و در اواخر دهه ۱۹۹۰ سرمایه فکری موضوع مورد پسند بسیاری از محققان و کنفرانس های علمی، مقالات و نشریات مختلف می شود. تعداد بسیار زیادی پروژه در سطح وسیع انجام می‌گیرد. برای مثال، پروژه های مریتم؛ دانمارک؛ استکهلم در سال ۱۹۹۹ اُ.ای. سی. دی یک سمپوزیوم بین‌المللی درباره سرمایه فکری در آمستردام برگزار می‌کند.

۲-۳-۱-مفهوم سرمایه فکری

یکی از کاربردی ترین تعاریف سرمایه فکری توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ارائه شده است و آن عبارت است از «ارزش اقتصادی دو دسته از دارایی های ناملموس هر شرکت: ۱)سرمایه سازمانی (ساختاری)^[۶۵] و ۲)سرمایه انسانی^[۶۶]، که شامل منابع انسانی درون سازمان (یعنی پرسنل سازمان) و منانبع انسانی بیرون سازمان، یعنی مشتریان و تامین کنندگان است (OECD,1993).

منابع مهمی که ادبیات سرمایه فکری را بازنگری کرده‌اند، عبارتند از بنتیس(۱۹۹۹)، روس و همکاران (۱۹۹۷)، بروکینگ^[۶۷] (۱۹۹۶) و استوارت (۱۹۹۷). تعاریف زیر توسط این چهار محقق برجسته رشته ارائه شده است، که نکات مهم آن را خلاصه می‌کند:

سرمایه فکری اصطلاحی مبهم و پیچیده است، اما زمانی که درک و مورد بهره برداری قرار گیرد. می‌تواند یک پایگاه منابع جدید فراهم سازد که از طریق آن سازمان بتواند رقابت کند (bontis,1996:41). در تعریفی دیگر، بتنیس معتقد است که سرمایه فکری عبارت از تلاش برای استفاده مؤثر از دانش (محصول نهایی) در مقابل اطلاعات (ماده خام) است(bontis,1998:41).

سرمایه فکری اصطلاحی برای ترکیب دارایی ناملموس بازار، دارایی فکری، دارایی انسانی و دارایی زیرساختاری است-که سازمان را برای انجام فعالیت‌هایش توانمند می‌سازند(brooking,1996).

سرمایه فکری شامل همه فرایندها و دارایی هایی می شود که معمولاً در ترازنامه نشان داده نمی شوند و همچنین شامل همه دارایی های ناملموسی می شود(مثل ، مارک‌های تجاری، حق ثبت و بهره برداری محصولات و نامهای تجاری) که در روش های حسابداری مدرن مورد توجه قرار داده می‌شوند… سرمایه فکری عبارت از جمع دانش اعضاء سازمان و کاربرد دانش آن ها است.(roos et al,1997:413-424)

سرمایه فکری شامل دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه است – که می‌تواند برای ایجاد ثروت آفرینی مورد استفاده واقع شود. سرمایه فکری عبارت از توانایی ذهنی جمعی یا دانش کلیدی به صورت یک مجموعه است (stewart,1997).

به طور کلی، اگرچه تعاریف ارائه شده دوباره سرمایه فکری کاملاً یکسان نیستند با این وجود این رشته به سمتی در حال حرکت است که یک همگرایی درمفهوم آن مشاهده می شود.

۲-۳-۲-مفهوم سازی های سرمایه فکری

جدول۲-۷ نشان دهنده مقایسه عناصر سرمایه فکری ‌بر اساس مطالعات انجام شده توسط بروکینگ، روس، استورات و بنتیس است. اگرچه تعاریف و مفهوم سازی های ارائه شده ‌در مورد سرمایه فکری تماماً یکسان نیستند، با این وجود رشته سرمایه فکری به سمتی درحال حرکت است که شاهد یک همگرایی در مفهوم آن باشیم. به طور کلی، محققان و دست اندرکاران رشته سرمایه فکری، بر روی سه سازه اصلی آن اتفاق نظر دارند: سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری/ سازمانی و سرمایه مشتری/ رابطه، که در این بخش به توضیح بیشتر آن ها پرداخته شده است.

۲-۳-۳-سرمایه انسانی

روس و همکاران(۱۹۹۷) نیز بحث می‌کنند که کارکنان سرمایه فکری را از طریق شایستگی، نگرش و چالاکی فکری شان ایجاد می‌کنند. شایستگی شامل مهارت‌ها و تحصیلات فرد می شود، در حالی که نگرش دربرگیرنده جزء رفتاری کار کارکنان می شود. چالاکی فکری^[۶۸] فرد را به تغییر رویه ها و تفکر ‌در مورد راه حل های نوآورانه مسائل قادر می‌سازد. بروکینگ معتقد است که دارایی انسانی یک سازمان شامل مهارت‌ها، تخصص، توانایی حل مسأله و سبک های رهبری می شود (brooking,1996). چن و همکاران (۲۰۰۴) نیز بحث می‌کنند سرمایه انسانی به عنوان مبنای سرمایه فکری اشاره به عواملی نظیر دانش، مهارت، قابلیت، و طرز تلقی کارکنان دارد، که منتج به بهبود عملکرد، که مشتریان

جدول۲- ۳: مقایسه مفهوم سازی های سرمایه فکری منبع : (bontis et al 2000:85-100).

بروکینگ

(بریتانیا)

روس

(بریتانیا)

توماس استوارت

(ایالات متحده)

نایک بنیتس

(کانادا)

دارایی های انسانی

مهارت‌ها، توانایی ها

و تخصص، توانایی‌های حل مسأله و سبک های رهبری

سرمایه انسانی

شایستگی، طرز تلقی و چالاکی فکری

سرمایه انسانی

کارکنان به مثابه

مهمترین دارایی سازمان

سرمایه انسانی

دانش کارکنان

دارایی زیر ساختاری

فناوری، فرایندها و روش

های کاری

سرمایه سازمانی

دارایی فکری، نوآوری،

فرایندها و دارایی

فرهنگی

سرمایه ساختاری

دانش موجود درب اره

فناوری اطلاعات

سرمایه ساختاری

دارایی های غیرانسانی یا

قابلیت‌های سازمانی موردنیاز برای تحقق نیازمندی‌های بازار

دارایی فکری

دانش فنی، مارک‌های

تجاری و حق ثبت محصولات

سرمایه نوسازی و توسعه حق ثبت محصولات و تلاش های آموزشی

سرمایه ساختاری

حق ثبت محصولات

طرح ها و مارک‌های

تجاری

دارایی فکری

برخلاف سرمایه فکری، دارایی فکری یک دارایی به ثبت رسیده با تعریف قانونی است.

دارایی های بازار نام های تجاری، مشتریان، وفاداری مشتریان و کانال‌های توزیع

سرمایه رابطه

روابط با ذینفعان درون و بیرون سازمان

سرمایه مشتری

اطلاعات بازار برای استفاده در جذب و حفظ مشتریان

سرمایه رابطه

سرمایه مشتری تنها یک بخش دانش موجود در روابط سازمانی است.

تمایل دارند در قبال آن پول بپردازند و همچنین ایجاد سود برای شرکت می‌شوند. به علاوه، این دانش و مهارت در ذهن کارکنان جای دارند، بدین معنی که ذهن آن ها حامل دانش و مهارت است. اگر کارکنان فکری توسط سازمان به کار گرفته نشوند، دانش و مهارت موجود در مغز آن ها نمی تواند فعال شود، یا اینکه به صورت ارزش بازاری درآیند. شاخص های سرمایه انسانی در جدول (۲-۵) آورده شده اند.

جدول۲- ۴: شاخص های سرمایه انسانی منبع: (chen et al,2004:195-212)

شایستگی کارکنان

رهبری استراتژیک مدیریت؛ صفات کارکنان؛ توانایی یادگیری کارکنان؛ کارایی آموزش کارکنان؛ توانایی کارکنان برای مشارکت در تصمیم گیری و مدیریت؛ آموزش کارکنان فنی و مدیریتی.

نگرش کارکنان

کسب هویت از ارزش های سازمانی؛ میزان رضایت ؛ نرخ ترک خدمت کارکنان؛ متوسط زندگی مفید کارکنان.

خلاقیت کارکنان

توانایی خلاقیت کارکنان؛ درآمد حاصل از فکرهای خلاقانه کارکنان