۲) خسارت جزئی همگانی (general average loss): این نوع خسارت شامل تمامی خسارتی که بر اثر اقدامی جزئی که جنبه همگانی دارد حادث می‌گردد. یعنی هر اقدام فوق العاده ای را که به طور داوطلبانه و معقولانه در قالب قربانی کردن (تفدیه) یا هزینه کردن در هنگام خطر دریایی به منظور حفظ اموالی که در یک سفر مشترک در معرض خطر قرار گرفته اند، دربرمی گیرد مانند زمانی که ناخدای کشتی به منظور حفظ کشتی از غر ق شدن مجبور می شود مقداری از محموله کشتی را در دریا بیفکند. خصوصیات اساسی خسارت جزئی همگانی عبارتند از:

i) سفر مشترک باید در معرض خطر قرار گرفته باشد.

ii) تفدیه برخی از کالا ها یا هزینه باید عمدی باشد.

iii) تفدیه باید واقعی باشد و عملاً صورت بپذیرد. به دور انداختن اقلامی که بی فایده هستند در زمره تفدیه کالا محسوب نمی شود.

iv) این اقدام باید به عنوان یک ضرورت برای حفظ کلیه موضوع بیمه انجام شود، یعنی باید تحت شرایطی که خطر واقعی برای تمامی منافع وجود دارد صورت بگیرد.

v) اقدام باید دارای طبیعت فوق العاده باشد و یک عمل عادی نباشد.

vi) خطر مشترک نباید بر اثر خطای یکی از اشخاصی که منافعش قربانی شده است ایجاد شده باشد.

بر طبق مقررات یور آنتورپ (York Antwerp) در خسارت جزئی همگانی اشخاص ذینفع در حفظ و سلامت کشتی، محموله، کرایه و حمل و غیره خسارت وارده را به تناسب میزان منافعی که دارند متحمل خواهند شد. هر وقت که خسارت جزئی همگانی واقع شود طرفی که اموال او تفدیه شده مستحق مشارکت از سوی دیگر اشخاص ذینفع است. یعنی دیگر اشخاص که اموالشان در خطر بوده باید خسارت او را بپردازند. با این وجود خود این شخص نیز باید به تناسب منافعی که دارد مقداری از خسارت را شخصاً متحمل شود.)

گفتار پنجم : شروط یاکلوزهای متداول در قرارداد های بیمه در صورت تصادم کشتی ها

در اینجا ما به ذکر چند نوع شرط که در قرارداد های بیمه رایج است می پردازیم:

بند اول : شرط بدون خسارت خاص

شرط «بدون خسارت خاص» یا FPA (free from particular average). اگر در بیمه ای شرط «بدون خسارت خاص» شده باشد شرکت بیمه چیزی به شخص بیمه گزار در مقابل خسار ت یا صدمه جزئی از کل کالا یا مال که مورد بیمه پرداخت نخواهد کرد (مگر اینکه این خسارت به علت وضعیت خاص، غرق شدن یا آتش سوزی روی عرشه کشتی حادث شده باشد».

بند دوم : شرط با خسارت

شرط «با خسارت» یا WA (with average) با شرط «با خسارت خاص» WPA (with particular average) شخص بیمه گزار در صورت وجود این کلوز ه ا در مقابل خسارت جزئی از کالا تحت پوشش قرار می‌گیرد. این شرط در بسیاری از موارد شبیه شرط تمام خطر است.

بند سوم : شرط خسارت منوط به فرانشیز مشخص

شرط «خسارت منوط به فرانشیز مشخص» (WA subject to specified franchise) این شرط را می توان شرط عدم تأمین خسارت تا درصد معین نیز خواند. در بیمه نامه با چنین شرطی، بیمه گزار توافق می‌کند که صدمه و خسارت را خودش متحمل شود به شرطی که مقدار خسارت پایین تر از فرانشیز معین یعنی پایین تر از درصد مشخصی از مبلغ کلی بیمه باشد. اگر فرانشیز خاص مثلاً سه درصد باشد، بیمه گزار هر خسارتی که زیر سه درصد از مبلغ کل بیمه باشد متحمل خواهد شد. مع ذلک اگر خسارت بیش از سه درصد مبلغ کل بیمه باشد، بیمه گر تمامی خسارت را پرداخت خواهد کرد.

در بند ج ماده ۳۵ سند متحد الشکل رویه ها و عملیات برای اعتبارات اسنادی آمده است که بانک ها قرارداد بیمه ای که در آن پوشش بیمه ای مشمول فرانشیز است خواهند پذیرفت، مگر اینکه در اعتبار صراحتاً قید شده باشد که بیمه نامه بدون فرانشیز صادر گردد.

بند چهارم : شرط کلیه خطرات

شرط «کلیه خطرات» (all risk): قبلاً درباره ی این کلوز توضیحاتی داده شد. وجود چنین قیدی در بیمه نامه به مفهوم تحت پوشش قرار گرفتن موضوع بیمه در مقابل کلیه خطرات نیست بلکه فقط در خطرات اساسی را تحت پوشش قرار می‌دهد که توضیح آن قبلاً رفت.

گفتار ششم : سایر موارد بیمه ایی در راستای تصادم کشتی ها

بند اول : بیمه نامه اتکایی و بیمه نامه مضاعف (reinsurance and double insurance)

الف) بیمه نامه اتکایی: در این نوع بیمه شخص بیمه گر تمام یا قسمتی از خطراتی را که در قبال موضوع بیمه به عهده گرفته است نزد بیمه گر دیگری بیمه می‌کند. در چنین وضعیتی همان قواعد عادی حاکم بر بیمه گر و بیمه گزار بین بیمه گر اول و بیمه گر دوم خواهد بود. شخص بیمه گزار اصلی هیچ نوع حق یا نفعی در قرارداد بیمه اتکایی ندارد مگر اینکه بیمه نامه اول به طور دیگری مقرر داشته باشد. در هنگامی که خسارت کلی فرضی واقع می شود لازم نیست بیمه گر اول ترک مالکیت (abandonment) را به بیمه گر دوم اطلاع دهد.

ب) بیمه مضاعف: چنین بیمه ای در زمانی است که شخص بیمه گزار موضوع بیمه را در مثقابل خطرات و منافع نزد چند بیمه گر بیمه می‌کند. در چنین حالتی مبالغ کل بیمه از ارزش مورد بیمه افزون می شود. اگر X مالی را که برابر با یک میلین تومان ارزش دارد نزد بیمه گر y برای ۷۵۰ هزار تومان و در نزد بیمه گر z در قبال ۵۰۰ هزار تومان بیمه کند یک بیمه مضاعف ایجاد می شود. زیرا مقدار جبرذان خسارت x که یک میلیون تومان است از این مبلغ تجاوز ‌کرده‌است. لذا اگر x مورد بیمه را نزد y به مبلغ ۴۵۰ هزار تومان و نزد z به مبلغ ۵۵۰ هزار تومان بیمه کند، بیمه مضاعف نخواهد بود.

به نظر می‌رسد با توجه به ماده ۸ قانون بیمه ایران که مقرر می‌دارد:«در صورتی که مالی بیمه شده باشد در مدتی که بیمه باقی است نمی توان همان مال را به نفع همان شخص و از همان خطر مجدداً بیمه نمود»، بیمه مضاعف مورد قبول قانون‌گذار ایران نمی باشد. امید است که در رفع این نقصیه قانونی و پذیرش بیمه مضاعف که در معاملات بین‌المللی نقش مهمی را ایفا می‌کند گام مناسبی برداشته شود.

بند دوم : الزامات یا وارانتی ها (warranties)

مفهوم وارانتی در یک قرارداد بیمه دریایی با آنچه که ما در قرارداد خرید و فروش داریم و به معنای تضمین است تفاوت دارد. تعریفی که ماده ۳۳ قانون بیمه ۱۹۰۶ از وارانتی یا التزام به دست می‌دهد این است که «التزام عبارت است از اینکه شخص بیمه گزار متعهد شود که برخی امور خاص را انجام دهد یا ندهد، یا بعضی شرایط را ایفاء نماید، یا به موجب آن شخص بیمه گزار وجود وضعیت خاصی از وقایع را تأیید یا نفی کند.» یک التزام باید دقیقاً به انجام برسد، خواه یک امر اساسی در قرارداد بیمه باشد یا نباشد. عدم انجام التزام موجب می شود که بیمه گر را از مسئولیت نقض زمان نقض یک التزام بری کند. البته بیمه گر می‌تواند از نقض التزامات صرف نظر کند یا آن را نادیده بگیرد.^[۶۴]

التزامات ممکن است صریح باشند و ممکن است به طور تلویحی در قرارداد بیمه آمده باشند.

بند سوم : انتقال بیمه نامه دریایی