حسرت خوردن از مواردی است که زندگی را برای انسان تلخ می گرداند هر چند که وی از تنعمات و رفاه برخودار باشد لذا انسان حسود که دچار حسرت و اندوه زیاد می شود از زندگی خود احساس لذت نمی کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. انسان حسود «تنها» و از داشتن دوست محروم است. حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: «الحَسودُ لاخُلَّۀَ لَه»^[۳۵۲] «حسود دوستی ندارد.»

مرحوم آقا جمال خوانساری در شرح غررالحکم ذیل این حدیث چنین می گوید :«حسود دوستى نباشد از براى او، زیرا که با هر که کمال دوستى داشته باشد چون نعمتى به او برسد رشک برد بر او و سعى کند در زوال آن، یا خواهد که زائل شود هر چند سعى در آن نکند و بر هر تقدیر این منافى دوستى است. پس بر دوستى حسود اعتماد نباید کرد.»^[۳۵۳]
با توجه به اینکه انسان موجودی اجتماعی است ونیاز به روابط اجتماعی با اطرافیان خود و من جمله دوستان دارد در صورتی که نتواند این نیاز را ارضا کند با توجه به کلام شریف امام علیه السلام احساس شکستی دردناک خواهد کرد.

1. 1. حسد مایه خواری و تحقیر است. حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند: «الْحَسَدُ دَأْبُ السُّفَّلِ وَ أَعْدَاءُ الدُّوَل‏»^[۳۵۴] « حسد شیوه آدم فرومایه پست مرتبه و طریقه دشمنان دولتهاست‏.»

این حدیث شریف می فرماید که حسد شیوه انسان های فرومایه است و می توان این چنین هم نتیجه بگیریم که شخص حسود خوار می شود و این از اثرات آن می باشد.
۴-۵. مفاسد ریا
با بررسی روایات معصومین علیهم السلام می توان برخی از مفاسد دنیوی ریا را اینگونه برشمرد:

1. 1. رسیدن به شقاوت و بازماندن از رستگاری و نجات، از مفاسد ریا است. شخصی از رسول خدا صلى الله علیه و آله پرسید نجات در چیست؟ پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: « أن لا یَعمَلَ العَبدُ بطاعَهِ اللّه ِ یُریدُ بها الناسَ»^[۳۵۵] «[نجات] در این است که بنده طاعت خدا را به خاطر مردم انجام ندهد.»

1. 1. از مفاسد ریا این است که دعای فرد ریا کارمستجاب نمی شود. امام صاق علیه السلام از جدشان نقل می کند: « سَیَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ تَخْبُثُ فِیهِ سَرَائِرُهُمْ وَ تَحْسُنُ فِیهِ عَلَانِیَتُهُمْ طَمَعاً فِی الدُّنْیَا لَا یُرِیدُونَ بِهِ مَا عِنْدَ رَبِّهِمْ یَکُونُ دِینُهُمْ رِیَاءً لَا یُخَالِطُهُمْ خَوْفٌ یَعُمُّهُمُ اللَّهُ بِعِقَابٍ فَیَدْعُونَهُ دُعَاءَ الْغَرِیقِ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُمْ »^[۳۵۶] «زمانی بر مردم فرا می رسد که باطن آن ها آلوده وظاهرشان زیباست و این به خاطر طمع در دنیا می باشد هرگز آنچه را نزد پروردگارشان است اراده نمی کنند. دین آن ها ریا ست و خوف خدا در قلبشان نیست خداوند مجازاتی فراگیر بر آن ها می فرستد و آن ها هم چون غریق او را می خوانند ولی دعایشان مستجاب نمی شود.»

1. 1. از نتایج ریای در اعمال این است که اندکی شرک موجب می شود این عمل مورد قبول در گاه حق واقع نشود. چنانکه رسول خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند : « إِنَّ الْمَلَکَ لَیَصْعَدُ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ فَإِذَا صَعِدَ بِحَسَنَاتِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اجْعَلُوهَا فِی سِجِّینٍ إِنَّهُ لَیْسَ إِیَّایَ أَرَادَ بِهَا »^[۳۵۷] «همانا فرشته با خوشحالى عمل بنده را بالا مى برد و چون کارهاى نیکش را بالا برد ، خداوند عزّ و جلّ مى فرماید : آنها را در سجّین گذارید ؛ این کارها براى من انجام نشده است.

این قبول نشدن اعمال در واقع سبب می شود تأثیرات و نتایج مفید این اعمال (که اعم از ثمرات دنیوی و اخروی است ) به شخص نرسد.

۴-۶. مفاسد کبر

1. 1. از مفاسدکبر این است که فرد متکبر منزوی و تنها می شود و هیچ فردی حاضر نیست زیر بار فرد متکبر برود. حضرت علی علیه السلام فرمودند:«لَیسَ لِلمُتکبِّرِ صَدیقٌ»^[۳۵۸] «برای متکبر دوستی باقی نمی ماند.»

1. 1. خواری و ذلت از دیگر مفاسد تکبر می باشد. امام علی علیه السلام می فرمایند: «مَنْ تَکَبَّرَ عَلَى النَّاسِ ذَل^[۳۵۹]» «کسی که فخرفروشی کند ذلیل می شود.» در کلام دیگری از ایشان چنین داریم: « تکبر الدنی یدعو إلى إهانته‏»^[۳۶۰] «تکبر ورزیدن انسان پست‏مرتبه منجر به خوار شدن او می شود.»

1. 1. تکبر باعث می شود که انسان امکانات و موفقیت در زندگی را از دست بدهد .چون انسان موجودی است اجتماعی و برای موفقیت نیاز به همکاری تعبیر دارد اما کسانیکه متکبر هستند چون اطرافیان خود را از دست می دهند و تنها می شوند شکست می خورند و موفقیت خود را از دست می دهند .حضرت علی علیه السلام فرمودند: «بِکَثْرَهِ التَّکَبُّرِ یَکُونُ التَّلَف» «فزونی تکبر مایه اتلاف اسباب موفقیت است.» مرحوم آقا جمال خوانساری این حدیث را چنین ترجمه کرده اند :« بسبب بسیارى تکبر می باشد تلف یعنى تلف آخرت بلکه دنیا نیز»^[۳۶۱] و می بینیم که حضرت علی علیه السلام صریحاً کبر را عامل به شکست دنیوی می دانند

1. 1. تکبر موجب می شود که پستی و بدی ها و رذایل دیگر شخص آشکار گردد و خود همین موجبات ناراحتی وی را در پی دار. امیرالمؤمنین علیه السلام: « التَّکَبُّرُ یُظْهِرُ الرَّذِیلَه»^[۳۶۲] «تکبر کردن فرومایگی شخص را آشکار می کند.»

1. 1. انسان همیشه در پی صلح و آرامش است و از مواردی که آن را ملاک موفقیت می داند همین است اما تکبر دشمنی در پی دارد، چنانکه حضرت علی عیه السلام می فرمایند: « بِالتَّکَبُّرِ یَکُونُ الْمَقْت‏»^[۳۶۳] «به سبب تکبر دشمنی می باشد.» همچنین ایشان در کلامی دیگر می فرمایند:« مَا اجْتُلِبَ الْمَقْتُ بِمِثْلِ الْکِبْر»^[۳۶۴] «دشمنی، به چیزی مانند تکبر جلب نشود.»

1. 1. تکبر موجب اهانت به شخص می شود و این چیزی است که انسان از آن فراری است و احترام و بزرگ داشته شدن را می پسندد. مولای متقیان می فرمایند:« ثَمَرَهُ الْکِبْرِ الْمَسَبَّه »^[۳۶۵] «میوه تکبر دشنام است (یعنی دشنام دادن مردم و صاحب آن)»

1. 1. یکی دیگر از مفاسد کبر این است که انسان را از کسب علم و دانش محروم می کند.افرادی که متواضع هستند هرکجا و از هرکسی که علم و دانشی ببیند فرا می گیرند اما افراد متکبر چون کس دیگررا قبول ندارند و حاضر نیستند زیربارکسی بروند و خودشان را قبول دارند از علم ودانش بی بهره اند. امام موسی کاظم علیه السلام می فرمایند:« إِنَّ الزَّرْعَ یَنْبُتُ فِی السَّهْلِ وَ لَا یَنْبُتُ فِی الصَّفَا فَکَذَلِکَ الْحِکْمَهُ تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَکَبِّرِ الْجَبَّارِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ التَّوَاضُعَ آلَهَ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ التَّکَبُّرَ مِنْ آلَهِ الْجَهْلِ أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ مَنْ شَمَخَ إِلَى السَّقْفِ بِرَأْسِه‏ »^[۳۶۶] «همانا زراعت در زمین های نرم و هموار می روید و روی سنگ های سخت هرگز رویش ندارد همین گونه دانش و حکمت در قلب انسان متواضع رویش دارد و قلب متکبر جبار هرگز آباد نمی گردد زیرا خداوند تواضع را وسیله عقل و تکبر را از ابزار جهل قرار داده است.»

1. 1. هلاکت نیز از مفاسد تکبر ورزی است .امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: «الْکِبْرُ خَلِیقَهٌ مُرْدِیَهٌ لَئِیمَهٌ مَنْ تَکَثَّرَ بِهَا قَل‏»^[۳۶۷] «تکبر خویی است هلاک کننده واندازنده در خفت و ذلت. هر که زیاد تکبر کند کم می شود.»

1. 1. شخص متکبر در پی این است که خود را بزرگ جلوه دهد و بزرگی را یک آرزو موفقیت در دنیا می داند، ولی بر عکس امام علی علیه السلام می فرمایند چنین شخصی به بزرگی و شرف نخواهد رسید :« مَنْ لَبِسَ الْکِبْرَ وَ السَّرَفَ خَلَعَ الْفَضْلَ وَ الشَّرَف‏» ^[۳۶۸] «هر که لباس کبر و اسراف بپوشد ، جامه فضل و شرف را در می آورد.»

۴-۷. مفاسد عجب

آفت ها و مفاسد عجب زیاد می باشد که برخی از آن ها عبارتند از :

1. 1. هلاکت از مهمترین مفاسد عجب می باشد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند :« مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَکَ.» ^[۳۶۹] «هر که را عجب گیرد نابود شود.» با توجه به این که امام علیه السلام مطلق گفتند می توان هلاکت در دنیا را نیز ار مضرات عجب دانست.

1. 1. عجب، عقل را تباه می کند و رأی و اندیشه را از انسان سلب می کند. حضرت علی علیه السلام می «فرمایند: الْعُجْبُ یُفْسِدُ الْعَقْل‏»^[۳۷۰] خودبینى عقل را تباه مى‏کند. همچنین ایشان در کلام دیگری می فرمایند :«یا بنیّ! اعْلَمْ أَنَّ الْإِعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَابِ وَ آفَهُ الْأَلْبَاب‏ »^[۳۷۱] « فرزندم! بدان که خودپسندى ضد درست‏اندیشى است، و آفت عقلها و خردها است.» ومی توان این طور تحلیل کرد که چون انسان معجب خودش را برتر از دیگران می داند به خودش متکی است و نظر و عقل خود را بالاتر از دیگران می داند به هیچ وجه حاضر نیست با دیگران مشورت کند. دانشمندمعاصر محمد رضا حکیمی در کتاب الحیاه این آفت را چنین توضیح می دهد:« آن کس که به چشم پسند و رضایت در کار خویش بنگرد، و آن را کامل و شایسته بیند، خللى به نیروى عقل او برسد، زیرا چنین کسى هم از جستجوى مرحله بهترى براى کار خود و بالا بردن سطح آن باز مى‏ایستد، و هم از دیدن و پذیرفتن نوع بهترى از کار مورد نظر باز مى‏ماند، و نیروى کمال گراى عقلى خویش را فرو مى‏نهد.»^[۳۷۲]

و این نکته را هم اضافه کنیم که از مهمترین ابزارها برای سعادت حتی سعادت دنیوی برخورداری از عقل مصیب می باشد.

1. 1. شخص خود بین درستی و وصحت کارش کم می باشد. امام علی علیه السلام چنین می فرمایند: «مَنْ کَثُرَ إِعْجَابُهُ قَلَّ صَوَابُهُ»^[۳۷۳] «کسی که خودببینی او زیاد شود درستی [کار ] او کم می شود.» یا همان طور که در قسمت قبل آمد امام علیه السلام در وصیت به فرزندشان چنین می گویند: « یا بنیّ! اعْلَمْ أَنَّ الْإِعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَاب » این امر ممکن است بدین خاطر باشد که شخص معجب چون به کار خود مطمئن است، اگر کار خطایی انجام داد بر آن اصرار می ورزد و فکر می کند درست انجام داده است.

1. 1. شخص خودبین مورد تمسخر دیگران قرار می گیرد. چنان که مولی الموحدین علی علیه السلام می فرمایند: « مَنْ أُعْجِبَ بِنَفْسِهِ سُخِرَ بِه‏»^[۳۷۴] «کسی که خودبین باشد مورد تمسخر دیگران قرار می گیرد.»

1. 1. عجب سبب تنبلی برای کسب کمال و پیشرفت می شود.چون فکر می کند با اعمالی که انجام داده به کمال و رستگاری رسیده است و لذا کمتر جدیت به خرج می دهد و کمتر سعی و کوشش می کند.^[۳۷۵]حضرت علی علیه السلام فرمودند:« الْإِعْجَابُ یَمْنَعُ الِازْدِیَاد»^[۳۷۶] «خودپسندی از فزونی جلوگیری می کند.»

1. 1. وحشت و ترس را نیز می توان از مفاسد عجب به حساب آورد. نبی اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: « لَا وَحْشَهَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْب‏»^[۳۷۷] «هیچ وحشتی از خودبینی وحشتناک تر نیست.» مرحوم شیخ صدوق در توضیح این حدیث چنین آورده است :« چون خود پسند و آن کس که داراى عجب است و خود را عالم یا صالح یا زاهد می پندارد لا جرم توقّع احترام و تعظیم بیشترى از مردم دارد بلکه در سلام مقدم نمی شود از مردم توقع دارد ابتدا به او سلام کنند و چون مردم نیز به این مبتلا هستند لذا سبب وحشت می گردد.»^[۳۷۸]

1. 1. جهل و نادانی نیز در اثرات عجب می باشند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند :« الْعُجْبُ رَأْسُ الْجَهْل‏»^[۳۷۹]« خود بینى سر نادانى است‏.»

1. 1. عجب موجب بهره نبردن انسان از نعمت دوست می شود و موجب می شود مردم از وی دوری کنند. امام علی علیه السلام در وصیت خود به فرزندشان محمد بن حنفیه چنین فرمودند:« إِیَّاکَ وَ الْعُجْبَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ وَ قِلَّهَ الصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا یَسْتَقِیمُ لَکَ عَلَى هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثِ صَاحِبٌ وَ لَا یَزَالُ لَکَ عَلَیْهَا مِنَ النَّاسِ مُجَانِب»‏^[۳۸۰] « از خود بینى و بد خلقى‏ و کم صبرى دور باش که اگر این سه خصلت را داشته باشى هیچ رفیقى با تو راست نیاید و همواره مردم از تو کناره گیرند.»

۴-۸. مفساد کینه

1. 1. انسان در دنیا در پی راحتی و آسایش است و آن را ملاک خوشبختی و سعادت دنیوی می داند اما انسان کینه توز از این موهبت محروم است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند : « الْحَقُودُ لَا رَاحَهَ لَه‏ »^[۳۸۱] «آدم کینه توز راحتی و آسایش ندارد.»

1. 1. زیادی اندوه و غم و غصه در دنیا از اثرات نامطلوب کینه توزی است. چنان که امیر کلام علی علیه السلام می فرمایند: « الْحَقُودُ مُعَذَّبُ النَّفْسِ مُتَضَاعَفُ الْهَم‏ »^[۳۸۲] «آدم کینه توز جانش در عذاب است و اندوهش چند برابر است.»

1. 1. از مفاسد قابل توجه کینه توزی ایجاد فتنه و برافروختن شعله های اختلاف می باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: « سَبَبُ الْفِتَنِ الْحِقْد »^[۳۸۳] «سبب فتنه ها کینه است.»

1. 1. انسان یک موجود اجتماعی است، و ارتباط با انسان های دیگر، دوست داشتن و دوست داشته شدن همواره از نیازهای فطری بشر می باشد. لذا شخصی که دیگران از او کناری گیری کنند و دوستی نداشته باشد احساس شکست و افسردگی می کند. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «لَا مَوَدَّهَ لِحَقُود »^[۳۸۴] «شخص کینه توز دوستی ندارد.»

مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در کتاب «اخلاق حسنه» مفاسد و نتایج کینه را این گونه بر شمرده است که انسان نسبت به شخصی که به آن کینه به دل گرفته حسد می ورزد، سخن دروغ در حق او می گوید، اسراش را فاش می کند، وی را هتک حرمت کند، استهزاءو مسخره اش می کند ،او را از صله رحم باز می دارد و … جناب فیض رحمه الله علیه سپس اضافه می کنند و روشن است که تمام این اعمال حرام وناپسند است.^[۳۸۵]