مسأله فوق یعنی انتخاب بهترین گزینه گازرسانی ‌به این پروژه، یکی از مهمترین چالش های موجود در خصوص پروژه فوق می‌باشد. لذا بررسی توانایی و فرصت ها و چالش های گازرسانی از هر کدام از کشورهای ایران، آذربایجان، عراق و ترکمنستان که گزینه‌های اصلی گازرسانی ‌به این منطقه هستند، مسأله بسیار خطیر و مهمی است.

۱-۳- وضعیت گزینه‌های تأمین کننده

ایران، ترکمنستان، آذربایجان و عراق به عنوان گزینه‌های مورد نظر این پروژه مطرح می‌باشند.

۱-۳-۱- عراق

کشور عراق دارای سیزدهمین منبع ذخیره گازی در جهان محسوب می شود، اما این منابع تا حد زیادی بلا استفاده باقی مانده است. در این راستا دولت عراق در سال‌های اخیر با انجام مناقصه‌های بین‌المللی و واگذاری میدان‌های گازی به شرکت‌های بین‌المللی، گامی در زمینه تولید و صادرات گازی برداشته است، اما همچنان با مشکل گاز روبرو است. اکنون نیز عراق جدا از افزایش تقاضای داخلی برای مصرف گاز به مسأله ای چون حق ترانزیت گاز ایران به غرب آسیا و حتی اروپا، رقابت با ترکیه در زمینه نقش ترانزیتی گاز و همچنین شراکت آینده خود در صدور گاز از این خط لوله به غرب آسیا و حتی اروپا می نگرد.

بر اساس آمار منتشره، ذخایر اثبات شده گاز طبیعی عراق بیش از ۳٫۴ تریلیون مترمکعب و حجم ذخایر نفت خام اثبات شده این کشور نیز حدود ۱۵۰ ‌میلیارد بشکه برآورد شده است. ظرفیت تولید برق نصب شده عراق در سال ۲۰۱۲ حدود ۱۰٫۱۱ میلیون کیلووات در ساعت و واردات برق آن در این سال ۱۲٫۲۸ میلیارد کلووات ساعت گزارش شده است. از مجموع برق تولیدی، حدود ۶۹ درصد به وسیله سوخت های فسیلی و ۳۱ درصد از طریق نیروگاه‌های برقی آبی تولید می شود. تولید نفت خام عراق در سال ۲۰۱۲ حدود ۳٫۱ میلیون بشکه در روز و صادرات نفت خام این کشور نیز ۲٫۶ میلیون بشکه در روز گزارش شده است. عراق در سال ۲۰۱۲ درمجموع ۰٫۸ میلیارد متر مکعب تولید گاز طبیعی داشته و به همین میزان هم مصرف ‌کرده‌است^[۱]. انتظار می رود تقاضای گاز این کشور طی چند سال آینده افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد. همچنین کشور عراق در نظر دارد میزان استفاده از گاز برای تولید برق را توسعه دهد که نیازمندی این کشور به گاز را بیش از پیش افزایش خواهد داد. با این حال، با توجه به اجرایی شدن قراردادهای میادین نفت و گاز عراق در سال‌های آتی، انتظار می رود تولید گاز این کشور، به شدت رشد کند.

نمودار ۱-۱: جایگاه ذخایر گاز عراق در جهان(تریلیون متر مکعب)

Source: BP statistical review, 2014

قسمت اعظم ذخایر گاز در کشور عراق در میادین همراه با نفت^[۲] هستند، ‌به این صورت که میزان ذخایر اثبات شده گاز طبیعی این کشور برابر با ۳٫۴ تریلیون متر مکعب (حدود ۱۲۷ تریلیون فوت مکعب) بوده و رتبه دوازدهم ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است^[۳]. از این میزان حدود ۵۵۸/۲ تریلیون متر مکعب مربوط به ذخایر گاز طبیعی همراه با نفت می‌باشد. ‌به این صورت که از میادین نفتی، گاز طبیعی به صورت یک محصول همراه با نفت، استخراج می‌شود. مابقی یعنی ۸۷۶/۰ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی غیر همراه می‌باشد. همان طور که مشاهده می‌شود، بیشتر ذخایر گاز طبیعی عراق، یعنی ۷۵ درصد، در میادین نفتی می‌باشند و برای استخراج آن ها، باید میادین نفتی، توسعه یابند. ‌بنابرین‏، استخراج و تولید گاز طبیعی در این کشور، وابستگی زیادی به توسعه میادین نفتی دارد.

نمودار۱-۲: ذخایر گاز عراق به تفکیک نوع میدان (تریلیون متر مکعب)

Source: World Energy Outlook 2013, EIA

وزارت نفت عراق تلاش ‌کرده‌است تا با سامان دهی به فعالیت‌های شرکت های دولتی نفت عراق و استفاده از مدیریت، سرمایه و تکنولوژی های شرکت های خارجی، جایگاه صنعت نفت این کشور را در جهان بهبود بخشیده و بدین طریق وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور را ارتقاء بخشد. در همین راستا، وزارت نفت عراق تاکنون چهار مناقصه برای توسعه میادین هیدروکربوری، برنامه‌ریزی و برگزار ‌کرده‌است.

در این مناقصه‌ها، درمجموع ۱۶ میدان نفتی با ذخیره ای بالغ بر ۸۳ میلیارد بشکه نفت خام و ۴ میدان گازی با ذخیره ۵٫۶ تریلیون فوت مکعب برای توسعه شرکت های مختلف عرضه شده است. این میزان معادل ۷۲ درصد از کل ذخایر نفتی اکتشاف شده عراق می‌باشد. در واقع این امر، نشان دهنده حجم بسیار بالای میادین به مناقصه گذاشته شده و همچنین پتانسیل بالای این کشور برای افزایش ظرفیت تولید نفت خود در آینده است.

نمودار۱-۴: عرضه گاز طبیعی عراق (میلیارد متر مکعب)

Sources: OPEC Annual Statistical Bulletin 2010

تا قبل از دهه ۱۹۶۰، گاز همراه با نفت در عراق، یک کالای ناخواسته محسوب و سوزانده می‌شد. اما از دهه ۱۹۶۰ به بعد، مقداری از گاز برای مصارف داخل کشور، استخراج می‌شده است. همان طور که مشاهده می‌شود، مقدار تولید شده گاز طبیعی در عراق، در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بسیار کم بود و همواره کمتر از مرز ۲ میلیارد متر مکعب در سال بود . اما در اوایل دهه ۱۹۸۰ مقدار تولید خالص گاز طبیعی از مرز ۱۰ میلیارد نیز رد شده است که البته بیشتر آن سوزانده می‌شده و در نهایت مقدار گاز عرضه شده به بازار، تا اواسط این دهه، در حد همان ۱ میلیارد متر مکعب بود. اما در اوایل دهه ۱۹۸۰، مقدار گاز بیشتری استخراج و روانه بازار شد. به نحوی که عراق از سال ۱۹۸۶، صادرات گاز به کشور کویت را آغاز کرد. این صادرات تا سال ۱۹۹۱ ادامه داشت^[۴]. نهایتاًً به دلیل وجود تحریم های نفتی عراق توسط سازمان ملل به دلیل حمله عراق به کویت، فعالیت‌های تولیدی گاز عراق به شدت نزول کرد تا اینکه تولید خالص گاز این کشور، در دهه ۱۹۹۰ کمتر از ۵ میلیارد متر مکعب در سال شد. وجود تحریم های گسترده صنعت نفت عراق توسط سازمان ملل و برنامه نفت در برابر غذا، از عوامل اصلی کاهش تولید گاز در دهه ۱۹۹۰ بوده است. در اوایل دهه ۲۰۰۰ و بعد از جنگ آمریکا به عراق، از سال ۲۰۰۳ تولید گاز طبیعی عراق افزایش پیدا کرد و از کمتر از ۴ میلیارد متر مکعب در سال، به میزان بیش از ۱۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۳ رسیده است. البته هنوز به دلیل میزان زیاد گاز سوزانده شده و تلف شده، هنوز تولید گاز طبیعی عرضه شده به بازار، بسیار کم بوده و کمتر از ۱ میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد.

نمودار ۱-۵: عرضه و تقاضای گاز عراق (میلیارد مترمکعب)

Source: World Energy Outlook, 2014