع بیمه گذاران در مقابل پوشش‌های محدود، حق بیمه های کلانی مطالبه و دریافت می‌کردند و به بهانه های گوناگون از پرداخت خسارت شانه خالی می‌کردند و از طرف دیگر سود سالانه مبالغ قابل توجهی ارز به صورت حق بیمه از کشور

خارج می شد بدون آنکه معادل آن به صورت خسارت به مملکت وارد شود. وضع بی بند و باری پیش آمده بود که به هیچ وجه مناسب وضع اقتصاد ملی و رفاه جامعه نبود. برای مقابله با این وضع قانون بودجه ۱۳۱۴ به دولت اجازه داد مبلغ بیست میلیون ریال برای تأسیس یک شرکت بیمه ایرانی اختصاص دهند. بدین ترتیب در ۱۵ آبان در ایران روز بیمه نامیده شد.پس از تأسیس شرکت بیمه ایران موضوع تدوین و مقررات خاص بیمه میان آمد، زیرا محاکم بعلت عدم آشنایی به بیمه که حتی در بعضی موارد با شرایط مخصوص معاملات تجاری اختلاف دارد موجب نارضایتی بیمه گر یا بیمه گذار یا هر دو را فراهم می‌کردند. لذا قانون بیمه در ۳۶ ماده تهیه در هفتم اردیبهشت ماه ۱۳۱۶ از تصویب مجلس گذشت.علاوه بر قانون بیمه ‌به‌تدریج‌ قوانین و مقررات دیگری نیز وضع شده است که هر یک از آن ها تأمین کننده هدف معینی است. لذا از نظر اهمیت هیچیک از آن ها نمی تواند با قانون بیمه برابری کنند .اهم آن ها عبارت است از:

۱- تصوینامه مورخ ۱۲/۹/۳۱ هیئت وزیران که علاوه بر تأیید و تنفیذ تصویب نامه های قبلی درباره مؤسسات بیمه، تا مدت ده سال دیگر بر کار مؤسسات بیمه حکومت کرده و تکلیف بیمه های دولتی و اتکایی اجباری و نظارت بر مؤسسات بیمه غیر دولتی را تعیین ‌کرده‌است.

۲- قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث مصوب ۱۳۴۷ که بموجب آن بیمه مسئولیت وسایل نقلیه از اول سال ۴۸ اجباری شده است.

۶-۷-۲ تحولات صنعت بیمه در ایران:

به طور کلی می توان تحولات صنعت بیمه در ایران را به صورت زیر عنوان نمود:

آغاز فعالیت بیمه در ایران به سال ۱۲۸۹ ه.ش بر می‌گردد و عملیات بیمه در ایران را دو مؤسسه‌ روسی آغاز کردند و تا سال ۱۳۱۴ که اولین شرکت بیمه ایرانی تأسیس شد بازار بیمه در اختیار شرکت های بیمه خارجی بود.