۳-مصالح و تجهیزات و دیگر تدارکات مازاد بر اجرای کار

بند ح ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان مقرر می‌دارد پیمانکار مکلف است که مازاد مصالح و تجهیزات و دیگر تدارکات خود را که در محل های تحویلی کارفرما باقی مانده است، حداکثر ظرف ۳ ماه از تاریخ ابلاغ کارفرما، از محل های یاد شده خارج کند ، در شرایط غیر این صورت کارفرما می‌تواند برای خارج کردن آن ها به هر نحو که مقتضی بداند عمل نماید و هزینه های آن را به حساب بدهکار پیمانکار منظور دارد. در این حالت پیمانکار نمی تواند نسبت به ضرر و زیان وارد شده به اموال و دارایی های خود دعوایی مطرح نماید.

بند چهارم : ضبط تضمین انجام تعهدات و تضمین حسن انجام کار

به استناد بند ب ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان ، پس از فسخ قرارداد، کارفرما بایستی نسبت به ضبط تضامین انجام تعهدات و حسن انجام کار پیمانکار اقدام نماید.

بند ب مقرر می‌دارد ، کارفرما تضمین انجا تعهدات و تضمین حسن انجام کار کسر شده را ضبط و به حساب خزانه واریز می‌کند و بی درنگ کارگاه تأسیسات و ساختمان های موقت، مصالح و تجهیزات، ماشین آلات ، و ابزار و تمام تدارکات موجود در آن را در اختیار می‌گیرد و برای حفاظت آن اقدام لازم معمول می‌دارد. سپس بی درنگ از پیمانکار دعوت می‌کند که ظرف یک هفته نماینده ای برای صورت برداری و تهیه صورت مجلس کارهای انجام شده و تمام مصالح ، تحهیزات ماشین آلات و ابزار تدارکات دیگر که در کارگاه موجود است، معرفی نماید. هر گاه پیمانکار از معرفی نماینده ظرف مدت تعیین شده خودداری یا نماینده معرفی شده از جانب او در موعد مقرر برای صورت برداری حاضر نشود، کارفرما به منظور تامین دلیل با حضور نماینده دادگاه محل ، برای صورت برداری اقدام می کند و پیمانکار حق هیچ گونه اعتراض در این مورد را ندارد.

این نکته را اضافه می کند ، فعل تعیین تکلیف مصالح و تجهیزات هم عمل مادی است و هم حقوقی زیرا از یک طرف وقایع مادی عینا در جریان تعیین و تکلیف مصالح رخ می‌دهد مثل اینکه جرثقیل پیمانکار به او تحویل می شود و یا اموال متعلق به دولت که در ید پیمانکار بوده از او پس گرفته می شود. در عین حال این اعمال هم زمان عمل حقوقی محسوب می شود زیرا هر یک از این اقدامات به خودی خود دارای اثر حقوقی هستند، مثلا با این تعیین تکلیف هر مالک ، مال خود را متصرف می شود در نتیجه عواقب حفظ شدن و از بین رفتن مال به عهده خود مالک است.

گفتار دوم: اعمال مادی

بند اول : خلع ید از پیمانکار

به طوری که می دانید خلع ید اصطلاحی است که عمدتاً در آیین دادرسی مدنی به کار می رود و به معنی رفع نمودن استیلا و تصرف یک متصرف به ناحق از مالی است که تا آن لحظه تحت تصرف او بوده است. این اقدام هم زمان عمل مادی و حقوقی است.

به استناد ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان، برای خلع ید پیمانکار از کارگاه کارفرما بایستی اقدامات زیر انجام شود.

اولا: کارفرما همان گونه که در بحث پیش گفته شد تضمین انجام تعهدات و تضمین حسن انجام کار کسر شده را ضبط و به حساب خزانه واریز می‌کند.

ثانیاً: کارفرما بی درنگ کارگاه، تأسیسات و ساختمان های موقت، مصالح و تجهیزات ، ماشین آلات و ابزار و تمام تدارکات موجود در آن را در اختیار می‌گیرد.

ثالثا: برای حفاظت موضوع پیمان ، اقدام لازم را معمول می‌دارد. ضمنا از تاریخ ابلاغ فسخ پیمان تا تاریخی که صورت برداری و ارزیابی طبق ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان پایان می‌یابد، نصف هزینه های مربوط به نگهداری و حفاظت کارگاه به عهده کارفرما و نصف دیگر به عهده پیمانکار است.

این مدت نباید از سه ماه بیشتر شود در غیر این صورت هزینه های مربوط به نگهداری و حفاظت کارگاه برای ایام بیش از سه ماه به عهده کارفرما است.

رابعا: کارفرما بی درنگ از پیمانکار دعوت می‌کند که ظرف یک هفته نماینده ای برای صورت برداری و تهیه صورت مجلس کارهای انجام شده و تمام مصالح ، تجهیزات، ماشین آلات و ابزار و تدارکات دیگر که در کارگاه موجود است ،معرفی نماید.

خامسا: هر گاه پیمانکار از معرفی نماینده ظرف مدت تعیین شده فوق خودداری نماید یا نماینده معرفی شده از جانب او در موعد مقرر برای صورت برداری حاضر نشود، کارفرما به منظور تامین دلایل با حضور نماینده دادگاه محل برای صورت برداری اقدام می کند و پیمانکار حق هیچ گونه اعتراضی در این مورد را ندارد.

سادسا: پس از صورت برداری به شرح هر یک از صورت های مذکور در بند رابعا و خامسا فوق پیمانکار بی درنگ طبق ماده ۴۰ شرایط عمومی پیمان اقدام به تهیه صورت وضعیت قطعی از کارهای انجام شده می‌کند.^[۲۳۲]

بند دوم : تصرف تأسیسات و ساختمان های موقت

به استناد بند ج ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان، کارفرما تأسیسات و ساختمان های موقت را که در کارگاه احداث شده و برای ادامه کار مورد نیاز باشد، در اختیار می‌گیرد. و بهای آن ها را در برابر ارزش مصالح و تجهیزات بازیافتی که با توافق دو طرف تعیین می شود با توجه به اینکه در این موارد نباید وجهی بابت برچیدن کارگاه به پیمانکار پرداخت شود به حساب طلب پیمانکار منظور می‌کند. اگر تأسیسات و ساختمان های پیش گفته در خارج از محل های تحویلی کارفرما ایجاد شده باشد، کارفرما برای اجاره آن ها که با توافق دو طرف تعیین می شود برای مدتی که به منظور تکمیل کار در اختیار خواهد داشت به پیمانکار پرداخت می‌کند.

بند سوم : تصرف ماشین آلات و ابزار و وسایل متعلق به پیمانکار

از اقدامات دیگر کارفرما پس از فسخ پیمان، در اختیار گرفتن ماشین آلات و ابزار و وسایل متعلق به پیمانکار برای مدت محدودی است از آنجا که در اثر تخلف پیمانکار از شرایط عمومی پیمان کارفرما ناگزیر از فسخ پیمان گردیده و چون بعد از فسخ علی الاصول نباید انجام عملیات موضوع پیمان به تعویق بیفتد لذا در شرایط عمومی پیمان پیش‌بینی شده که کارفرما می‌تواند برای مدت مناسبی که برای جایگزین کردن آن ها یا ماشین آلات دیگر لازم است ، در اختیار بگیرد و مال الاجاره آن ها را که با توافق دو طرف تعیین می شود به حساب طلب پیمانکار منظور نماید^[۲۳۳].

نکته حائز اهمیت در این قسمت این است که کارفرما نمی تواند بدون موافقت پیمانکار ، ماشین آلات او را بیش از مدت تعیین شده در اجاره خود بگیرد و در صورت عدم توافق کارفرما یک یا چند کارشناس رسمی دادگستری انتخاب می کند. نظر کارشناس یا کارشناسان برای طرفین قطعی است و حق الزحمه آنان را کارفرما می پردازد و با حساب بدهی پیمانکار منظور می‌کند.^[۲۳۴]

حال سوالی که ممکن است مطرح شود این است که در صورتی که پیمانکار به ابلاغ فسخ و اقدامات پس از آن پاسخ ندهد و یا نسبت به رد دلایل کارفرما اقدام نماید تکلیف چیست و چگونه عمل خواهد شد؟ دو حالت متصور است.

۱-در عمل ممکن است پیمانکار در قبال اعلام فسخ پیمان از سوی کارفرما پاسخی به او ندهد این سکوت را می توان ظهور در درستی تشخیص کارفرما در اعلام فسخ دانست؛ زیرا چنانچه پیمانکار خود را ذی حق می‌دانست و دلایلی داشت که حاکی از عدم انطباق نظر کارفرما با موارد اعلام شده جهت فسخ پیمان بود، قطعا اعلام فسخ را بی پاسخ نمی گذاشت.