مبنای مالیاتی که از اشخاص حقوقی اخذ می­گردد، درآمد مشمول مالیات این اشخاص است که بر حسب آن و به طرق مختلف که در ادامه ذکر می­گردد مالیات قابل دریافت شناسایی می­ شود.

درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی

درآمد مشمول مالیات درآمدی است که با اعمال نرخ مالیاتی در آن مبلغ، مالیات پرداختی توسط مؤدیان تعیین و مشخص می‌شود. در ماده ۹۴ قانون مالیات‌های مستقیم درآمد مشمول مالیات کلیه مؤدیان عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای آنان که مشمول مالیات فصول دیگر شناخته نشده پس از کسر هزینه ها و استهلاکات مربوط طبق مقررات فصل هزینه های قابل‌قبول و استهلاکات (ماده ۱۴۷ و ۱۴۸ ق.م.م)؛ و در ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم نیز در خصوص مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی این گونه بیان گردیده است که: جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیر معاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات دارای نرخ جداگانه‌ای است مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد خواهند بود (دوانی، ۱۳۹۰).

در جدول ۲-۹ تغییرات عمده و اساسی اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم مورخ ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ نسبت به اصلاحیه بهمن­ماه ۱۳۷۸ در خصوص مالیات بر اشخاص حقوقی نشان داده‌شده است.

جدول ۲-۹- تغییرات عمده و اساسی اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم مورخ ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ نسبت به اصلاحیه مورخ بهمن­ماه ۱۳۷۸ در خصوص مالیات بر درآمد شرکت‌ها

مواد قانون مالیات تغییریافته اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۷۸ اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۸۰ ماده ۱۰۵ نرخ مبنای محاسبات بر اساس نرخ تصاعدی ماده ۱۳۱ نرخ مبنای محاسبه مالیات بر اساس نرخ ثابت ۲۵% ماده ۱۰۸ اندوخته‌هایی که مالیات آن‌ ها پرداخت‌نشده، در صورت تقسیم یا انتقال آن به حساب سرمایه یا سود و زیان، به درآمد مشمول مالیات سال تقسیم یا انتقال اضافه می­ شود. اندوخته‌هایی که مالیات آن‌ ها پرداخت‌نشده، در صورت انتقال به حساب سرمایه مشمول مالیات نخواهد شد لیکن در صورت تقسیم یا انتقال به حساب سود و زیان یا کاهش سرمایه معادل اندوخته اضافه‌شده به حساب سرمایه، به در آمد مشمول مالیات سال تقسیم یا انتقال اضافه می­ شود. این حکم شامل اندوخته‌های سود ناشی از فعالیت‌های معاف مؤسسه‌ در دوران معافیت و اندوخته موضوع ماده ۱۳۸ ق.م.م مصوب سال ۱۳۶۶ و اصلاحیه‌های بعدی آن تا تاریخ تصویب این اصلاحیه پس از احراز شرایط مربوط تا آن تاریخ نخواهد بود. ماده ۱۰۸ اندوخته‌هایی که مالیات آن‌ ها پرداخت‌نشده، در صورت تقسیم یا انتقال آن به حساب سرمایه یا سود و زیان، به درآمد مشمول مالیات سال تقسیم یا انتقال اضافه می­ شود. اندوخته‌هایی که مالیات آن‌ ها پرداخت‌نشده، در صورت انتقال به حساب سرمایه مشمول مالیات نخواهد شد لیکن در صورت تقسیم یا انتقال به حساب سود و زیان یا کاهش سرمایه معادل اندوخته اضافه‌شده به حساب سرمایه، به در آمد مشمول مالیات سال تقسیم یا انتقال اضافه می­ شود. این حکم شامل اندوخته‌های سود ناشی از فعالیت‌های معاف مؤسسه‌ در دوران معافیت و اندوخته موضوع ماده ۱۳۸ ق.م.م مصوب سال ۱۳۶۶ و اصلاحیه‌های بعدی آن تا تاریخ تصویب این اصلاحیه پس از احراز شرایط مربوط تا آن تاریخ نخواهد بود. ماده ۱۳۲ درآمد مشمول مالیات ابرازی ناشی از فعالیت‌های تولیدی و مصرفی از تاریخ استخراج و بهره ­برداری حسب اولویت­های ۱و ۲و۳ به ترتیب به مدت ۸ و ۶ و ۴ سال از معافیت مالیاتی برخوردار هستند. ‌در مورد واحدهایی که در مناطق محروم مستقر می­شوند و یا مستقر می­شوند معادل ۵۰% مدت­های مذکور در فوق به مدت مقرر در این ماده اضافه می­ شود. درآمد مشمول مالیات ابرازی ناشی از فعالیت‌های تولیدی و مصرفی در واحدهای تولیدی یا مصرفی در بخش­های تعاونی و خصوصی از تاریخ شروع به بهره ­برداری یا استخراج به میزان ۸۰% و به مدت ۴ سال و در مناطق کمتر توسعه‌یافته به میزان ۱۰۰% به مدت ۱۰ سال از مالیات موضوع ماده ۱۰۵ معاف هستند. ماده ۱۳۸ آن قسمت از سود ابرازی حاصل از فعالیت‌های صنعتی و مصرفی که شرکت‌ها برای بازسازی و توسعه یا تکمیل واحدهای صنعتی و مصرفی موجود خود یا ایجاد واحدهای صنعتی و مصرفی جدید ذخیره نمایند از پرداخت مالیات معاف است. آن قسمت از سود ابرازی شرکت‌های تعاونی و خصوصی که برای بازسازی و توسعه یا تکمیل واحدهای صنعتی و مصرفی موجود خود و یا ایجاد واحدهای صنعتی و مصرفی جدید در آن سال مصرف گردد، از ۵۰% مالیات ماده ۱۰۵ این قانون معاف است مشروط بر اینکه قبلاً اجازه توسعه، تکمیل یا ایجاد واحد صنعتی و یا معدنی جدید در قالب طرح سرمایه‌گذاری معین از وزارتخانه ذی‌ربط تحصیل شده باشد. در صورتی که هزینه اجرای طرح یا طرح­های یادشده در هر سال مازاد بر سود ابرازی همان سال باشد و یا از طرح سرمایه‌گذاری کمتر باشد شرکت می ­تواند از معافیت مذکور در محاسبه مالیات سود ابرازی سال‌های بعد حداکثر به مدت ۳ سال و به میزان مازاد مذکور و یا باقی‌مانده هزینه اجرای کامل طرح بهره­مند گردد. ماده ۱۴۳ شرکت­هایی که سهام آن‌ ها طبق قانون مربوط از طرف هیئت پذیرش برای معامله در بورس قبول می­ شود، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست نرخ­ها در بورس حذف نشده در صورتی که کلیه نقل و انتقال سهام از طریق کارگزاران بورس انجام و در دفاتر مربوط ثبت گردد، از پرداخت ۱۰% مالیات شرکت موضوع بند «د» ماده ۱۰۵ این قانون معاف است. شرکت­هایی که سهام آن‌ ها طبق قانون مربوط از طرف هیئت پذیرش برای معامله در بورس قبول می­ شود، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست نرخ­ها در بورس حذف نشده در صورتی که کلیه نقل و انتقال سهام از طریق کارگزاران بورس انجام و در دفاتر مربوط ثبت گردد، معادل ۱۰% مالیات آن‌ ها بخشوده می­ شود. ماده ۱۴۳ شرکت­هایی که سهام آن‌ ها طبق قانون مربوط از طرف هیئت پذیرش برای معامله در بورس قبول می­ شود، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست نرخ­ها در بورس حذف نشده در صورتی که کلیه نقل و انتقال سهام از طریق کارگزاران بورس انجام و در دفاتر مربوط ثبت گردد، از پرداخت ۱۰% مالیات شرکت موضوع بند «د» ماده ۱۰۵ این قانون معاف است. شرکت­هایی که سهام آن‌ ها طبق قانون مربوط از طرف هیئت پذیرش برای معامله در بورس قبول می­ شود، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست نرخ­ها در بورس حذف نشده در صورتی که کلیه نقل و انتقال سهام از طریق کارگزاران بورس انجام و در دفاتر مربوط ثبت گردد، معادل ۱۰% مالیات آن‌ ها بخشوده می­ شود.