رحمت ا…/حاج اسمعیل

هدف

پرداخت به موقع قسط به حاج اسمعیل/دریافت فوری پول نقد

بازدارنده

شهین/شاگردحاجی

یاری رسان

__

اعطاکننده

حاج اسمعیل/ رحمت ا…

دریافت کننده

رحمت ا…/شهین

ب) زنجیره های روایی
ـ زنجیره ی اجرایی: تلاش شهین برای انجام کارهای مختلف در زمان کم، تلاش شاگرد حاجی برای انجام هم زمان چند کار مختلف و پرداختن پول نقد به حاجی توسط رحمت ا… و گرفتن چک از او زنجیره های اجرایی این روایت هستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ـ زنجیره ی میثاقی: بدهکار بودن رحمت ا… به حاجی به خاطر خرید قسطی آیینه و شمعدان از او، مشخص بودن موعد وصول چک در داستان، درخواست رحمت ا… از شهین برای رفتن به بانک و تأکید فراوانش بر روی این موضوع، تعطیل شدن بانک در ساعت مقرر و معاوضه ی چک و پول به شرط کم کردن مقداری از مبلغ چک، زنجیره های میثاقی این داستان محسوب می شوند.
ـ زنجیره ی انفصالی: رفتن رحمت ا… به سر کار و برگشتن به خانه، رفت و آمد های پی در پی شهین در جاهای مختلف خانه برای انجام کارها، رفتن رحمت ا… به مغازه ی حاج اسمعیل و برگشتن از آنجا و رفت و برگشت های پی در پی شاگرد حاجی به جاهای مختلف برای انجام کارها، زنجیره های انفصالی این داستان را تشکیل داده اند.
۳۵-پندی که راننده ی تاکسی داد^[۶۴۳]
صادق با عجله سوار تاکسی می شود و از راننده ی تاکسی می خواهد که هر چه سریع تر او را به محل مورد نظرش ببرد و برای انجام این درخواست مقدار بیشتری کرایه به راننده می دهد. راننده وقتی که متوجه می شود صادق می خواهد به سر قراری که با دختر جوانی دارد برسد با پیش کشیدن صحبت های مختلف سعی می کند که او را از ازدواج منصرف کرده و متقاعدش کند که اگر فقط به دوستی با دختر ادامه دهد برایش بهتر است. وقتی که صادق به مقصد می رسد راننده می فهمد دختری که صادق با او قرار داشته عفت، دختر خودش است…. راننده تمام حرف های قبلی خود را درباره ی ازدواج ، تغییر می دهد و صادق را به ازدواج کردن تشویق می کند.
ـ تحلیل داستان
الف) کنشگران
در این روایت صادق و راننده تاکسی هم زمان نقش کنشگر فاعل را برعهده دارند ولی هدف صادق در ابتدا این است که هر چه سریع تر خود را به محل قرارش با دختر برساند و هدف اصلی و نهایی اوهم ازدواج با دخترا ست. هدف راننده ی تاکسی هم در ابتدا این است که صادق را از ازدواج کردن منصرف کند، در پایان داستان هم هدف او، اول این است که بفهمد دختری که صادق با او قرار دارد چگونه دختری است و بعد از دیدن عفت با صادق، هدف او تشویق صادق به ازدواج کردن است.
راننده ی تاکسی که با سرعت زیاد رانندگی می کند نقش یاری رسان را دارد و به صادق کمک می کند که زودتر به قرار خود برسد. همچنین نقش باز دارنده را هم دارد و می خواهد مانع از ازدواج صادق بشود، خانواده ی صادق هم نقش یاری رسان را در این قسمت دارند و خود راننده ی تاکسی هم در پایان نقش یاری رسان را بر عهده می گیرد.
راننده ی تاکسی نقش کنشگر اعطا کننده را بر عهده دارد و صادق نیز دریافت کننده محسوب می شود.

فاعل

صادق

هدف

رسیدن به قرارملاقات،ازدواج با عفت

بازدارنده

راننده ی تاکسی

یاری رسان

خانواده ی صادق،راننده ی تاکسی

اعطاکننده

راننده ی تاکسی

دریافت کننده

صادق

ب) زنجیره های روایی
ـ زنجیره ی اجرایی: تلاش صادق برای زودتر رسیدن به قرار ملاقات، تلاش راننده برای منصرف کردن صادق از ازدواج، درگیری و زد و خورد صادق و راننده ی تاکسی در پایان داستان و عصبانیت راننده از دیدن عفت در کنار صادق زنجیره های اجرایی این داستان محسوب می شوند.
ـ زنجیره ی انفصالی: ورود صادق به داخل تاکسی و پیاده شدن از آن، ورود صادق و راننده تاکسی به داخل مغازه، رفتن خانواده ی صادق به خانه ی عفت و تغییر عقیده ی پدر عفت در مورد ازدواج، زنجیره های انفصالی داستان هستند.
ـ زنجیره ی میثاقی: قرار ملاقات صادق و عفت، منتظر بودن عفت در مغازه، قول ازدواج دادن صادق به عفت و قول و قرار گذاشتن مادر صادق و مادر عفت برای رفتن به خواستگاری عفت، زنجیره های میثاقی داستان به شمار می روند.
۳۶-یک شب آزادی^[۶۴۴]
بهرام که چند ماه از ازدواجش گذشته، یک شب تصمیم می گیرد که خودش به تنهایی برای تفریح و خوشگذرانی از خانه بیرون برود و به دروغ به همسرش می گوید که باید در اداره برای اضافه کاری بماند ولی بعد از تمام شدن ساعت کارش به یک کافه می رود… در کافه شخصی به نام آقای نؤادی او را می بیند و با وجود این که اصلاً همدیگر را نمی شناسند بهرام را برای صرف شام به میز خودش دعوت می کند و بعد از سفارش غذاها و نوشیدنی های گران قیمت نؤادی مجبور به ترک کافه و بهرام مجبور به پرداخت صورت حساب می شود…. همسرش به طور اتفاقی او را در بیرون می بیند و از صورت حساب بالای رستوران هم باخبر می شود و از شدت ناراحتی زیاد با بهرام بگو مگو می کند و به خانه ی پدرش می رود. بهرام چند روز پی در پی به همسرش اصرار می کند که به خانه بر گردد و بعد از آن ماجرا تا مدت زیادی نمی تواند برای اضافه کار در اداره بماند و د ر واقع برای یک شب خوشگذارنی هزینه ی زیادی صرف می کند. بدون اینکه واقعاً به او خوش گذشته باشد.

افزایش تعهد سازمانی سبب نتایج ارزشمندی از قبیل:افزایش کارایی و عملکرد،کاهش تمایل به جستجوی مشاغل جدید وکاهش تغییر و تحولات نیروی انسانی می گردد(بولز و همکاران، ۲۰۰۷، ص۳۱۲) ^[۱۸۳].
شناسایی ارتباط ویژگیهای شخصی با تعهد سازمانی در این تحقیق می تواند مورد استفاده مدیران منابع انسانی و همچنین گردانندگان سازمانها و همچنین سایر افرادی که به نحوی در اداره سازمانها نقشی دارند قرارگرفته و عاملی در جهت رشد و بهبود سازمان و برطرف کردن بعضی از کاستیها باشد.
با توجه به صرف هزینه و زمان زیاد جهت گزینش ،آموزش و توسعه پرسنل ،ضرورت دارد مدیران و مسئولین بدانند کدام نوع از ویژگیهای فردی وکدام بعد از تعهدات بر ماندن یا ترک کارکنان در سازمان تاثیر دارد تا از آن در برنامه ریزی و مدیریت خود استفاده نمایند.
۲-۵ نتایج به دست آمده از فرضیات تحقیق
در این تحقیق ۸ فرضیه مطرح شد که ذیلاً نتایج هر یک بیان می شود.
۱-۲-۵ نتیجه فرضیه اول
فرضیه اول : ارتباط مثبت میان سن کارکنان و تعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه اول مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا برای سن برابر با ۱۸۲/۰ و مقدار آماره ی t برابر با ۲٫۱۷۱ می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

این بدین معنی است که سن کارکنان تأثیر مثبتی روی تعهد سازمانی دارد و با افزایش یک واحدی در سن ، تعهد سازمانی در کارکنان ۱۸۲/ ۰ واحد افزایش خواهد یافت. بنابراین چنین نتیجه گرفته می شود که کارمندانی که درسنین بالاتر هستند تعهد بیشتری نسبت به سازمان دارند و سازمانها می توانند با اعمال روش های مختلف از قبیل : تشویق های مالی ، تامین امنیت و سلامتی ،ارتقاء پست سازمانی ، آموزش های مناسب واستفاده از آنان بعنوان مربی و مشاور ، در این گروه از کارکنان ایجاد انگیزه نموده و ضمن استفاده بهینه از این نیرو ها با الگو قرار دادن آنان برای کارمندان جوانتر زمینه را برای رشد و توسعه نیروی انسانی فراهم سازند.
۲-۲-۵ نتیجه فرضیه دوم
فرضیه دوم : ارتباط مثبت میان تحصیلات کارکنان و تعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه دوم مشاهده می شود که ۱۵۹/۰ sig = و بیشتر از ۵ درصد می باشد ( ۰۵/۰< P- value) پس فرضیه خطی بودن رابطه متغیر وابسته با متغیر مستقل تائید نمی گردد. به بیان دیگر بین میزان تحصیلات و تعهد سازمانی رابطه معنی داری مشاهده نمی گردد و فرضیه دوم محقق رد می شود . بنابراین توجه ویژه به نیروهای تحصیل کرده به حدی که موجب غافل شدن از کارکنان با تحصیلات پایین تر باشد ، میتواند طبعات منفی در سازمانها ایجاد نماید .
۳-۲-۵ نتیجه فرضیه سوم
فرضیه سوم : ارتباط مثبت سابقه (تجربه ) و تعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه دوم مشاهده می شود که ۰۹۹/۰ sig = و بیشتر از ۵ درصد می باشد ( ۰۵/۰< P- value) بنابراین فرضیه خطی بودن رابطه متغیر وابسته با متغیر مستقل تائید نمی گردد. به بیان دیگر بین میزان سابقه و تعهد سازمانی رابطه معنی داری مشاهده نمی گردد و فرضیه سوم محقق رد می شود . بنابراین نمی توان بیان کرد کارکنان دارای سابقه کار بیشتر نسبت به کارکنان جدید از سطح پاسخگویی و احساس مسئولیت بیشتری نسبت به سازمان برخوردار هستند .
۴-۲-۵ نتیجه فرضیه چهارم
فرضیه چهارم : ارتباط مثبت میان آموزش کارکنان و تعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه چهارم مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا برای آموزش سازمانی برابر با ۲۹۰/۰ و مقدار آماره ی t برابر با ۵۴۴/۳ می باشد . این بدین معنی است که آموزش تأثیر مثبتی روی تعهد سازمانی دارد و با افزایش یک واحدی درآموزش، تعهد سازمانی به میزان ۲۹۰/۰ واحد افزایش خواهد یافت. بنابراین ضمن تائید فرضیه چهارم ،چنین نتیجه گرفته می شود که کارمندانی که از آموزش مناسب و مستمر برخوردار بوده اند تعهد بیشتری نسبت به سازمان دارند .
از آنجا که دوره های آموزشی کمک می کند که افراد قدرت انطباق بیشتری با محیط سازمانی پیدا کنند، در نتیجه احساس مثبتی نسبت به سازمان تجربه خواهند کرد . همچنین با توجه به اینکه کارکنان آموزش را عاملی مهم در پیشرفت حرفه ای خود می دانند و پیشرفت حرفه ای نیز عامل انگیزشی مهمی برای کارکنان است، در صورتی که این نیاز آنها برآورده شود، تعهدشان نسبت به سازمان افزایش و در نتیجه نرخ حفظ و نگهداری کارکنان در سازمان فزونی می یابد.
همچنین دوره های آموزشی مناسب، موجب افزایش عملکرد کارکنان، سهولت انجام کار، کاهش ضایعات نیروی انسانی، مسئولیت پذیری بیشتر و افزایش دانش تخصصی و بنیه علمی کارکنان خواهد بود ویلیام جیمز از دانشگاه هاروارد در یک بررسی نتیجه گرفت که: «کارکنان در سازمان ها از ۲۰% تا ۳۰% توانایی خود استفاده می کنند. اما اگر کارکنان آموزش ببینند و به طور شایسته برانگیخته شوند ۸۰ تا ۹۰ درصد توانایی و قابلیت های خود را بروز می دهند» .
۵-۲-۵ نتیجه فرضیه پنجم
فرضیه پنجم : ارتباط مثبت میان تعهد عاطفی وتعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه پنجم مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا برای تعهد عاطفی برابر با۶۱۵/۰ و مقدار آماره F برابر با ۴۳۴/۸۳ می باشد. این بدین معنی است که تعهد عاطفی تأثیر مثبتی روی تعهد سازمانی دارد و با افزایش یک واحدی تعهد عاطفی ، تعهد سازمانی ۶۱۵/۰ واحد افزایش خواهد یافت. بنابراین فرضیه پنجم محقق تائید می گردد.
۶-۲-۵ نتیجه فرضیه ششم
فرضیه ششم : ارتباط مثبت میان تعهد مستمر وتعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه ششم مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا برای تعهد مستمر برابر با ۳۹۴/۰ و مقدار آماره F برابر با ۱۶۵/۲۵ می باشد. این بدین معنی است که تعهد مستمر تأثیر مثبتی روی تعهد سازمانی دارد و با افزایش یک واحدی تعهد مستمر ، تعهد سازمانی ۳۹۴/۰ واحد افزایش خواهد یافت. بنابراین فرضیه ششم محقق تائید می گردد.
۷-۲-۵ نتیجه فرضیه هفتم
فرضیه هفتم : ارتباط مثبت میان تعهد هنجاری وتعهد سازمانی وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه هفتم مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا برای تعهد هنجاری برابر با۶۴۹/۰ و مقدار آماره F برابر با ۸۱۱/۹۹ می باشد. این بدین معنی است که تعهد هنجاری تأثیر مثبتی روی تعهد سازمانی دارد و با افزایش یک واحدی تعهد هنجاری ، تعهد سازمانی ۶۴۹/۰ واحد افزایش خواهد یافت. بنابراین فرضیه هفتم محقق تائید می گردد.
نتایج به دست آمده از فرضیات ۵و۶و۷ معتبر بودن مدل سه بعدی (آلن و میر،۱۹۹۳) در جامعه مورد مطالعه را نشان می دهد . در این بین تعهد هنجاری دارای بالاترین ضریب همبستگی و پس از آن تعهد عاطفی و در نهایت تعهد مستمر می باشد . که مدیران با مطالعه و شناخت این ابعاد و اطلاع از میزان تاثیر گذاری آنها بر روی تعهد سازمانی می توانند سطح تعهد سازمانی کارکنان را افزایش دهند.
۸-۲-۵ نتیجه فرضیه هشتم
فرضیه هشتم : ارتباط منفی بین تعهد سازمانی و قصد ترک سازمان وجود دارد .
با توجه به نتایج به دست آمده از فرضیه هشتم مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده بتا برای تعهد سازمانی برابر با ۴۸۵/۰- و مقدار آماره t برابر با ۴۸۵/۶- می باشد. این بدین معنی است که تعهد سازمانی تأثیر منفی بر روی قصد ترک سازمان دارد و با افزایش یک واحدی تعهد سازمانی ، قصد ترک سازمان ۴۸۵/۰ واحد کاهش خواهد یافت. بنابراین فرضیه هشتم محقق تائید می گردد.
با توجه به اینکه هر سازمان برای آموزش، تربیت و آماده سازی کارکنان خود تا مرحله بهره دهی و کارآیی مطلوب، هزینه‌های بسیاری را صرف می کند و با از دست دادن نیروهای ارزشمند، متحمل از دست دادن مهارتها و تجربیاتی می شود که طی سالها تلاش به دست آمده است. بنابراین افزایش سطح تعهد سازمانی و تاثیر آن بر کاهش قصد ترک سازمان ، می تواند عامل مهمی در حفظ و بقاء سازمانها باشد .
۳-۵ نتیجه گیری کلی فرضیات
با توجه به بررسی های به عمل آمده در آزمون فرضیه ها در این تحقیق مشخص شد که دو ویژگی از ویژگهای فردی شامل میزان سن و آموزش و همچنین سه بعد از تعهد (عاطفی ، مستمر و هنجاری) تاثیر مثبت بر روی تعهد سازمانی داشته و دو ویژگی دیگر در نظر گرفته شده در این تحقیق شامل تحصیلات و سابقه کارکنان ارتباط معنی داری با تعهد سازمانی ندارد .همچنین نتایج نشان می دهد تعهد سازمانی با قصد ترک سازمان ارتباط منفی دارد.
از سوی دیگر مقاسیه نتایج بدست آمده از این تحقیق با نتایج مقاله کلیدی (لابات مدین ، لینا^[۱۸۴]،۲۰۰۷) حاکی از انطباق نتایج از نظر کلی می باشد و تنها در ضرایب رگرسیونی تفاوت های جزئی دیده میشود .
۴-۵ پیشنهادات
امروزه ترک شغل کارکنان کلیدی در سازمانهای سرآمد به یکی از مهمترین ‌نگرانیهای مدیریت منابع انسانی تبدیل شده است. به همین دلیل، سازمانهایی که بتوانند دلایل و عوامل موثر در تمایل به ترک خدمت کارکنان را درک کنند، خواهند توانست پیش از اینکه کارکنان سازمان را ترک کنند، سیاستها و روش های موثری را برای حفظ و نگهداری منابع انسانی کارآ به کار بگیرند. بنابراین با پذیرفتن اصل پیشگیری به عنوان یک روش موثر، می توان این اصل را مطرح کرد که علت یابی تمایل به ترک شغل کارکنان می تواند در حذف عوامل زمینه ساز، کارآمد باشد.
با توجه به اثبات ارتباط منفی بین تعهد سازمانی و تمایل به ترک سازمان در این تحقیق ، شناخت ویژگیهای فردی تاثیرگذار بر تعهد سازمانی و استفاده از آنها در طول مسیر کاری کارکنان از مرحله گزینش و استخدام تا مرحله بازنشستگی یا ترک سازمان می تواند یکی از روش های پیش گیری کننده در این خصوص باشد .
همچنین ارتقاء تعهد سازمانی یکی دیگر از روش های بازدارنده در قصد ترک سازمان می باشد که در ادامه مواردی را که بکار بستن آنها می توانند افزایش سطح تعهد سازمانی کارکنان را به همراه داشته باشد بیان می گردد :
بالابردن پیوستگی عاطفی در کارکنان و درگیرکردن بیشتر آنها با اهداف سازمان ;
بهبود شبکه های ارتباط اجتماعی در کار;
مشارکت کارکنان در تصمیم گیری ;
ارزیابی عملکرد کارکنان به منظور ایجاد بازخورد کاری ;

بعد از جنگ احد که به خاطر عدم اطاعت از فرماندهى، بر قواى اسلام شکست وارد شد، مسلمانان روحیّه خود را از دست دادند، این آیه نازل شد که مبادا با شکست خود را ببازید، بلکه با ایمان خود را تقویت کنید که برترى با شماست.^[۳۵۰]
بنابراین، انسان همیشه در جهان هستى با مشکلات و گرفتاریها و حوادث ناگوارى روبرو است. این حوادث که همیشه در زندگى بوده و همیشه خواهد بود، و حتى پیشرفتهاى عظیم علم هم نتوانسته و نخواهد توانست جلو حوادث دردناکى همچون زلزله‏ها، طوفانها، سیلها و بیماریها و امثال آن را بگیرد. و لذا افراد با ایمان با توجه به اصل فوق، هنگامى که به نعمتى از سوى خدا مى‏رسند، خود را امانتدار او مى‏دانند، و از رفتن آن غمگین نمى‏شوند؛^[۳۵۱] خداوند متعال در آیه ۲۳ سوره حدید می فرماید:

” لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ….”(سوره حدید، آیه ۲۳)؛ این بخاطر آن است که براى آنچه از دست داده‏اید تأسف نخورید.
کلمه” أسى” که مبدأ فعل” تاسوا” است به معناى اندوه است.^[۳۵۲]
۳-۱-۸-۲-۲٫ دیدگاه رفتاری قرآن مبنی بر اصلاح رفتار منفی فرد؛ توبه و اصلاح خویشتن
قرآن کریم، روش توبه را که روشی بی نظیر و موفق برای احساس گناه است، به ما ارائه می دهد. زیرا توبه یا بازگشت به سوی خداوند متعال، سبب آمرزش گناهان و تقویت امید انسان به جلب رضایت الهی است و به همین دلیل، موجب کاهش شدت اضطراب انسان می شود. علاوه بر این، توبه غالباً انسان را به اصلاح و خودسازی وا می دارد و شخصیت او را طوری آماده می کند که بار دیگر در دام خطاها و گناهان گرفتار نشود و همین امر به انسان کمک می کند که ارزش خود را بیشتر بشناسد و اعتماد به نفس و رضایت، در وی افزایش یابد و این مسایل به نوبه خود به تثبیت احساس امنیت و آرامش روانی، منجر خواهد شد.^[۳۵۳] قرآن کریم در این باره می فرماید:
“وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحیماً”(سوره نساء، آیه۱۱۰)؛ کسى که کار بدى انجام دهد یا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب آمرزش نماید، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.
قرآن کریم همچنین در آیه ۷۱ سوره فرقان می فرماید: “وَ مَنْ تابَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتاباً”(سوره فرقان،آیه ۷۱)؛ و کسى که توبه کند و عمل صالح انجام دهد، بسوى خدا بازگشت مى‏کند (و پاداش خود را از او مى‏گیرد).
خداوند متعال نیز در آیه ۸۲ سوره طه می فرماید:”وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى‏”(سوره طه،آیه۸۲)؛ و من هر که را توبه کند، و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدایت شود، مى‏آمرزم.
خداوند متعال همچنین در آیه ۵۳ سوره زمر می فرماید:”قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ”(سوره زمر،آیه۵۳)؛ : بگو: «اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
آیه الله مکارم درباره حقیقت توبه می فرمایند: “نخستین گام براى نجات، توبه از گناه است، توبه‏اى که از هر نظر خالص باشد، توبه‏اى که محرک آن فرمان خدا و ترس از گناه، نه وحشت از آثار اجتماعى و دنیوى آن، بوده باشد، توبه‏اى که براى همیشه انسان را از معصیت جدا کند و بازگشتى در آن رخ ندهد. حقیقت” توبه” همان ندامت و پشیمانى از گناه است که لازمه آن تصمیم بر ترک در آینده است، و اگر کارى بوده که قابل جبران است در صدد جبران برآید، و گفتن استغفار نیز بیانگر همین معنى است، و به این ترتیب ارکان توبه را مى‏توان در پنج چیز خلاصه کرد:” ترک گناه- ندامت-تصمیم بر ترک در آینده- جبران گذشته و استغفار.”^[۳۵۴] حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در روایتی می فرمایند: “لیس شی‏ء احبّ الى اللّه تعالى من مؤمن تائب او مؤمنه تائبه”؛ چیزى دوست‏ داشتنی تر نزد خداى تعالى از مرد توبه کننده یا زن توبه کننده نیست.^[۳۵۵]
بنابراین، مومن واقعی هیچ وقت دچار اضطراب ناشی از احساس ناخودآگاه گناه نمی شود. بدیهی است که مومن به هنگام ارتکاب خطاء، در یادآوری گناه و اعتراف به آن تردیدی به خود راه نمی دهد و در پیشگاه خداوند متعال به خاطر ارتکاب خطاء، استغفار و توبه می کند؛ زیرا می داندکه خداوند سبحان توبه پذیر و بخشاینده گناهان است و اصولاً اعتراف مومن به گناه و توبه به درگاه خداوندی، او را از کوشش برای دور نگه داشتن فکر گناه از ذهن به منظور رهایی از ناراحتی روانی ناشی از احساس گناه، باز می دارد. ^[۳۵۶]
قرآن کریم، یکی از پیامدهای توبه و اصلاح خویشتن را، مصونیت از حزن و اندوه معرفی می نماید:
“…فَمَنِ اتَّقى‏ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ”(سوره اعراف،آیه ۳۵)؛ کسانى که پرهیزگارى پیشه کنند و عمل صالح انجام دهند (و در اصلاح خویش و دیگران بکوشند)، نه ترسى بر آنهاست و نه غمناک مى شوند.
در تفسیر نور در ذیل آیه گفته شده: “آرامش حقیقى، در سایه‏ى تقوا و اصلاح است.”^[۳۵۷]
خداوند متعال پاداش صلاحیت مومنان را، ورود آنان به بهشت بیان می کند؛ قرآن کریم در این باره می فرماید:
“جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِکَهُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ”(سوره رعد، آیه ۲۳)؛ (همان) باغهاى جاویدان^[۳۵۸] بهشتى که وارد آن مى‏شوند و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مى‏گردند.
بارها در قرآن آمده است که افراد صالحِ یک خانواده، در بهشت نیز در کنار هم خواهند بود و از مصاحبت یکدیگر لذت خواهند برد. البته هر پدر و فرزند، هر زن و شوهر و هر آباء و ذریّه‏اى در بهشت به یکدیگر ملحق نمى‏شوند و در کنار هم قرار نمى‏گیرند. زیرا در روز قیامت، انساب و اسباب، کارساز نیستند. «فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ»(سوره مؤمنون،آیه۱۰۱) و آن روز هر کس در گرو اعمال خویش است، «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَهٌ»(سوره مدّثر،آیه ۳۸) و جز سعى و تلاش، چیز دیگرى مؤثر نیست، «لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏»(سوره نجم، آیه۳۹) بنا بر این ورود بعضى از بستگان بر بعضى دیگر، تنها به خاطر لیاقت و صلاحیّت فردى خود آنهاست.^[۳۵۹]
خداوند متعال همچنین در آیه ۸ سوره غافر، یکی دیگر از پاداش های صلاحیت مومنان را، مشمول دعاى اولیاى خدا شدن، معرفی می نماید:
“رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتی‏ وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ”(سوره غافر،آیه ۸)؛ پروردگارا! آنها را در باغهاى جاویدان بهشت که به آنها وعده فرموده‏اى وارد کن، همچنین از پدران و همسران و فرزندانشان هر کدام که صالح بودند، که تو توانا و حکیمى.
این آیه که با”ربنا” شروع شده تقاضاى ملتمسانه حاملان عرش و فرشتگان مقرب خدا است که براى جلب لطف او بار دیگر روى مقام ربوبیتش تکیه مى‏کنند، و نه تنها نجات از دوزخ را براى مؤمنان خواهانند، بلکه ورود در باغهاى جاویدان بهشت را نیز براى آنها مى‏خواهند، نه تنها براى خودشان بلکه براى پدران و همسران و فرزندانشان که در خط مکتب آنها بوده‏اند نیز تقاضا مى‏کنند، و از صفات عزت و قدرت او یارى مى‏طلبند. وعده الهى که در این آیات به آن اشاره شده همان وعده‏اى است که بارها خداوند به وسیله پیامبران به مردم داده است.^[۳۶۰]
نتیجه بررسی تطبیقی: با توجه به آیات قرآنی، اعتقاد فرد مبنی بر این که گذشته فرد همیشه مهم است؛ و چون چیزی از قبل بر زندگی فرد تاثیر گذاشته، پس گذشته می تواند احساسات و رفتار فرد را تحت تاثیر قرار دهد، اعتقاد قابل قبولی نیست؛ در قرآن کریم، انسان مسئول اعمال گذشته خودش است،^[۳۶۱] ولی امکان بازگشت توبه، جبران اصلاح و رهایی هم وجود دارد.^[۳۶۲] در دیدگاه شناختی قرآن مبنی بر بینش درست افراد در رابطه با گذشته، ایمان به خداوند، سبب رفع نگرانى در برابر مصائب گذشته است؛ و در دیدگاه رفتاری قرآن مبنی بر اصلاح رفتار منفی فرد، توبه و اصلاح خویشتن، بیان شده است.
با توجه به آموزه های قرآن، این باور غیر عقلانی که “آلبرت الیس” مطرح می کند، با آموزه های قرآن منطبق می باشد. اما از آن جا که الیس در درمان این باور غیر عقلانی، معتقد است که فرد با تایید صادقانه خطاهای گذشته خود، بدون سرزنش کردن خودش بابت آن خطاها می تواند از گذشته به نفع آینده استفاده کند،^[۳۶۳] این نوع درمان او با آموزه های اسلام منطبق نمی باشد؛ زیرا( همان طور که گفته شد) زیر مبنای فکری و اعتقادی الیس با آموزه های دین اسلام، قابل انطباق نیست؛ الیس معتقد است که فرد بدون سرزنش خودش بابت رفتار گذشته اش، می تواند از گذشته به نفع آینده بهره ببرد؛ در حالی که در اسلام، حقیقت توبه، همان ندامت و پشیمانى از گناه گذشته است که لازمه آن، تصمیم بر ترک در آینده است و اگر کارى بوده که قابل جبران است در صدد جبران برآید.^[۳۶۴]
بنابراین، پس از بررسی این باور غیر عقلانی، و تطبیق آن با آموزه های قرآن کریم، می توان به این نتیجه رسید که این دیدگاه در قرآن، همانند نظریه الیس، دارای ابعاد شناختی- رفتاری است و آدمی می تواند از طریق آگاهی و شناخت، نسبت به این که ایمان به خداوند، سبب رفع نگرانى در برابر مصائب گذشته است، به اصلاح رفتارهای منفی خود(از راه توبه و اصلاح خویشتن) به مبارزه با این باور غیر عقلانی بپردازد. با این تفاوت که در روان شناسی، مراجع با کمک درمانگر آن ها را تعیین می کنند(درمانگر به بیمار کمک می کند تا فرد با شناخت نسبت به گذشتهاش و تایید صادقانه خطاهای گذشته خود، بدون سرزنش کردن خودش بابت آن خطاها از گذشته به نفع آینده استفاده کند) . اما در قرآن، راهکارهای شناختی و رفتاری از قبل به طور کامل از سوی خداوند تعیین و تعریف گشته اند. زیرا که خداوند متعال بهترین درمانگر آدمی است که نفس و روان او را به طور کامل می داند.
۳-۱-۹٫ باور غیر عقلانی شماره نه
اعتقاد فرد مبنی بر این که مردم و چیزها حتماً باید از آن چه هستند، بهتر باشند و اگر فرد نتواند حقایق تلخ زندگی را عوض کند، افتضاح و وحشتناک می شود.^[۳۶۵]
۳-۱-۹-۱٫ تبیین این باور در روان شناسی
الیس معتقد است که برخی حقایق، تلخ می باشند؛ و لذا در درمان این باور غیر عقلانی، بر این عقیده است که فرد باید، این حقایق تلخ را بپذیرد و با آن ها کنار بیاید. رفتار ناشایست دیگران یکی از این حقایق تلخ، می باشد، که فرد باید خود را از ورطه کمال گرایی و برآشفته شدن به خاطر مشکلات و اختلالات رفتاری دیگران، دور نگه دارد و در پذیرفتن حقیقت رفتار دیگران، واقع بین باشد و عقلانی رفتار کند.^[۳۶۶]
۳-۱-۹-۲٫ نقد و بررسی تطبیقی
رفتار مردم، واقعیتی است که هر انسانی روزمره با آن در تماس است؛ اصولا ملکات و روحیات انسان، معمولا جنبه اختیارى دارد و همین ملکات است که به اعمال انسان شکل مى‏دهد و خط او را در زندگى مشخص می سازد؛ بنابراین، رفتار انسان ها برگرفته از شخصیّت فکرى و روحى و اخلاقى آن هاست.^[۳۶۷] قرآن کریم در این باره می فرماید:
“قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِهِ …”(سوره اسراء،آیه ۸۴ )؛ بگو: «هر کس طبق روش (و خلق و خوى) خود عمل مى‏کند.
آیه الله مکارم در تفسیر شاکله می فرمایند: “شاکله” در اصل از ماده”شکل” به معنى مهار کردن حیوان است، و”شکال” به خود مهار مى‏گویند، و از آنجا که روحیات و سجایا و عادات هر انسانى او را مقید به رویه‏اى مى‏کند، به آن” شاکله” مى‏گویند و کلمه” اشکال”، به سؤالها و نیازها و کلیه مسائلى گفته مى‏شود که به نوعى انسان را مقید مى‏سازد. و لذا مفهوم” شاکله” هیچگونه اختصاصى به طبیعت ذاتى انسان ندارد، بلکه به هر گونه عادت و طریقه و مذهب و روشى که به انسان جهت مى‏دهد شاکله گفته مى‏شود. بنابراین، عادات و سننى که انسان بر اثر تکرار یک عمل اختیارى کسب کرده است، و همچنین اعتقاداتى که با استدلال و یا از روى تعصب پذیرفته است، همه اینها نقش تعیین کننده دارند، و شاکله محسوب مى‏شوند.”^[۳۶۸]
آیاتی که در این بخش به نقد و بررسی آن پرداخته می شود، به دو قسمت دیدگاه شناختی قرآن مبنی بر عدم مواخذه فرد در برابر اعمال دیگران و دیدگاه رفتاری قرآن نسبت به شخصیت مومنان و انجام امر به معروف و نهی از منکر آنان در برابر کارهای ناشایست دیگران، تقسیم می شود:
۳-۱-۹-۲-۱٫ دیدگاه شناختی قرآن مبنی برعدم مواخذه فرد در برابر اعمال دیگران؛ حفظ خویشتن
در اسلام، عدم اجبار مردم بر ایمان، یک اصل ثابت می باشد؛ بنابراین، ایمان به خدا و مبانى اسلام، هیچگونه جنبه تحمیلى نمى‏تواند داشته باشد، بلکه از طریق منطق و استدلال و نفوذ در فکر و روح افراد باید پیشروى کند؛ زیرا ایمان اجبارى ارزشى ندارد، مهم این است که مردم حقایق را درک کنند و با اراده و اختیار خویش آن را بپذیرند.^[۳۶۹] قرآن کریم بارها در آیات مختلف روى این حقیقت تاکید کرده است.^[۳۷۰] از جمله قرآن کریم در آیه ۸۰ سوره نساء می فرماید:
“مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً”(سوره نساء، آیه ۸۰)؛ کسى که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و کسى که سرباز زند، تو را نگهبان (و مراقب) او نفرستادیم (و در برابر او، مسئول نیستى.)
آیه الله مکارم در تفسیر آیه می فرمایند:”در این آیه موقعیت رسول ص در برابر مردم و”حسنات” و”سیئات” آنان، بیان شده است، نخست مى‏فرماید:”هر کس اطاعت پیامبر ص کند اطاعت خدا کرده است”. بنابراین اطاعت خدا از اطاعت پیامبر ص نمى‏تواند جدا باشد، زیرا پیامبر ص هیچ گامى بر خلاف خواست خداوند بر نمى‏دارد، سخنان و کردار و رفتار او همه مطابق فرمان خدا است. سپس مى‏فرماید:” اگر کسانى سرپیچى کنند و با دستورات تو به مخالفت برخیزند مسئولیتى در برابر اعمال آنها ندارى و موظف نیستى که به حکم اجبار آنها را از هر خلافکارى باز دارى، وظیفه تو تبلیغ رسالت و امر بمعروف و نهى از منکر و راهنمایى افراد گمراه و بى خبر است”. “حفیظ” از نظر اینکه صفت مشبهه است و معنى ثبات و دوام را مى‏رساند با” حافظ” که اسم فاعل است تفاوت دارد؛ بنابراین”حفیظ” به معنى کسى است که به طور مداوم مراقب حفظ چیزى مى‏باشد، در نتیجه مفهوم آیه چنین مى‏شود مسئولیت پیامبر ص مسئولیت رهبرى و هدایت و دعوت به سوى حق و مبارزه با فساد است ولى اگر افرادى اصرار در پیمودن راه خلاف داشته باشند، نه پیامبر ص در مقابل انحرافهاى آنها مسئولیتى دارد که در همه جا حاضر و ناظر باشد، و جلو هر گونه گناه و معصیتى را با زور و اجبار بگیرد، نه او از طرق عادى قدرت بر چنین چیزى را مى‏تواند داشته باشد.^[۳۷۱]
خداوند متعال همچنین در آیه ۱۰۷ سوره انعام می فرماید:”…وَ مَا جَعَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا وَ مَا أَنتَ عَلَیهِْم بِوَکِیل”(سوره انعام، آیه ۱۰۷)؛ ما تو را مسئول (اعمال) آنها قرار نداده‏ایم و وظیفه ندارى آنها را (به ایمان) مجبور سازى.
آیه الله مکارم در تفسیر آیه می فرمایند: “تفاوت” حفیظ” و” وکیل” در این است که حفیظ به کسى مى‏گویند که از شخص یا چیزى مراقبت کرده و او را از زیان و ضرر حفظ مى‏کند، اما وکیل به کسى مى‏گویند که براى جلب منافع براى کسى تلاش و کوشش مى‏نماید. نفى این دو صفت (حفیظ و وکیل) از پیامبر ص به معنى نفى اجبار کردن بر دفع زیان یا جلب منفعت است.”^[۳۷۲]
بنابراین، قرآن کریم، توجه بسیاری به خود انسان دارد و در سرلوحه همه برنامه های خود، خودسازی را مطرح می سازد. لذا از دیدگاه قرآن، یکی از وظایف انسان در رابطه خود، این است که مراقب خود باشد. قرآن کریم در این باره می فرماید:
“یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ …..“(سوره مائده، آیه ۱۰۵)؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‏اید، گمراهى کسانى که گمراه شده‏اند، به شما زیانى نمى‏رساند.^[۳۷۳]
خداوند متعال، همچنین در آیه ۱۱۹ سوره بقره، خطاب به پیامبرش (ص) می فرماید:
” إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحیمِ”(سوره بقره، آیه ۱۱۹)؛ ما تو را به حق، براى بشارت و بیم دادن (مردم جهان) فرستادیم و تو مسئول (گمراهى) دوزخیان (پس از ابلاغ رسالت) نیستی.
آیه الله مکارم در تفسیر آیه می فرمایند: “(یعنی ای پیامبر) تو وظیفه دارى دستورات ما را براى همه مردم بیان کنى، معجزات را به آنها نشان دهى و حقایق را با منطق تبیین نمایى، و این دعوت باید توام با تشویق نیکوکاران، و بیم دادن بدکاران، باشد، این وظیفه تو است. اما اگر گروهى از آنها بعد از انجام این رسالت ایمان نیاوردند، تو مسئول گمراهى دوزخیان نیستی.^[۳۷۴]
قرآن کریم همچنین در آیه ۲۵ سوره سبا که اشاره به مسئول بودن افراد در برابر اعمالشان دارد، می فرماید:
“قُلْ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنا وَ لا نُسْئَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ”(سوره سبا،آیه ۲۵)؛ بگو: «شما از گناهى که ما کرده‏ایم سؤال نخواهید شد، (همان گونه که) ما در برابر اعمال شما مسئول نیستیم!
آیه، این حقیقت را روشن سازد که هر کس باید پاسخگوى اعمال و کردار خویش باشد، چرا که نتائج اعمال هر انسانى چه زشت و چه زیبا به خود او مى‏رسد.^[۳۷۵]
۳-۱-۹-۲-۲٫ دیدگاه رفتاری قرآن نسبت به شخصیت مومنان و مسئولیت پذیری آنان در برابر کارهای ناشایست دیگران؛ مومنان و انجام امر به معروف و نهی از منکر
“مؤمنان در جامعه‏ى اسلامى، نسبت به یکدیگر از طرف خداوند، حقّ ولایت و نظارت همراه با محبّت دارند و بى‏تفاوت نیستند. امر به معروف و نهى از منکر که بر همه‏ى مردان و زنان با ایمان واجب است، برخاسته از حقّ ولایت بر یکدیگر است.”^[۳۷۶] قرآن کریم در آیاتی مومنان را در برابر اعمال دیگران، به اداء فریضه امر به معروف و نهی از منکر دعوت می نماید؛^[۳۷۷] از جمله در آیه ۷۱ سوره توبه می فرماید:
“وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ…”(سوره توبه، آیه۷۱)؛ مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یکدیگرند امر به معروف، و نهى از منکر مى‏کنند.

حمایت حقوقی مناسب است.»
تعریف ارائه شده از کودک توسط حقوق کودک، چنان است که شروع سن کودکی را نامشخص و راه را برای تغییر و تعیین متفاوت آن باز گذاشته است. پرهیز از ذکر نقطه آغاز دوره کودکی به این علت بوده که نویسندگان پیش نویس کنوانسیون می خواستند با اجتناب از موضع گیری در مورد سقط جنین و سایر مسایل مربوط به دوره پیش از تولد، عملا تصویب جهانی آن را ممکن سازند. البته در مورد پایان دوره کودکی نیز علی رغم تعیین سن ۱۸ سال، انعطافی که در مورد شروع سن کودکی دیده شد، مشاهده می شود. در ماده فوق آمده است: «مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک، سن بلوغ کمتر تعیین شده باشد.» این موضع گیری نیز، توجه تهیه کنندگان پیش نویس کنوانسیون به نظام های حقوقی مختلف از جمله کشورهای اسلامی است که پایان کودکی را در سنین پایین تر از ۱۸ سالگی می دانند.^[۵]

مبحث دوم: منابع حقوق کودک
منابع برجسته حقوق کودک در عرصه بین المللی، شامل اعلامیه جهانی حقوق کودک ۱۹۲۴ ژنو، اعلامیه جهانی حقوق کودک۱۹۵۹ و کنوانسیون حقوق کودک می باشد.
گفتار اول : اعلامیه جهانی حقوق کودک ۱۹۲۴ ژنو
جنگ جهانی اول وارث مصایب سنگینی برای بشریت بود. آوارگی، مرگ، اسارت و بیماری میلیون ها انسان از نتایج این جنگ ویرانگر بود. در این میان کودکان که آسیب پذیرتر از دیگران بودند، دچار صدمات فراوان تری شدند و بیشتر این صدمات ناشی از مرگ سرپرستان، آوارگی و بیماری بود. پس از پایان جنگ، اتحادیه بین المللی نجات کودکان^[۶] اقدام به تهیه طرح ۵ ماده ای که حاوی اصول اساسی مربوط به حقوق کودکان و در جهت حمایت از آنان، که موصوف به اعلامیه ژنو گردید. اتحادیه فوق پس از رایزنی با سازمانهای بین المللی آن روز دنیا، طرح فوق را مورد پذیرش بین المللی قرار داد و بالاخره در سپتامبر سال ۱۹۲۴ میلادی اولین سند بین المللی در حمایت از کودکان به اتفاق آرا و بدون هیچ گونه اصلاح به تصویب جامعه ملل رسید.
گفتار دوم : اعلامیه جهانی حقوق کودک ۱۹۵۹ در مجمع عمومی سازمان ملل
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در بیستم نوامبر سال ۱۹۵۹ میلادی، اعلامیه جهانی حقوق کودک را به تصویب رسانید. اعلامیه جهانی حقوق کودک با یک مقدمه و ده اصل، به تصویب رسیده است.
اعلامیه جهانی حقوق کودک مصوب اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، درواقع، کار پیگیری شده و مکمل اعلامیه ژنو حقوق کودک سال ۱۹۲۴ بوده است. از این رو با صراحت می توان گفت که اعلامیه جهانی حقوق کودک، مصوب اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در بیستم ماه نوامبر سال ۱۹۵۹ میلادی، ماحصل اعلامیه ژنو حقوق کودک سال ۱۹۲۴ می باشد.
بند اول : تاریخچه
مساله حقوق کودکان، مساله جدیدی نیست. شروع آن به دوران بعد از جنگ جهانی اول باز می گردد. یکی از طرفداران اولیه حقوق کودک، اگلانتین جب،^[۷] بنیانگذار مؤسسه نجات کودکان در انگلستان در سال ۱۹۱۹ بود. وی عقیده داشت که کودکان، به شدت قربانی سیاست های اقتصادی غلط و خطاهای سیاسی و جنگی می باشند و در بسیاری از مواقع، فدای مسایل سیاسی می شوند . پس از پایان جنگ جهانی اول، به سبب پیامدهای جنگ و آسیب هایی که از این راه بر کودکان وارد آمد، در سال ۱۹۲۴ میلادی «اعلامیه حقوق کودک » در ژنو تنظیم شد که بیشتر، در زمینه تغذیه، بهداشت و مسکن برای کودکان جنگ زده و آواره و حمایت آنان در برابر آسیبهای جسمی و روانی ناشی از جنگ بود . تاسیس صندوق بین المللی کودکان (یونیسف)^[۸] در سال ۱۹۴۶ میلادی، گام مهمی برای پرداختن به مسایل حقوقی کودکان جهان بود. یونیسف بر اساس قطعنامه مجمع عمومی ملل متحد، بعد از جنگ جهانی دوم، برای رهایی کودکان چهارده کشور اروپایی از بند فقر، گرسنگی، بیماری، بی سرپرستی و آوارگی، پایه گذاری گردید. همچنین، اعلامیه جهانی حقوق بشر^[۹] ۱۹۴۸میلادی نیز منبع دیگری برای پیمان حقوق کودک بود؛ زیرا این اعلامیه، تمام انسانها را بدون توجه به ویژگیهایشان شامل می شود که طبعا کودکان را نیز در بر می گیرد .
در سال ۱۹۵۹میلادی، اعلامیه حقوق کودک^[۱۰] به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید که در واقع، اساس و بنیان کنوانسیون حقوق کودک را پی ریزی کرد و همچنین قرارداد بین المللی رفع هر نوع تبعیض نژادی ۱۹۶۵میلادی^[۱۱]، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۱۹۶۶میلادی^[۱۲] و کنوانسیون حداقل سن اشتغال کودکان ۱۹۷۳میلادی،^[۱۳] مباحثی در ارتباط با حقوق کودکان بیان شده است .
همچنین دو پروتکل اختیاری بر کنوانسیون حقوق کودک در سال ۲۰۰۰ تصویب شده است: یکی، پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودکان در مورد شرکت کودکان در جنگ،^[۱۴] و دیگری، پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک، در مورد فروش، فاحشگی و پورنوگرافی کودکان.^[۱۵]
هر چند تصویب اولین اعلامیه جهانی درباره حقوق کودکان در سال ۱۹۲۴ م (اعلامیه حقوق کودک) دستاورد بزرگی برای کودکان به شمار می رفت، اما با گذشت زمان و وقوع حوادث سهمگین که در نقاط مختلف جهان و از همه مهمتر وقوع جنگ جهانی دوم و به اقتضای تحولات و تغییرات مهمی که در جامعه جهانی به وجود آمد، مسایل مربوط به کودکان نیز از جنبه های مختلف دست خوش دگرگونی شد و نیاز به تدوین اصول دیگری که مکمل اصول مندرج در اعلامیه حقوق کودکان ژنو باشد، روز به روز بیشتر گردید. در سال ۱۹۴۶ اتحادیه بین المللی نجات کودکان^[۱۶] (SCIU) با قرارداد جهانی رفاه کودکان^[۱۷] در یکدیگر ادغام شدند و اتحادیه جدیدی به نام اتحادیه جهانی رفاه کودکان^[۱۸](ICWU) را سازمان دادند.
این اتحادیه که در زمره سازمانهای غیر دولتی به شمار می رفت، از بدو تاسیس ضمن همکاری با نهادهای سازمان ملل، گام های موثری در جهت اعتلای حقوق کودکان در جهان برداشت. یکی از مهمترین اقدامات این سازمان، پیشنهاد تدوین اعلامیه جدید در زمینه حقوق کودک بود. به نظر این سازمان نیاز روز افزون به تدوین اعلامیه جدید با توجه به تحولات نوین جامعه جهانی احساس میشد. از سوی نهادها و کشورها طرح های مختلفی در این خصوص ارائه گردید تا اینکه در سال ۱۹۵۷، کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد مکلف گردید طرح های موجود را بررسی و با تلفیق آنها، اصولی را به عنوان حقوق اساسی کودکان و با هدف حمایت از آنان به جامعه جهانی اعلام دارد^[۱۹]. متن نهایی اعلامیه، متاثر از اعلامیه جهانی کودک ژنو ۱۹۲۴ و در واقع مکمل آن بود. این متن در بیستم نوامبر ۱۹۵۹ میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به اتفاق آرا به عنوان اعلامیه جهانی حقوق کودک به تصویب رسید.
بند دوم : اصول اعلامیه
این اعلامیه شامل یک مقدمه و ده اصل و دو توصیه است. در مقدمه اعلامیه به اعتقاد ملت ها، به حقوق اساسی، منزلت، ارزش افراد بشری، تصمیم به رشد و بهبود شرایط زندگی در پرتو آزادی ها، که در منشور ملل منعکس شده، اشاره شده است.
از دیگر مفاد منشور که در مقدمه این اعلامیه آمده است، تساوی انسان ها در برخورداری از حقوق و آزادی ها بدون توجه به ویژگی های فردی و اجتماعی است. بخشی از مقدمه نیز به بیان شرایط خاص کودک و دلایل اختصاص اعلامیه ای به این دسته از انسان ها می پردازد. «کودک به دلیل عدم تکامل رشد بدنی و فکری، قبل و بعد از تولد به مراقبت و توجه خاص که شامل حمایت قانون مناسب می باشد، نیازمند است.» ^[۲۰]
تساوی کودکان در برخورداری از کلیه حقوق مندرج در اعلامیه، در اصل اول منعکس شده است. خصوصیات کودک از قبیل «نژاد، رنگ، زبان، دین، عقاید سیاسی، منشا اجتماعی یا ملی، ثروت، تولد و یا ویژگی های فردی و یا خانوادگی دیگر» نمی تواند مانع برخورداری کودک از این حقوق گردد.
اصل دوم اعلامیه به ضرورت حمایت ویژه از کودک جهت پرورش فکری، بدنی، اخلاقی و اجتماعی او به نحو سالم و طبیعی و در محیطی آزاد و محترم می پردازد. این حمایت باید توسط قانون یا مراجع ذی ربط و شامل انواع حمایت قانونی و تهیه امکانات و وسایل ضروری انجام پذیرد.
اصل سوم اعلامیه به دو حق از حقوق اساسی کودک که همان حق داشتن اسم و تابعیت (ملیت) است اشاره می کند. این دو حق، که به آنها در دیگر مقررات مربوط به کودک (که بعد از این اعلامیه تهیه شده اند) نیز تاکید شده است.
حمایت از بهداشت، تغذیه، مسکن و تفریحات کودک و نیز حمایت مادران و کودکان آنها در اصل چهارم اعلامیه منعکس شده است. هم چنین در این اصل اعلامیه، به ضرورت حمایت خانواده و تربیت کودک در این کانون اشاره می کند و ضرورت حمایت از کودکان دارای شرایط ویژه شامل معلول، بدون خانواده و بی بضاعت در اصل پنجم و ششم آمده است.
اصل هفتم اعلامیه نیز به تعلیم و تربیت کودک شامل آموزش رایگان و اجباری، بازی و تفریح سازنده می پردازد. اصل هشتم، نهم و دهم اعلامیه نیز به ضرورت تقدم حمایت از کودک در برابر غفلت، استثمار، ظلم و تبعیض و مصادیق آنها مانند کار قبل از حداقل سن استخدام، کار در مشاغل زیان آور و رفتاری که شامل تبعیض نژادی و مذهبی است، تصریح می کند. در پایان اعلامیه نیز به همه دولت و سازمان ها و مقامات محلی و دیگر مخاطبان توصیه شده است که در نشر و توزیع اعلامیه به همه زبان ها در همه کشورها اقدام کنند.^[۲۱]
بند سوم : بررسی اعلامیه
این اعلامیه از وسعت و گستردگی ویژه ای برخوردار است و اصول مندرج در آن شامل تمامی کودکان جهان می شود، بدون اینکه سلسله مراتبی بین اصول مختلف آن قرار داده شده باشد، به طور کلی حقوق مندرج در اعلامیه را می توان به اصول حقوق بنیادین و اساسی، حق مشارکت و آزادی مدنی، حق حمایت، حق تامین دسته بندی نمود. البته مهم تر از همه اینها اصل احترام به کرامت ذاتی انسان یا کودک است که تمامی مقررات مندرج در اعلامیه و سایر اصول بر آن مبتنی می باشد. از ابعاد مختلف اعلامیه مورد بررسی قرار گرفته است،مانند:
۱.حقوق بنیادین و اساسی: چهار اصل اعلامیه را می توان در این بخش معرفی نمود:۱. اصل عدم تبعیض ۲. رعایت منافع کودکان ۳. حق حیات و بقا و رشد ۴. احترام به دیدگاه های کودک

1. 1. حق مشارکت و آزادی های مدنی : چند اصل اعلامیه به این حق توجه نموده است: لزوم احترام به حق آزادی اندیشه، حق ثبت نام، ملیت کودک و حق شرکت کودک در اجتماعات می باشد.

1. 1. حق برخورداری از حمایت : اصولی که در اعلامیه به این حق توجه نموده است : حمایت از کودکان پناهنده، جلوگیری از شکنجه، منع مجازات اعدام یا حبس ابد کودکان

1. 1. حق تامین و بهره مندی از بهداشت جسمانی و روانی : در این اصول بر اهمیت رشد کودک در محیطی مملو از شادی و تفاهم تاکید شده و لزوم تامین منافع عالیه کودکان مورد توجه قرار گرفته و به همین جهت به وضعیت کودکان در هنگام طلاق و موارد جدایی ناشی از اقدامات دولتی از قبیل بازداشت و تبعید، توجه شده است.^[۲۲]

اصول ده گانه این اعلامیه، مبین نیازمندی های کودکان وظایف و تکالیف دولت، جامعه و خانواده در برآوردن نیازها و اجابت خواسته های آنان بوده و متضمن تدابیر اجرایی در حمایت از کودکان است. این اعلامیه به یکی از اهداف اصلی خود که جلب توجه جامعه جهانی به حقوق کودکان و حمایت از آنان بوده، نایل آمده ، اما برخی از اصول آن در واقع تکرار اصولی بوده که در سایر اسناد قبل از این اعلامیه مورد پذیرش جامعه جهانی قرار گرفته بودند. ایراد دیگری که به اعلامیه وارد است، عدم ارائه تعریفی از کودک در اعلامیه مربوط به حقوق کودکان است. در حالی که یکی از اولین مسایل چنین اعلامیه ای ارائه تعریفی دقیق و جامع، از موضوع حقوق مندرج در آن است. شایان ذکر است که، اعلامیه جهانی حقوق کودک، در قالب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسیده و اهداف مندرج در آن جنبه آرمانی داشته و اصول آن نیز به صورت توصیه ای تنظیم شده است. بنابراین از ارزش حقوقی توصیه نامه و اعلامیه برخوردار بوده و فاقد جنبه الزامی است.^[۲۳] ولی بدون شک، این اعلامیه نقش موثری در تنظیم و تدوین مقررات و قواعد راجع به حقوق کودک، به خصوص کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹ ، داشته و منشا حمایت هایی است که امروزه کودکان جهان از آن برخوردارند.
گفتار سوم : کنوانسیون حقوق کودک مصوب‌ نوامبر ۱۹۸۹ مجمع عمومی سازمان ملل
پس از تصویب کنوانسیون حقوق کودک در سال ۱۹۸۹، دولت ایران در سال ۱۳۷۰ با درج حق شرط کلی بر آن، به این کنوانسیون ملحق شد. در این گفتار به بررسی سیر تدوین و مفاد کنوانسیون و مفهوم حق شرط و حق شرط ایران بر این کنوانسیون می پردازیم.
بند اول : سیر تدوین و تصویب و مفاد کنوانسیون
کنوانسیون حقوق کودک در حقیقت ارمغان گران بهای سال جهانی حقوق کودک (سال ۱۹۷۹) برای کودکان سراسر جهان است. فوریه ۱۹۷۸میلادی آغاز حرکت دشوار و عظیم جامعه جهانی در جهت تنظیم معاهده ای است که منتهی به تصویب کنوانسیون حقوق کودک گردید. در این سال دولت لهستان طرح کنوانسیون راجع به کودک را که توسط پروفسور”آدام لوپتک”^[۲۴] تهیه شده بود، در اجلاس سی و چهارم به کمسیون حقوق بشر تسلیم نمود. در ابتدا این طرح که بر اساس اعلامیه جهانی حقوق کودک ۱۹۵۹ تهیه شده بود، با استقبال و پشتیبانی چندانی مواجه نشد و مورد انتقاد نیز قرار گرفت.
عده ای از مخالفین طرح عقیده داشتند که با وجود اعلامیه حقوق کودک ۱۹۵۹ که مورد پذیرش دولت ها قرار گرفته است، نیازی به تصویب طرحی به عنوان کنوانسیون و به جای آن اعلامیه وجود ندارد. عده ای دیگر که تفاوتی بین حقوق کودکان و بزرگسالان قایل نبودند بر این پندار بودند که نیازهای کودکان در قالب متون کلی تر قابل تامین است. دسته ای نیز تصور می کردند که این طرح با دیگر اسنادی که درباره بزرگسالان تصویب شده است، در تعارض است. بالاخره عقیده گروهی هم این بود که طرحی که به زبان لهستانی و در آن کشور تهیه شده، نمی تواند موفقیت جهانی پیدا کند. عقیده این گروه ناشی از اختلافات سیاسی بین بلوک شرق و غرب بود که غربی ها تمایلی به تصویب طرحی که در آن سوی دیوار آهنین تهیه شده، نداشتند.^[۲۵] به رغم انتقادات و با توجه به اینکه کودکان دارای حقوقی مخصوص به خود بوده که از حقوق سایر افراد بشری متفاوت است و به علاوه در رفع نیازهای کودکان باید از قواعدی برتر از قواعد مربوط به بزرگسالان استفاده نمود، سرانجام حامیان طرح کنوانسیون پیروز شدند و کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال جهانی کودک (۱۹۷۹) تصمیم گرفت که یک کار گروه تشکیل دهد، تا آرمانهای جامعه بشری را که در اعلامیه حقوق کودک سابق تجلی یافته بود، به صورت کنوانسیونی که از نظر حقوقی لازم الاجرا باشد، در آورند. این گروه کاری «گروه کاری نامحدود در مورد مساله کنوانسیون حقوق کودک» نام گرفت.^[۲۶]
از سال ۱۹۷۹ این گروه به صورت عادی قبل از جلسات سالانه کمیسیون حقوق بشر، هر سال به مدت یک هفته در انتهای ماه ژانویه تشکیل جلسه می داد. اعضای گروه متشکل از نمایندگان ۴۳ کشور عضو کمیسیون حقوق بشر بودند و هیات های نمایندگی سایر کشورهای عضو سازمان ملل متحد نیز می توانستند به عنوان ناظر در جلسات حضور یافته و در مبحثهای مربوط به کنوانسیون شرکت داشته باشند. علاوه بر این، سایر ارگان های سازمان ملل نظیر سازمان بین المللی کار، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)^[۲۷] و کمیساریای عالی ملل متحد برای پناهندگان و همچنین سازمان های غیر دولتی^[۲۸] به صورت مشورت با شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد، می توانستتند در مورد طرح کنوانسیون بحث نمایند.
در اواخر سال ۱۹۸۷ گروه کار مسئول تدوین کنوانسیون حقوق کودک، حمایت و پشتیبانی دبیر کل سازمان ملل متحد را نیز به دست آورد و دبیر کل خواستار آماده شدن قطعی متن کنوانسیون تا سال ۱۹۸۹ که برابر با دهمین سالگرد جهانی حقوق کودک و سی امین سال تصویب اعلامیه جهانی حقوق کودک ۱۹۵۹ بود، گردید. لذا، کار گروهی برای اینکه کنوانسیون در مهلت تعیین شده آماده گردد، دستورالعملی تهیه نمود و مقرر داشت هر گونه پیشنهاد برای تغییر مواد کنوانسیون تا بیست و نهم ژانویه ۱۹۸۸ ارائه گردد. تصمیمات در گروه کاری با ارجاع و بدون رعایت تشریفات رای گیری، اتخاذ می گردید و انشا و تحریر مواد کنوانسیون طبق آیین و روش ویژه ای بود تا کنوانسیون از طرف تعداد بیشتری از کشورها امکان تصویب داشته باشد.
پس از اینکه گروه کار بعد از سالها تلاش، پیش نویس حقوق کودک را پذیرفت، تمام متن کنوانسیون با توجه به معیارهای مورد قبول، با سایر اسناد بین المللی هیچ گونه تعارضی نداشته و به علاوه عبارات این متن مطابق متن های حقوق بین المللی باشد. گروه کار از تاریخ ۲۸ نوامبر ۱۹۸۸ مجددا وقت خود را صرف قرائت دوباره متن کنوانسیون نمود. در این مرحله، اعضای گروه فرصت ارزیابی مجدد تمام پیش نویس را پیدا نمودند و به رغم بحث های طولانی و سخت در مباحث «منازعات مسلحانه» و حمایت حقوقی از جنین قبل از تولد و چگونگی تامین منابع مالی کمیته حقوق کودک، گروه کار موفق به تهیه طرح کنوانسیون حقوق کودک گردید. سرانجام در تاریخ ۸ مارس ۱۹۸۸ طرح کنوانسیون به تصویب کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد رسید و سپس شورای اقتصادی و اجتماعی آن سازمان برای طرح در مجمع عمومی ارسال شد و به این ترتیب تلاشی که منشا آن از سال ۱۹۲۴ و با تصویب اعلامیه حقوق کودک آغاز و از سال ۱۹۷۹ با تشکیل گروه کار مستمراً تعقیب شده بود، در چهل وچهارمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل با صدور قطع نامه شماره ۲۵/۴۲ در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ به ثمر نشست و کنوانسیون حقوق کودک با نظر اجماعی مورد تصویب قرار گرفت. در واقع این آغاز راه جهت تحقق حقوق کودکان جهان بود. مراسم امضای کنوانسیون حقوق کودک در روز جمعه ۲۶ ژانویه ۱۹۹۰ در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد انجام شد، در آن روز ۶۱ کشور جهان نسبت به امضای اسناد مربوط به کنوانسیون اقدام نمودند^[۲۹] و با عنایت‌ به‌ اهمیت‌ همکاریهای‌ بین‌المللی‌ برای‌ بهبود شرایط‌ زندگی‌ کودکان‌ در تمام‌ کشورها خصوصاً کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌، به‌ توافقاتی مشتمل بر ۵۴ ماده نایل شدند.
بند دوم : حق شرط^[۳۰] در کنوانسیون حقوق کودک
یکی از مباحثی که لازم است در بررسی کنوانسیون به آن اشاره شود، رزرو هایی است که در کنوانسیون اعمال شده است. کنوانسیون حقوق کودک یکی از اسناد بین المللی است که از فراوانی رزرو در مورد آن برخوردار است. دلیل این امر را می توان در چند عامل دانست.

1. 1. گستردگی استقبال از کنوانسیون و الحاق به آن

1. 1. تنوع فرهنگ ها و مذاهب و شرایط اقتصادی، سیاسی کشورهای عضو کنوانسیون

1. 1. گستردگی و شمول مواد کنوانسیون، به نحوی که شامل آزادی های مدنی و سیاسی و آزادی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگ ها و انواع حمایت ها از کودک است.

اصولا، اعمال حق شرط، یکی از حقوق کشورها در پذیرش معاهدات بین المللی است ممکن است در زمان امضا یا انعقاد یک موافقت نامه بین المللی، کشوری بخواهد با قبول آن موافقت نامه در مجموع عضویت آن را بپذیرد. ولی چون بعضی از اصول موافقت نامه را با منافع و عادات و رسوم خود مغایر می بینند، حاضر به قبول تمامی اصول آن نمی شوند. لذا برای جلوگیری از بر هم خوردن شکل ظاهری موافقت نامه و بهره مندی کشور مزبور از برخی مزایای آن، عملکرد دیپلماتیک، راه حل ساده و راحتی را در نظر گرفته است که استفاده از «قاعده حق شرط» یا «حق رزرو» نامیده می شود.^[۳۱] از لحاظ تئوری استفاده از حق شرط، عهدنامه را در مقابل یک دوراهی قرار می دهد. اگر از قبول شرط امتناع شود، شمار کشورهای شرکت کننده در عهدنامه کم می شود و اگر استفاده از حق شرط آزاد گذاشته شود، کشورهای شرکت کننده در عهدنامه افزایش می یابند و دامنه الحاق آن گسترده می شود. اما ممکن است این گستردگی موجب سو استفاده شود؛ چراکه ممکن است هر کشوری با استناد به شرط، مفاد عهدنامه را به نفع خود تغییر داده و موجب مخدوش شدن وحدت حقوقی آن گردد. اما نظر به عدم وجود تجانس در جامعه بین المللی و وجود اختلافات عمیق عقیدتی و سیاسی بین کشورها، بهتر است هنگام انعقاد عهد نامه های چند جانبه نسبت به استفاده از حق شرط بیش از حد سخت گیری نشود.^[۳۲]
الف : تعریف حق شرط
حق شرط در ماده ۲ کنوانسیون وین ۱۹۶۹ حقوق معاهدات به صورت زیر تعریف شده است: ” حق شرط عبارت است از بیانیه یک جانبه ای که یک کشور تحت هر نام یا به هر عبارت در موقع امضا، تصویب، قبول یا الحاق به یک معاهده صادر می کند و به وسیله آن قصد خود را دایر بر عدم شمول یا تعدیل آثار حقوقی بعضی از مقررات معاهده نسبت به خود بیان می دارد”^[۳۳]
بدین ترتیب دولت ها می توانند به هنگام امضا، تصویب، پذیرش یا الحاق به معاهدات بین المللی بعضی از مقررات آنها را که با قوانین داخلی خود مغایر می دانند و در صورت اجرا می تواند مشکلاتی را برای نظام حقوقی داخلی آنها به وجود آورد، نپذیرفته یا آثار حقوقی آن را نسبت به خود تعدیل نمایند. اصولا فلسفه حق شرط ، تسهیل عضویت دولت ها و گسترش دامنه الحاق کشورها به معاهدات است. چنانچه دولت ها در مورد اصول اساسی و تعهدات اصلی مندرج در معاهده توافق نمایند، اختلاف نظر آنها در مورد مسایل فرعی و نه چندان اساسی قابل اغماض بوده و مانع عضویت و مشارکت آنها در معاهده نمی باشد و در هر حال عضویت مشروط و محدود دولت ها ، بهتر از عدم عضویت آنها در معاهده است. ^[۳۴]
ب : بررسی حق شرط در کنوانسیون حقوق کودک
حق شرط به دو بخش تقسیم می شود : حق شرط کلی و حق شرط معین

تکلیف و شرایط بافتی

گاهی و نظارت تلاش، زمان
مورد استفاده، کمک طلبیدن
خود مشاهده‌ری رفتار

آگاهی و نظارت انگیزش و عواطف

آگاهی و نظارت
فراشناختی از شناخت

مرحله نظارت

تغییر یا انجام دوباره
تکلیف تغییر یا ترک
زمینه

فزایش/ کاهش تلاشها ادامه
دادن یا ترک کردن رفتار کمک
خواستن

انتخاب و انطباق راهبردها برای

مدیریت انگیزش و عواطف

انتخاب و انطباق
راهبردهای شناختی برای
یادگیری اندیشیدن و تفکر

مرحله کنترل

ارزشیابی تکلیف،
ارزشیابی بافت

انتخاب رفتار

واکنشهای عاطفی

فاوتهای شناختی اسنادها

واکنش و انعکاس

شکل ۲-۱- فرایند یادگیری خودتنظیمی پینتریچ
یادگیرنده عضو اتصال تجربیات یادگیری گذشته عامل برهمکنش بلی نه بلی نه
درخواست پذیرش عامل مدیریت یادگیری عامل حمایت یادگیری مواد یادگیری DB سوال DB یادگیرنده DB
راهبردهای شناختی به راهبردهایی که دانش آموزان برای یادگیری، به خاطرسپاری، یادآوری، و درک مطلب از آنها استفاده می کنند اشاره دارد. این راهبردها هم برای تکالیف ساده و حفظ کردنی و هم برای تکالیف پیچیده تر که به درک و فهم نیازمندند کاربرد دارد (پینتریچ، ۱۹۸۶).
مطالعات انجام شده در زمینه ویژگی های افراد خودتنظیم گر حاکی از آن است که این افراد در زمینه یادگیری خودانگیخته اند؛ اهداف تحصیلی واقع گرایانه ای برای خویش وضع می کنند؛ از راهبردهای کارآمد به منظور دستیابی به اهداف خود استفاده می نمایند؛ و در صورت لزوم راهبردهای مورد استفاده را اصلاح یا تغییر می دهند؛ و سعی در استفاده بهینه از منابع در دسترس مانند زمان، مکان، همسالان، والدین، معلمان و منابع کمکی از قبیل فیلم، ویدئو و کامپیوتر دارند و همواره سعی در ساخت و خلق و انتخاب محیط هایی را دارند که یادگیری را افزایش دهد (پینتریچ، ۱۹۸۶).
شکل ۲-۲- الگوی نظریه یادگیری خود تنظیمی پینتریچ و دی گروت
منظور از راهبردهای فراشناختی، مجموعه فرآیندهای برنامه‌ریزی، بازبینی و اصلاح فعالیتهای شناختی است. تدابیر یادگیری، احاطه دانش‌آموز بر تکالیف دشوار و میزان پافشاری وی در انجام آنهاست. طبق نظریه یادگیری خودتنظیمی، فرآیندهای فراشناختی، تلاش و تدبیر دانش‌آموزان، خودتنظیمی را تشکیل می‌دهند. منظوراز خودتنظیمی این است که دانش‌آموزان مهارت‌هایی برای طراحی، کنترل و هدایت فرایند یادگیری خود دارند و تمایل دارند یادبگیرند، کل فرایند یادگیری را ارزیابی کنند و به آن بیندیشند. نتایج پژوهش پینتریچ و دیگروت (۱۹۹۰) نشان داد که خودتنظیمی، خودکارآمدی و اضطراب امتحان بهترین پیشبینی کنندههای عملکرد تحصیلی هستند. همچنین خودکارآمدی در پسران و اضطراب امتحان در دختران به طور معنی‌داری بیشتر بود(پنتریچ، ۱۹۹۴).
۲-۱-۴- الگوی پیشرفت مهارت برنامه‌‌ریزی
حال ما نحوه تنظیم مهارت برنامه‌ریزی را با بهره گرفتن از توضیحات زیر شرح میدهیم:
مانیتورینگ: نظارت (عامل، هدف، سطح)
کنترل: کنترل (عامل، هدف، سطح)
در این قسمت نحوه مشاهده و بررسی شناخت فرد را از طریق برخی روش‌های نشان داده شده در بالا توصیف می‌کنیم. بهعلاوه یک فراگیر، همان‌طور که در بالا اشاره شد شناخت خود و دیگران را در سطح کنترلی صورت می‌دهد. گروه، افرادی هستند که مشاهده و کنترل می‌کنند و هدف، ساختارهای آموزشی است که از طریق مشاهده گروه به دست می‌آید عدد گروه و هدف با تی و ال نشان داده شده که در آن مربی و (ال) به فراگیر اشاره دارد. ما یک سری سؤالات را مطرح می‌کنیم و نظریه مربی را به صورت زیر دنبال می‌کنیم:
پرسش: بگویید (عامل، دیگران، جهت انجام)
مشاوره: می خواهم (عامل، دیگران، جهت انجام)
ما تعریف می‌کنیم یک فرد از مربی یک سؤال می‌پرسد. زیرا مربی بر مبنای کاربرد آن پاسخ می‌دهد. در حالی که مربی از فرد می‌خواهد تا فعالیت شناختی مناسبی ارائه دهد. بنابراین ما اندرز را به صورت تعریف (۴) ارائه می‌کنیم. در حالی که سؤالات دانشآموزان در مرحلۀ اولیه حضور مربی ساده است. زیرا دانشآموزان فقط قادر به تشخیص مفاهیم غیر قابل مقایسه می‌باشند. ما آن را به صورت زیر توصیف می‌کنیم. ما اشاره داریم که:
بگویید (ال، تی، نظارت (ال، ال، در حقیقت)
می خواهم (تی،ال، کنترل (تی، ال، ال آی)