آنچه که در این تحقیق مورد توجه می باشد عدالت از نوع فضایی است. عدالت فضایی در جامعه ی امروز نیز توزیع برابر منابع و خدمات به ساکنین جامعه تعریف می شود چراکه توزیع مناسب و بهینه امکانات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی در میان مناطق و نواحی یکی از مهمترین عوامل جلوگیری از نابرابریها و شکاف توسعه و توزیع فضایی مناسب جمعیت در پهنه ی سرزمین است. بنابراین مهمترین رسالت برنامه ریزان و مدیران شهری تلاش برای دستیابی به برابری در دسترسی گروه های مختلف جامعه ی شهری به خدمات عمومی و از بین بردن تضاد در تامین فرصتها است.
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
فصل سوم :
معرفی محدوده مورد مطالعه
مقدمه
سرزمینی که به نام گرگان در تاریخ ایران از آن نام برده می شود از ایالتهای مرزی و مهم بوده که نه تنها در عرصه ی سیاسی و نظامی و نبردهای تاریخی بلکه در عرصه ی فرهنگ و هنر و تمدن نیز اگر سرآمد نباشد بی تردید از پیشتازان آن است و مفاخر بسیاری را پرورانده که در تاریخ ها مذکور است. گرگان یا هیرکان قدیم منطقه ای است در شمال شرق ایران در ۵۴٫۴۳۶ درجه طول شرقی و ۳۶٫۸۳۶ درجه عرض شمالی که در گذشته های دور بسیار فراتر از اندازه ی کنونی خود بوده است. این سرزمین به سبب هم مرزی با خراسان و خوارزم در تاخت و تازهای مکرر اقوام شرقی به داخل ایران، ار آسیب ها بی نصیب نبوده است به همین سبب در دوره ی ساسانی و به روایتی در عهد اشکانی دیوار دفاعی مستحکمی در شمال این ایالت کشیده شده تا مانع دست اندازی اقوام بیگانه به این سرزمین شود. گرگان زمین در بیشتر ادوار تاریخی، استقلال خود را نگه داشته و تلاش می کرد تا به عنوان ایالتی مستقل به حیات خود ادامه دهد تا آنکه در سال ۱۳۱۶ به استان مازندران منضم شد و پس از شصت سال به نام استانی جداگانه دوباره هویت خود را بازیافت. در این فصل موقعیت جغرافیایی شهر گرگان، شرایط طبیعی و اقلیمی مانند شیب، خاک، زمین شناسی و بارش، رطوبت، دما و همچنین وضعیت اشتغال و خصوصیات جمعیتی چون گروه های سنی، بعد خانوار، نسبت جنسی و سایر موارد مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
۳-۱- تاریخچه:
محدوده ای که امروزه به نام شهر گرگان شناخته می شود تا سال ۱۳۱۶ شمسی به نام استرآباد خوانده می شد. استرآباد از دو کلمه استر به معنی کوکب و ستاره و آباد به معنی عمارت است. کلمه آناهیتا، آناهیت و ناهید بعدها به صورت استر، ایستار، استاره و ستاره در آمده و به عنوان اسامی دختران ایرانی معمول شد. در بعضی نقاط استر را بر آبادانی ها هم اطلاق می کردند. چنانکه اردشیر پس از فتح خوزستان شهر باستانی “میسن” را آباد و آن را به نام همین فرشته آب و آبادانی” استرآباد اردشیر” نامید. معنی لغوی استرآباد “شهر آناهیتا” است. استرآباد(گرگان فعلی) می تواند منسوب به استر و ناهید باشد و شاید به همین دلیل است که ابوریحان بیرونی می نویسد پادشاهان استرآباد لقب “آناهبد” داشتند و استرآباد را در قدیم “استرک” نیز می نامیدند(معطوفی،۱۳۸۷: ۴۲).
گرگان با نام های دیرینه ی هیرکان، هیرکانیا، هرکان، وهرکانه، ورکانه، هیرکانی، گرگان و جرجان یادآور سرزمینی باستانی است که از کرانه ی جنوب شرقی دریای کاسپین تا خراسان و خوارزم کشیده شده بود و به عبارتی بین استرآباد و کراسنودیسک. ورکانه یا هیرکانیا را سرزمین گرگها نامیده اند و بی تردید ارتباطی بین این واژه و واژه های ورگ و گارگ که در زبان تبری منطقه به معنی گرگ است دیده می شود هرچند جغرافی نویسان دوره ی اسلامی در وجه نسبت گرگ از نیش پشه هایی در آن جا سخن رانده اند که به مثابه دندان گرگ است(رجایی،۱۳۸۹: ۱۴۳-۱۴۵).
۳-۱-۱- شهر گرگان در دوره ی قبل از اسلام
گرگان به نقل از منابع جزئی از سرزمین پارت بوده که از منطقه ی ائیریانه و اج سرازیر شده بودند که در دوره ی ماد استقلال خود را نگاه داشت. این منطقه در زمان هخامنشیان یکی از ساتراپ های آن دولت بوده و با استناد به کتیبه ها جزء ساتراپی پارثوا بوده و ورکانه نامیده می شد و ویشتاسپ پدر داریوش یکم هخامنش حاکم آنجا بوده است(رجایی،۱۳۸۹: ۱۴۴).
به نوشته ی آریان و کنت کورث اسکندر پس از ورود به سرزمین ایران، به گرگان هم لشکر کشید و مدتی راهم در زادراکرت(استرآباد) اقامت گزید پس از مرگ اسکندر سردارانش متصرفات وی را بین خود تقسیم کردند که ایران به دست سلوکوس افتاد. حکام سلوکی چند بار به گرگان لشکر کشیدند از جمله سلوکوس دوم که بر سر گرگان با تیرداد درگیر شد. بنا به گفته ی استرابن مقدونیان زمانی چند را بر هیرکان حکم راندند(معطوفی،۱۳۸۷: ۱۱۴). از موارد دیگر که در متون تاریخی از شهر گرگان نام برده شده است دیوار دفاعی است. بسیاری از کارشناسان معتقدند دیوار تاریخی گرگان همزمان با دیوار چین ساخته شده و تصور می شود که این دیوار سومین دیوار بزرگ تاریخی جهان(بعد از دیوار چین و دیوار سمیز آلمان) و بزرگترین دیوار آجری دنیا باشد. امروزه تقریبا تمام این دیوار از میان رفته و تنها بخش های کوچکی از آن که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است.
نقشه ی شماره(۳-۱) مسیر دیوار تدافعی گرگان
مأخذ: معطوفی، ۱۳۸۷: ۵۵
۳-۱-۲- شهر گرگان(استرآباد قدیم) در دوره پس از اسلام
شهر گرگان قدیم مدت ها در مقابل هجوم اعراب مقاومت کرد تا آن که در اوایل قرن دوم هجری، اعراب پس از تلفات سنگین، شهر را فتح کردند، اما این شهر مقر مخالفان خلفای عرب و مرکز علویان گردید و در اوایل قرن چهارم و به هنگام خلافت هارون الرشید یکی از علویان به نام یزیدبن مهلب در سال ۵۸۲ والی خراسان شد. وی جرجان(گرگان) را فتح ،با آنها صلح و به سوی استرآباد آمد. وی در دهکده ای به نام استریک گنجینه ای یافت که آنها را صرف آبادانی استرآباد کرد.
مطابق مستندات می توان گفت که در قرن چهارم هجری گرگان و استراباد دو شهر مجزا از هم و واقع در قصبه ای به نام شهرستان با مرکزی به همین نام بوده اند. در قرن هفتم و هشتم استرآباد مانند شهرهای دیگر مورد هجوم اقوام مغول قرار گرفت و ویرانی بسیاری را متحمل شد و پس از آن به تدریج شکوه و عظمت خود را از دست داد.
۳-۱-۳- شهر گرگان در دوره معاصر
اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول مصادف با ورود عناصر دنیای مدرن به شهرهای ایران است. اولین این عناصر خیابانهای چلیپایی و عمود بر هم است. این خیابانها با ساخته شدن بر روی بافت قدیم و تاریخی شهر و یا برج و باروی آن زمینه ساز حضور عناصر دیگری شدند. اولین خیابان اصلی شهر یعنی خیابان میدان عباسعلی به فلکه مرکزی که در حال حاضر خیابان امام خمینی نام دارد در سال ۱۳۱۱ شمسی آغاز و در سال ۱۳۱۴ پایان یافت و به دنبال آن نصب اولین ژنراتور برق در سال ۱۳۰۷، تأسیس اداره ثبت احوال در سال ۱۳۱۵، اولین سینما در سال ۱۳۱۵، اولین کتابخانه عمومی در سال ۱۳۳۹، تاسیس مدرسه ملی در سال ۱۳۲۳ انجام شد.
۳-۲- خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر
۳-۲-۱- موقعیت جغرافیایی شهر
شهر گرگان مرکز استان گلستان می باشد که در شمال شرقی ایران با مساحت ۲۶۰۰ هکتار در ارتفاع متوسط ۱۵۵ متر از سطح دریا در ۵۴٫۴۳۶ درجه طول شرقی و ۳۶٫۸۳۶ درجه عرض شمالی و در دامنه شمالی رشته کوه البرز واقع شده است.
نقشه شماره(۳-۲) موقعیت منطقه ی مورد مطالعه در کشور،استان و شهرستان
مأخذ : نگارنده
۳-۲-۱-۱- عوارض طبیعی
شهر گرگان به شکل یک بافت شهری نیمه پراکنده با سطح وسیعی از اراضی کشاورزی در شمال و جنگل ها و باغات در جنوب، در پهنه ای حدود ۳۶۳۳ هکتار گسترده شده است. از جمله عوارض طبیعی که در سطح شهر گرگان قابل ذکر است، جنگل های هزار پیچ می باشد که در قسمت جنوب غربی شهر واقع است و برای مسافرینی که از این سمت وارد شهر می شوند چشم انداز طبیعی مهمی محسوب می شود؛ دیگری جنگل نهارخوران است که در قسمت جنوب شهر قرار گرفته و از جمله جاذبه های طبیعی این شهر می باشد. هر دو مورد از محدودیت های توسعه شهر در این دو جهت می باشند که هم فرم کالبدی خاصی را بر محدوده کالبدی آن اعمال کرده و هم به سبب قرار گیری در ارتفاعی مسلط بر شهر سازمان فضایی خاصی را بر آن تحمیل می کنند.
از دیگر عوارض قابل ذکر می توان به تپه قلعه خندان در قسمت جنوب غربی شهر، رودخانه های زیارت(گرگان رود) و تول چشمه و همچنین دشت هموار گرگان در قسمت شمالی شهر که دارای خاک حاصلخیز و چشم انداز های طبیعی زیبایی است اشاره کرد.
۳-۲-۲- توزیع شیب
شیب زمین در شهر گرگان به طرف شمال بوده و با حرکت به سمت شمال شهر بر ارتفاع و شیب زمین افزوده می شود؛ همچنین با حرکت به سمت جنوب شهر از شیب زمین کاسته و شهر در دشت وسیع و حاصلخیزی قرار می گیرد.
به طور کلی شیب های موجود در حوضه بالادست شهر گرگان را می توان در سه دسته مشاهده نمود. دسته اول شیب های تند که در محل ارتفاعات بالادست دیده می شوند، دسته دوم شیب هایی هستند که در منطقه کوهپایه بیشتر دیده می شوند و نسبت به شیب دسته اول ملایمتر می باشند و دسته سوم شیب مناطق دشت می باشد که عموماً شیب ملایم تری دارند. بیشترین وسعت حوضه بالادست شهر گرگان دارای شیب متوسط بوده و تقریباً برابر ۴۰ درصد می باشند. منطقه دارای شیب عمومی در دو جهت جنوب به شمال و شرق به غرب می باشد.
۳-۲-۳- زمین شناسی
۳-۲-۳-۱- خصوصیات تکتونیکی زمین
بر اساس مطالعات صورت گرفته، شهر گرگان و گستره ی استان گلستان از نواحی لرزه خیز ایران به شمار می رود. از گسل های موجود در منطقه می توان به گسل البرز اشاره نمود که به نام گسل خزر هم نامیده شده است و از جنوب گنبد قابوس تا لاهیجان، یعنی به طول تقریبی ۵۵۰ کیلومتر در امتداد و به موازات ساحل خزر کشیده شده است. گسل البرز جداکننده زون گرگان- رشت از بقیه البرز است. فعالیت این گسل را می توان از دوره سیلورین به بعد دنبال کرد و شاید هم قدیمی تر باشد. اگرچه در اغلب نوشته ها، گسل البرز را از نوع عادی می دانند ولی مطالعات زمین شناسی و ژئوتکنیک نشان داده اند که گسل های احاطه کننده ی دریای خزر از نوع معکوس و تا اندازه ای رورانده است. تأثیرگذارترین گسل منطقه، گسل گرگان است(جزئی از گسل البرز) که به صورت گسلی با روند تقریباً شرقی- غربی رانده در شمال شهر گرگان واقع شده است. وقوع زمین لرزه های ویرانگر گرگان در اثر فعالیت این گسل و یا تقاطع این گسل با گسلهای مینودشت و شمال البرز صورت گرفته است. در حال حاضر گسل البرز به شدت فعال است، زیرا بسیاری از زلزله های گیلان و مازندران در نتیجه ی جابجایی و فعالیت این گسل به وجود آمده است.
۳-۲-۴- خاک
تنوع بافت و ساختمان خاک در منطقه گرگان و دشت زیاد بوده و نمی توان در تمام منطقه یک حالت یکنواخت را در نظر گرفت. عدم یکنواختی در خاکهای منطقه گرگان به علت تفاوت در میزان بارندگی و دوری و نزدیکی از سلسله کوههای البرز و نیز اختلاف فاصله از دریا می باشد. خاک غنی مناطق جنگلی که حدود ۴۸۳۰۰۰ هکتار از منطقه را در بر گرفته اند به علت بارندگی زیاد از شوری برخوردار نبوده، لذا جهت امور کشاورزی مناسب می باشد. خاکهای جنگلی عمدتاً هوموسی بوده و در نتیجه در قسمت هایی که جنگل وجود ندارد از حاصلخیزی زیادی برخوردار هستند.
بعد از مناطق جنگلی تشکیلات کوهپایه ای قرار دارند که عمدتاً از لس بوده و چراگاه مناسبی برای حیوانات می باشند، این خاکها شور نبوده و عمق خاکهای مناطق زراعی تا یک متر هم رسیده و وسعتی حدود ۱۵۵۰۰۰ هکتار را در بر می گیرد. دشت های کوهپایه ای نیز مناطق مناسبی برای کشاورزی است و شهر گرگان و تقریباً اکثر شهرها و بخشهای منطقه گرگان و دشت در این قسمت ها واقع شده اند. مساحت این ناحیه حدود ۱۵۰۰۰ هکتار بوده و تا حدود آزاد شهر ادامه دارد، پس از این تشکیلات دشتهای آبرفتی قرار دارند که از بقایای رودخانه های سیلابی تشکیل یافته اند و در بعضی نواحی خاک آنها حاوی رس می باشد. شوری خاک در این ناحیه به تدریج افزایش یافته و کشاورزی آبی در آن صورت می گیرد. خاکهای ناحیه جنوبی رود گرگان از آبرفت رودخانه هایی که به دریای خزر می ریزند تشکیل یافته و با حرکت به سمت شمال جنس خاکها لسی می گردد. در منطقه گرگان به علت وجود زهکش های طبیعی نمکهای سطحی خاک شسته شده و کشاورزی را مقدور می سازند اما در مناطقی که این زهکشی ها وجود ندارند اراضی شور بوجود آمده اند.
با توجه به موارد فوق انواع خاکهای منطقه ی گرگان به شرح زیر است:
الف) خاکهای سطحی و خاکهای کم عمق دامنه: این قبیل خاکها در دامنه و شیبهای شمالی البرز دیده می شوند. خاکهای سطحی معمولا رسی و قهوه ای مایل به خاکستری تیره دارای تغییرات عمقی از ۵ تا ۲۵ سانتی متر هستند که خاکهی جنگلی انبوه را تشکیل می دهند.
ب) خاکهای قهوه ای ناحیه ی جنگل: این خاکها از خاکهای نوع اول و هوموسی بوده و در شیبها با ترکیبی از کلی لوم بر روی سنگهای آهکی قرار دارند.
ج) خاکهای قهوه ای در تراسهای قدیم: ظرفیت نگهداشت رطوبتی این خاکهای رسوبی کم تا متوسط بوده و در مرکز و نواحی شمالی جلگه دیده می شوند. این اراضی خصوصا در سطح و در عمقهای کم، شور نمی باشند.
۳-۲-۵- پوشش گیاهی
شهرستان گرگان در حوزه آبخیز زیارت واقع شده و در حدود ۹۰۰۰ هکتار جنگل و حدود ۵۰۰ هکتار آن در ارتفاعات زیارت می باشد. گونه های آن عبارتند از: نمدار، بلوط، افرا، انجیلی، توسکا و غیره می باشد.
۳-۲-۶- منابع آب
۳-۲-۶-۱- منابع آبهای سطحی
اغلب مسیلهایی که به دشت گرگان وارد می شوند، فصلی و موسمی هستند. این مسیلها از ارتفاعات سرکوه، تالو، پشته کمر، سفید آباد، یخ کشف چکل پیزان، تال در، علی گاه، ارتسل، تاورنر آب، زییلان، چل چلی، غول سنگ، شاه کلان، سوس چال، پیرگرده کوه، مرزنگ و کوه اسب چر سرچشمه می گیرند. تعداد پنج رودخانه به نامهای زیارت، تول چشمه، انجیرآب، گرمابدشت و نصرآباد نیز وارد محدوده ی شهر گرگان می شوند.
۳-۲-۶-۲- منابع آبهای زیر زمینی
در بخش میانی دشت گرگان تا عمق ۳۰۰ متری بیش از شش سفره تحت فشار تشخیص داده شده است. این سفره های آب زیر زمینی در قسمت دامنه ارتفاعات جنوبی یکی شده و یک سفره آزاد را تشکیل می دهند که از ارتفاعات مشرف به دشت، با درز و شکاف فراوان به ویژه سنگهای آهکی تغذیه می گردند. سفره آب آزاد علاوه بر تغذیه جانبی توسط نزولات جوی با آب آبیاری نیز تغذیه شده و به همین علت عمق آبهای زیر زمینی در سطح وسیعی از دشت های حوضه، بالا می باشد. حدود ۳۳ درصد از وسعت دشت گرگان دارای عمق آب زیر زمینی کمتر از ۵ متر است.
۳-۲-۷- شرایط اقلیمی و آب و هوایی
۳-۲-۷-۱- دمای هوا
طبق گزارشات ایستگاه های هواشناسی موجود ۴ ماه از سال سپتامبر تا ژوئن(خرداد تا شهریور) میزان میانگین حداقل روزانه دما از میانگین سالیانه(۱۷٫۸) درجه بیشتر است. حداکثر دما ازآوریل(فروردین) تا نوامبر(آبان) از میانگین دمای سالیانه(۱۷٫۸) درجه کمتر است. سایر ماه های سال محدوده دمای بین دو حالت فوق است. طبق آمار موجود شب های ژوئن(خرداد)، ژوئیه(تیر)، اوت(مرداد) و سپتامبر(شهریور) دمایی بالاتر از میانگین سالیانه داشته، که باید در طراحی های ساختمان ملحوظ شده و شرایط لازم برای آسایش انسان مورد توجه قرار گیرد. چنانچه آستانه ۲۱ درجه را مرز و خط آسایش بپذیریم، ماه هایی که دمای میانگین آن ها در پیرامون خط میانگین سالانه قرار دارد ماه های معتدلی(آوریل – اکتبر) می باشند.
|
[چهارشنبه 1401-04-15] [ 05:50:00 ب.ظ ]
|
