پیشینه پژوهش

پژوهش­های خارجی

تحقیقات زیادی در زمینه تامین مالی شرکت­ها وجود دارد که سعی در توضیح تأثیر ساختار سرمایه بر عملکرد و ارزش شرکت دارد. راجان و زینگالس (۱۹۹۵) نمونه ­ای متشکل از شرکت­های سهامی آمریکا، انگلیس، آلمان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن و کانادا (کشورهای جی ۷) را مورد بررسی قرار دادند و ‌به این نتایج دست یافتند که نسبت بدهی با سودآوری و معیار ارزش بازار به ارزش دفتری شرکت رابطه معنادار منفی و با معیارهای ارزش دارایی­ های ثابت و اندازه شرکت رابطه معنادار مثبت دارد.

کورتوگ (۲۰۰۴)، با بررسی قضیه دوم مودیلیانی و میلر به رابطه معکوس بین بازده سهام و اهرم اشاره می­ کند. آزمایش او ‌بر اساس تغییرات بدهی خالص بوده و مشکل نمونه را دارد زیرا این شرکت­ها در تمامی طبقات ریسک قرار نداشته­اند. این نمونه­ ها صرفا به گروهی مشخص از شرکت­ها که با تغییرات بدهی خالص و در طبقه مشخص از ریسک فعالیت ‌می‌کنند محدود می­ شود.

ابور (۲۰۰۵) از تحلیل رگرسیون برای آزمایش رابطه بازده حقوق صاحبان سهام و معیارهای ساختار سرمایه استفاده کرد. نتایج تحقیقات او رابطه معنادار مثبت بدهی کوتاه مدت و هم بدهی کل با بازده حقوق صاحبان سهام را نشان می­دهد. هر چند ابور ۲۰۰۵، دریافت که اهرم بلندمدت رابطه معکوسی با بازده حقوق صاحبان سهام دارد. در مقابل کولمن (۲۰۰۷)، از روش تاثیر ثابت و تاثیر تصادفی برای آزمایش اثر ساختار سرمایه بر مؤسسات کوچک مالی استفاده کرد. او نشان داد که مؤسسات مالی کوچک از اهرم بیشتر استفاده ‌می‌کنند و از بدهی بلند مدت بیشتری در مقایسه با بدهی کوتاه مدت برای تامین مالی فعالیت­هایشان بهره می­ گیرند.

ابور (۲۰۰۷) در پژوهشی بر روی شرکت­های کوچک و متوسط غنا و آفریقای جنوبی در دوره زمانی شش ساله ۲۰۰۳-۱۹۹۸ ‌به این نتایج رسید که در هر دو کشور نسبت کل بدهی و نسبت بدهی کوتاه­مدت، رابطه معنادار و منفی با حاشیه سود ناویژه دارند. نسبت بدهی بلندمدت رابطه معنادار مثبت با حاشیه سود ناویژه دارد. در غنا، نسبت کل بدهی، نسبت بدهی بلندمدت و نسبت بدهی کوتاه­مدت با نرخ بازده دارایی رابطه معنادار منفی دارند. در آفریقای جنوبی، بین نسبت کل بدهی و نسبت بدهی بلندمدت با نرخ بازده دارایی رابطه معنادار منفی و بین نسبت بدهی کوتاه­مدت با نرخ بازده دارایی رابطه معنادار مثبت وجود دارد.

نیکولاس^[۷۲] (۲۰۰۷) به موضوع اینکه چگونه ویژگی‌های شرکت، ساختار سرمایه بازار یونان تحت تأثیر قرار می‌دهند پرداخت. او با بهره گرفتن از داده های تلفیقی نمونه‌ای از ۱۹ شرکت یونانی در بازار آتن را طی سال‌های ۱۹۷۷-۲۰۰۱ مورد مطالعه قرار داد. همچنین رابطه بین ویژگی‌های شرکت مانند اندازه شرکت، نسبت آنی، نسبت پوشش هزینه بهره و ارزش بازار به ارزش دفتری با ساختار سرمایه را مورد بررسی کرد و دریافت که یک رابطه منفی بین ساختار سرمایه با میزان پوشش نرخ بهره و رشد مورد انتظار و نسبت آنی وجود دارد. همچنین رابطه بین اندازه شرکت با ساختار سرمایه مثبت می‌باشد.

جورج و هوانگ (۲۰۰۷)، در پژوهشی به نام اهرم و آشفتگی مالی و بازده سهام، امکان درماندگی مالی را بررسی کردند و نشان دادند که اهرم رابطه معکوسی با بازدهی دارد. آن­ها استدلال ‌می‌کنند که شرکت­های که به درماندگی مالی دچارند سطح اهرم بالا یا پایین را حفظ ‌می‌کنند. ‌بنابرین‏ در صرف ریسک، به نظر می­رسد اهرم پایین شرکت در مقایسه با اهرم بالا ریسک اضافی مالی را که بر اثر استفاده از اهرم بالا پدید آمده را جبران می­ کند.

پنمن و همکاران (۲۰۰۷)، اثر قیمت به ارزش دفتری را بر بازدهی سهام با محاسبه اهرم تحلیل کرده ­اند. آن­ها مؤلفه‌ قیمت به ارزش دفتری را به دو بخش قیمت به ارزش دفتری مؤسسه‌ بازرگانی که ریسک عملیاتی و اهرم که ریسک مالی را منعکس می­ کند تقسیم کردند. آن­ها دریافتند که بخش اهرمی رابطه معکوسی با بازده دارد. این شواهد برای شرکت­های که نسبت قیمت به ارزش دفتری آن­ها بالا و پایین است، صدق می­ کند.

دیمیترو و جین (۲۰۰۸)، به رابطه معکوس اهرم و بازده سهام اشاره کردند. آن­ها تغییرات سطح اهرم را بررسی کردند و ‌به این نتیجه رسیدند که اهرم رابطه معکوسی با بازده تعدیل شده جاری و آتی دارد.

میورادوگلو و سیواپراساد (۲۰۰۹)، به ارزش مرتبط اهرم و حقوق صاحبان سهم پرداختند آن­ها چهارچوب مودیلیانی و میلر را با رویکرد سرمایه ­گذاری برای تخمین بازده غیرعادی بیش از بازده بازار در پرتفوی متوسط در یک دوره زمانی با طبقات ریسک متفاوت ترکیب کردند. ما از مدل مودیلیانی و میلر برای محاسبه عوامل ریسک اضافی پیروی می­کنیم. مطمئنا اتخاذ سیاست اهرمی تصمیم مهمی برای مدیران به شمار می­رود زیرا استفاده بیش از حد از اهرم امکان درماندگی مالی به دلیل ناتوانی در حصول درآمد برای بازپرداخت اصل و بهره را در پی خواهد داشت. علاوه بر آن در اهرم بالا، سرمایه ­گذاران صرف ریسک بیشتری برای جبران افزایش ریسک مالی طلب ‌می‌کنند.

عبید (۲۰۰۹) در پژوهشی رابطه­ بین معیارهای ساختار سرمایه (نسبت بدهی­های کوتاه­مدت به کل دارایی­ ها، نسبت بدهی­های بلندمدت به کل دارایی­ ها، نسبت کل بدهی­ها به کل دارایی­ ها) را با معیارهای عملکرد (نرخ بازده دارایی­ ها، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و حاشیه سود ناخالص) شرکت­های مصر در طی سال­های ۲۰۰۵-۱۹۹۷ مورد بررسی قرار داد و ‌به این نتیجه دست یافت که بین ساختار سرمایه و عملکرد شرکت رابطه­ معنادار ضعیفی وجود دارد.

حسن و بات (۲۰۰۹)^[۷۳] در پژوهش خود نشان دادند که علی‏رغم تأثیر اندازه‏ شرکت و بازده دارایی‏ها بر ساختار سرمایه (نسبت بدهی‏ها به حقوق صاحبان سهام)، استقلال هیات مدیره و درصد اعضای غیر موظف هیات مدیره، بر تصمیم‏های تأمین مالی شرکت‏ها مؤثر نیستند. همچنین، رابطه‏ بین ساختار سرمایه و سودآوری در صنایع مختلف، بستگی به تعریف سودآوری دارد.

۱۹۸۹-۱۹۷۰

مطالعات اولیه پیرامون هوش عاطفی

مطالعه های اولیه ‌در مورد هوش عاطفی طی این دو دهه صورت پذیرفت. در این دوره حوزه های شناخت و عاطفه مورد بررسی قرار گرفتند تا مشخص شود که عواطف و شناخت چگونه روی یکدیگر تأثیر متقابل دارند. اعتقاد بر این بود که افراد افسرده نسبت به سایرین ممکن است واقع بین‌تر و دقیق‌تر باشند و نوسان‌های خلقی ممکن است، خلاقیت را افزایش دهند. همچنین در این دوره، حوزه ارتباطات غیر کلامی توسعه یافت و مقیاس‌هایی برای دریافت اطلاعات غیر کلامی ( که گاهی عاطفی هستند ) از چهره و قیافه افراد، اختصاص یافت. در حوزه هوش مصنوعی بررسی‌ها و آزمایش‌ها، ‌در مورد این موضوع بود که رایانه ها چگونه‌ می‌توانند حالت‌های عاطفی را درک نمایند.

نظریه جدید گاردنر ‌در مورد هوش چندگانه، از هوش درون فردی نام می‌برد که به توانایی دریافت و نماد‌پردازی عواطف اشاره داشت. کار آزمایش ‌در مورد هوش اجتماعی به درک این موضوع منجر شد که، هوش اجتماعی شامل مهارت‌های اجتماعی، مهارت همدلی، نگرش‌های جامعه‌پسند، اضطراب اجتماعی و عاطفی بودن می‌باشد.

مطالعه روی مغز برای تفکیک ارتباطات بین عاطفه و شناخت آغاز شد و گاه و بی‌گاه از اصطلاح هوش عاطفی استفاده می شد.

۱۹۹۳-۱۹۹۰

ظهور هوش عاطفی

در این دوره‌ چهار ساله که از ابتدای دهه ۱۹۹۰ شروع می‌شد، مایر و سالووی چند مقاله در زمینه هوش عاطفی منتشر کردند.

مقاله ها زمینه مناسب را برای مطرح شدن مفهوم هوش عاطفی فراهم نمودند. در همین زمان نتیجه مطالعه‌ای که شامل معرفی اولین مقیاس ارزیابی توانایی هوش عاطفی بود با همین نام منتشر شد. همچنین در این دوره زیر بناها و مفاهیم بنیادی هوش عاطفی، بویژه در علوم عصبی توسعه پیدا کرد.

۱۹۹۷-۱۹۹۴

رواج و گسترش مفهوم هوش عاطفی

با انتشار کتاب هوش عاطفی توسط گلمن ( روزنامه نگار) آثار و نوشته های علمی در این حوزه گسترش پیدا کرد. این کتاب پر فروش‌ترین در سطح دنیا، در تیراژ بالا انتشار یافت. مجله تایمز برای نامیدن مفهوم هوش عاطفی از EQ استفاده کرد. تعدادی از مقیاس‌های شخصیت تحت عنوان هوش عاطفی منتشر شدند.

از سال ۱۹۹۸

تا کنون تحقیق بر روی هوش عاطفی و نهادینه شدن آن در محافل علمی

به موازات ابداع آزمون‌های جدید برای سنجش هوش عاطفی و چاپ مقاله های پژوهشی در این زمینه، چندین تحقیق جهت شفاف ساختن مفهوم هوش عاطفی در حال انجام می‌باشد.

منبع: (سیاروچی و همکاران،۱۳۸۳: ۲۵-۲۴)

۲-۱-۵- هوش عاطفی و بهره ی هوشی^[۳۳]

هوش عاطفی و بهره ی هوشی قابلیت های متضادی نیستند. بلکه بیشتر میتوان چنین گفت که متمایزند. همه ما ترکیبی از هوش و عاطفه داریم، افرادی که دارای بهره ی هوشی بالا و هوش عاطفی بسیار ضعیف(یا بهره ی هوشی پایین و هوش عاطفی بالا) باشند. علی رغم وجود نمونه نوعی، نسبتاً نادرند(دولویکس وهیگس^[۳۴]، ۲۰۰۰: ۳۴۷).

فردی که فقط از نظر بهره ی هوشی (IQ) درسطح بالا قرار دارد ،ولی فاقد هوش عاطفی است، تقریباً کاریکاتوری از یک آدم خردمند است؛ در قلمرو ذهن چیره دست است، ولی در دنیای شخصی خویش ضعیف است. افرادی که هوش عاطفی قوی دارند، از نظر اجتماعی متعادل، شاد و سر زنده اند و هیچ گرایشی به ترس و نگرانی ندارند و احساسات خود را به طور مستقیم بیان کرده و راجع به خود مثبت فکر می‌کنند. آنان ظرفیت چشم گیری برای تعهد، پذیرش مسئولیت و قبول چارچوب اخلاقی دارند و دررابطه ی خود با دیگران بسیار دلسوز و با ملاحظه اند و از زندگی عاطفی غنی و سرشار و مناسبی برخوردارند، آنان همچنین باخود بسیار راحت برخورد می‌کنند(الله وردی،۱۳۸۳: ۲۱).

ریون بار-آن(۱۹۹۹) در پی یافتن پاسخی برای این سوال که چرا برخی از افراد نسبت به برخی افراد دیگر در ابعاد مختلف زندگی موفق ترند، به تحقیقات بسیاری دست زده است. این سوال لزوم مرورکلی عواملی که تصور می شد موقعیت کلی را رقم می‌زنند و سلامت هیجانی را موجب می‌شوند، ایجاد می‌کند.

بار-آن دریافت که تنها کلید موفقیت و تنها عامل پیش‌بینی کننده ی آن ها هوش عقلی نیست بلکه باید در جستجوی عوامل دیگری بود. ‌بر اساس مطالعات دانیل گولمن در بهترین شرایط همبستگی اندکی(۷%) بین هوش عمومی و برخی از ابعاد هوش عاطفی وجود دارد. به طوری که میتوان ادعا کرد آن ها عمدتاًً ماهیت مستقل دارند. وقتی افراد دارای بهره هوشی بالا درزندگی تقلا میکنندو افراد دارای هوش متوسط به طورشگفت انگیزی پیشرفت می‌کنند، شاید بتوان آن را به هوش عاطفی بالای آنان نسبت داد.

‌بنابرین‏، فردی که قابلیت های عاطفی بالا دارد از بخش احساسی مغز خود به خوبی بهره می‌گیرد. در مقایسه با فردی که هوش عقلی در سطح مشابه دارد اما فاقد هوشیاری لازم عاطفی است درزندگی و ارتباطات خود موفق تر عمل می‌کند، ‌در مقابل‌ استرس و مشکلات مقاوم است وذهنی پویا در برابر چالش ها دارد. این امر اهمیت هوش عاطفی را در مقایسه با هوش عقلی نشان می‌دهد^[۳۵].

۲-۱-۶- مقایسه هوش عاطفی و عقلی

بهترین حوزه مناسب برای مقایسه هوش عاطفی و هوش عقلی محیط کار است زیرا فرد در محیط کار خود علاوه برتوانمندیهای علمی(که از هوش عقلی نتیجه می شود) از قابلیت‌های عاطفی خود نیز استفاده می‌کند. از این رو، در حوزه توسعه منابع انسانی در سازمان‌ها مفهوم هوش عاطفی به کار گرفته شده است تا به مهارت‌های عاطفی، علاوه بر قابلیت‌های تخصصی، توجه شود.

بر اساس تحقیقات، هوش عقلی حداکثر ۱۰ درصد بر عملکرد و موفقیت تأثیردارد (مخصوصا در حوزه مدیریت)؛ البته تحقیقات «رابرت امرلینگ^[۳۶]» و «دانیل گولمن» (۲۰۰۳) بیان می‌کنند که هوش عقلی نسبت به هوش عاطفی پیشگوی بهتری برای کار و عملکرد علمی فرد است. اما زمانی که این سوال مطرح می شود «آیا فرد می‌تواند در کار خود بهترین باشد و یا مدیری لایق باشد؟» در اینجا هوش عاطفی معیار بهتری است، هوش عقلی احتمالاً برای به دست آوردن این جواب کارایی کمتری دارد. «گولمن» نیز در کتاب جدید خود به نام (کار با هوش عاطفی^[۳۷] ، ۱۹۹۸) بر نیاز به هوش عاطفی در محیط کار، یعنی محیطی که اغلب به عقل توجه می شود تا قلب و احساسات، تمرکز می‌کند. او معتقد است نه تنها مدیران و رؤسای شرکت‌ها نیازمند هوش عاطفی هستند، بلکه هر کسی که در سازمان کار می‌کند نیازمند هوش عاطفی است(مْرِی^[۳۸]، ۱۹۹۸ : ۲).

اما هرچه درسازمان به سمت سطوح بالاتر می رویم اهمیت هوش عاطفی در مقایسه با هوش عقلی افزایش می‌یابد. در این زمینه «گولمن» و همکاران او معتقدند که هوش عاطفی در تمامی رده های سازمانی کاربرد زیادی دارد، اما در رده های مدیریتی اهمیتی حیاتی می‌یابد. آنان مدعی هستند هوش عاطفی تا حدود ۵۸ درصد ‌بهترین‌ها را در موقعیت رهبری ارشد از ضعیف ترینها جدا می‌سازد و مشخص می‌کند. به همین علت است که هوش عاطفی از اهمیت زیادی برای یک رهبر برخوردار است(گولمن و همکاران، ۲۰۰۱ : ۴۷).

۲-۱-۷- دیدگاه های مختلف مربوط به هوش عاطفی و مؤلفه‌های آن

پترایدس و فارنهام^[۳۹](۲۰۰۱و ۲۰۰۰) دو ساختار متفاوت از هوش عاطفی را بر اساس روش عملیاتی کردن آن ارائه کردند.

تعهد و وفاداری

تعهد عبارت است از تمایل فرد برای پایداری دائمی روابط. میزان تعهد همسران یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر روابط زناشویی است تعهد به روابط زناشویی حیات می بخشد و زمینه ای را ایجاد می‌کند که زوجین بتواند روی موانع کار کنند و زمانی را برای تلاش اختصاص دهند (سیلیمن^[۴۳]، ۲۰۰۱).

کاسلو و رابینسون^[۴۴] (۱۹۹۶، نقل از ملازاده، ۱۳۸۷) در تحقیقات خود پا را فراتر نهاده اند و تعهد را به عنوان اصلی ترین عامل موفقیت و زناشویی در نظر گرفته اند آن ها اظهار کرده‌اند که تعهد نسبت به روابط زناشویی عامل اساسی و اولیه برای تداوم رابطه زناشویی به ویژه در زمان‌های دشوار می‌باشد (۴۹ درصد)، حتی میزان تاثیر عشق در مقایسه با نقش تعهد در پایداری رابطه زناشویی کمتر است (۴۷درصد).

عوامل ارتباطی

اغلب زوج ها طریق صحیح گفتگو و برقراری ارتباط کلامی با یکدیگر را نمی دانند و فاقد مهارت‌های لازم در این زمینه هستند ‌بنابرین‏ بارها بدون آنکه بخواهند زمینه رنجش و ناراحتی را در همسر خود فراهم می‌کنند (لاور^[۴۵] ،۲۰۰۵، به نقل از اولسون و همکاران،۱۹۸۹)، درباره ارتباط چنین بیان می‌کند: زوج هایی که ارتباط مؤثر برقرار می‌کنند توانایی تصدیق یکدیگر، گوش دادن و پاسخ غیرتدافعی به نیازهای ‌همسر خود، تمرکز بر سایق موجود در هنگام بروز سوء تفاهم، احساسات منفی به روش غیرمخرب از خود نشان می‌دهند.

بسیاری از زوج هایی که در جستجوی درمان ازدواج هستند، به صورت قابل ملاحظه ای فاقد مهارت‌های اصلی ارتباط هستند وجود نقطه ضعف هایی در ارتباط بین زوجین در ۱۰ سال نخست ازدواج منجر به طلاق و نارضایتی از رابطه می شود .

عشق و علاقه متقابل

عشق در رابطه زوجین شامل ابزار احساسات مثبت، توجه و مراقبت، همدلی و مهربانی، حمایت و قدردانی می‌باشد. بالارد^[۴۶] و ریش^[۴۷] (۱۹۹۸)، معتقدند که عشق تشکیل دهنده ادراکات زوجین از همدیگر و ادراکات عشقی در بین زوجین رابطه مثبت با رفتارهای نگه دارنده ازدواج دارد (عبداله زاده، ۱۳۸۲).

طول ازدواج

تحقیقات نشان داده است که در اوایل ازدواج و همچنین در اواخر ازدواج احتمال افزایش ناسازگاری و ناراحتی زناشویی و همچنین میزان طلاق بیشتر است در اول پس از فرونشینی احساسات اولیه، زوجین با واقعیات زندگی مواجه می‌شوند و همچنین در اواخر ازدواج پس از آنکه زوجین با آشیانه خالی مواجه می‌شوند احتمال دارد اختلافات کهنه بین آن ها مجدداً بروز نماید. همچنین یافته ها از دیدگاه مثبت در رابطه با پیوندهای قدیمی و طولانی حمایت می‌کند در مقایسه با پیوندهای زناشویی افراد میانسال، زوج های قدیمی سالمندی نشان می‌دادند که نیروی بالقوه کمتری برای برخورد و تعارض دارند و در عوض دارای انرژی بیشتری برای لذت جویی در مواردی چون رابطه با فرزندان هستند و همچینن اختلافات سنی کمتری در منابع لذت بروز می‌دهند ( شویتا^[۴۸] و لوینسون^[۴۹] ، ۲۰۰۷).

وجود فرزند

آوردن بچه تغییرات زیادی را در بافت ازدواج ایجاد می‌کند. رضایت زناشویی هم بر روی فرزندان تاثیر می‌گذارد و هم از آن تاثیر می پذیرد. حضور بچه در ازدواج اثر متناقض بر افزایش ثبات ازدواج دارد

(حداقل زمانی که بچه ها در سن پایین قرار دارند)، در حالی که رضایت زناشویی را کاهش می‌دهد. اما در زمان ترک خانه توسط فرزندان، زوجین دوباره افزایش در میزان رضایت زناشویی گزارش می‌کنند.

از عوامل دیگر مؤثر در رضایت زناشویی زوجین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

داشتن مهارت‌های حل مسئله، موقعیت مذهبی، تحصیلات، سهیم شدن زوجین در تصمیم گیریها و مسایل مالی، سلامت جسمانی و روانی، سن، دخالت خویشان و بستگان، ایده آل های مشترک، سبک وابستگی، همگنی، روابط قلبی، حمایت متقابل و…

هوش هیجانی :

مفهوم هوش

تا کنون تعریف های مختلفی از هوش به عمل امده است ولی هنوز تالیفی کامل جامع که همه را قانع کند وجود ندارد .علت این مناقشه در ان است که هوش یک مفهوم نیست هوش یک موضوع انتزاعی و سازه است بر خلاف مفاهیمی که می‌توانند مصادیق و نمودهای بیرونی داشته باشند صرفاً معرف مجموعه ای از فرایندها ست که از رفتارها و پاسخ اشکار افراد استنباط می‌شوند (لطفی کاشانی ،۱۳۸۵). از هوش و هوشمندی تعریف های متفاوتی شده است که به چند نمونه ان اشاره می‌گردد در اصطلاح کسی را با هوش می گوییم که بتواند مشکلی را درک کند ، یا اینکه هنگام برخورد با مشکلات زندگی بهترین و مناسب‌ترین راه را برگزینند (علوی، ۱۳۷۷). از نظر کاربردی هوش عاملی که توسط ابزارهای سنجش و آزمون‌های روانی شناسایی می شود(ابراهیمی نژاد ،۱۳۸۶ ). از نظر فیزیولوژی هوش پدیده ای است که کارکرد یاخته های کرتکس (قشر خارجی ) مغز باعث آن می شود. از نظر روانشناسی هوش را “قابلیت تغییر” یا قابلیت انعطاف درسازگاری می دانند(نرمان^[۵۰] ل-مان ،۱۳۶۹ ). دیوید ^[۵۱]و کسلر ذکر شده در چر نیس^[۵۲] ،۲۰۰۰) از معروف‌ترین کسانی است که تعریف بسیار ناخذی را از هوش ارائه نموده است از نظر وی هوش عبارت است از توانایی کلی و جامع در فرد که باعث تفکر منطقی ،فعالیت هدفمند و سازگاری با محیط می شود.از نظر وی هوش عبارت از توانایی کلی و جامع در فرد که باعث تفکر منطقی، فعالیت هدفمند و سازگاری با محیط می شود. به عبارت دیگر از نظر وکسلر هوش عبارت از تفکر عاقلانه ،عمل منطقی و رفتار مؤثر در محیط (سرسرابی ،۱۳۸۶). آلفرد بینه^[۵۳] اعلام کرد که :هوش از فرایندهای گوناگون پیچیده ای از قبیل حل مسئله، استدلال حافظه و مهارت کاربرد کلمات ،تشخیص حوادث و استفاده از اعداد ترکیب یافته است او می گفت به نظر ما هوش یک نیروی ذهنی اساسی می‌باشد که فقدان یا تغییر ان بیشترین اهمیت در زندگی ادمی دارد. و این نیروی ذهنی چیزی جز همان قدرت تمیز که گاهی عقل سلیمش می‌نامند ،تحمل عملی، خلاقیت و توانایی سازگاری با شرایط است و او اضافه می کند که هوش یعنی درست قضاوت کردن، درست استدلال کردن از نظر او هوش ان چیزی است که ازمونهای هوش ان را می سنجند.به هر حال هوش نتیجه فعالیت های همه جانبه سلولهای عصبی است که مرکز ان در مغز قرار دارد چرا که مغز فرمان ده ،امور مختلفی را انجام می‌دهد قدرت یاداوری مطالب حفظ شده را دارد و روابط میان جزئیات و مفاهیم کلی را برقرار می‌سازد.(پروا،۱۳۸۰ ) از تعاریف ارائه شده می توان چنین نتیجه گیری کرد که اگر در تعریف هوش که سه جنبه رارعایت کرده و ان را در تعریف بگنجاند تعریف کاملاً کاملی به دست می اید: توانایی و استعداد کافی برای یادگیری و درک امور ،هماهنگی و سازش با محیط ،بهره برداری از تجربیات گذشته، به کار بردن قضاوت و استدلال صحیح وپیدا کردن راه حلی منطقی در مواجه شدن با مشکلات (کشتکار ،۱۳۷۸ ).

نظریه های هوش

هوش یک سازه فرضی است نه یک خصلت عصب شناختی ادمی به سخن دیگر هوش یک مفهوم ساختگی است که روانشناسان ان را برای سهولت ارتباط ابداع کرده‌اند. البته لازم به ذکر است که پژوهش‌های انجام شده هیچ بخشی را از مغز یا هیچ عنصری شیمیایی که بتوان ان را جایگاه یا ماده هوش دانست شناسایی نکرده اند اما این واقعیت مانع از نظریه پردازی درباره هوش شده، روانشناسان وابسته به رویکردهای مختلف در این باره نظریه های گوناگونی ارائه نموده اند (سیف ،۱۳۸۷ )

نظریه هوش اسپیرمن^[۵۴] :

قابل ذکر است بعضی از مؤلفان معتقدند در قتلی که مقتول او مورد نظر قاتل نبوده است، با اثبات تقصیر مرتکب واقعه، قتل در حکم شبه‌ عمد محسوب می‌شود که موضوع تبصره ی مادی ۲۹۵ق.م.ا است و لذا مرتکب به عنوان مسبب در قتل غیرعمدی به تسبیب (ناشی از تقصیر وی)، در اجرای مادی ۶۱۶ قانون مذبور به حبس از یک تا سه سال و نیز پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم خواهدشد.^[۸۵]

۳-تحلیل نهایی موضوع با نگارش قانون جدید؛

شاید به لحاظ همین اختلاف وتشتت آرای بوده که مقنن به تصریح نویسی در قانون جزای جدید خود روی آورده است.مقنن در مواد۲۹۲ و ۲۹۴قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۹۲ به صراحت در خصوص اشتباه در هویت و اشتباه در هدف سخن رانده است و ‌به این اختلافات خاتمه داده است والبته شکی نیست که همان اختلاف آرای سبب این پختگی در قانون وجامع شدن ان شده است؛این مواد بدین شرح می‌باشند؛

ماده ۲۹۳ق.م.ا۱۳۹۲:جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:

۱-در حال خواب وبیهوشی ومانند آن ها واقع شود.

۲-به وسیله صغیر ‌و مجنون ارتکاب یابد.

۳-جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنی علیه را داشته باشد ونه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را،مانند این که تیری به قصد شکار رها کند وبه فردی برخورد نماید.

تبصره-‌در مورد بند های(۱)و(۳)هر گاه مرتکب آگاه و متوجه باشد که اقدام او نوعا موجب جنایت بر دیگری می‌گردد ،جنایت عمدی محسوب می شود.

چنان که از مفاد بند سوم ‌و تبصره ماده قانونی فوق بر می‌آید ،مقنن به طور بسیار ظریفی اشتباه در هدف(که حایز عمد در نفس رفتار مرتکب هست البته نه بر مجنی علیه)را تفکیک ‌و تمایز خاصی زده است؛

نخست این که در بند سوم اشتباه در هدف را زمانی خطا ی محض تلقی ‌کرده‌است که مرتکب بدوا وبه طور اولیه یک شی ویا یک حیوان(به جز انسان)را هدف قرار داده است وبر اثر اشتباه در هدف گیری به یک انسان برخورد ‌کرده‌است ،این نظر بسیار عادلانه و منصفانه رخ می کند چرا که در ذهن مرتکب به هیچ وجه سوء نیت و قصد نابهنجار وقابل سرزنشی وجود ندارد.واین ظرافت در طرح مثال می‌باشد چرا که در ماده ی۲۹۶ق.م.اسابق قصد تیر اندازی به کسی هم ذکر شده بود در حالی که در این بند این مورد عامدانه حذف شده تا هر گونه سو نیت قبلی در مرتکب نباشد.و هرچند ذکر مثال از باب تمثیل است لیکن سایر مصادیق باید از جنس این مثال باشد و این بند ۳ شامل مواردی که شخص قصد تیر اندازی به انسانی را دارد نمی باشد.

دوم این که در تبصره ماده مرقوم مانع بودن این اشتباه را در تلقی قتل عمد که در بند سوم خود قید کرده بود ،به جامعیت رسانده و اعلام ‌کرده‌است که اگر مرتکب با رفتارش نوعا موجب جنایت بر دیگری خواهد شد،جنایت انجام شده عمدی محسوب می شود.لذا مرتکبی که قصد یک فعل نوعا خطرناک مثل تیر اندازی با سلاح گرم،به سوی یک انسان را دارد و بر اثر اشتباه در هدف شخص دیگری را بکشد هرچند نه قصد فعل و نه قصد نتیجه را بر این مجنی علیه نداشته لیکن به سبب همین سو نیت و قصد قابل سرزنش خود مسئولیت عمدی واقعه را بر عهده خواهد داشت.و در واقع مقنن یک سنجش عقلانی قبل از تیر اندازی را معتبر دانسته و برای عالم ‌به این خطر و رو یگردان از آن مجازات عمد در نظر گرفته است.

واما در خصوص اشتباه در هویت مقنن به صراحت بیشتری به سخن پرداخته است ،در ماده ی ۲۹۴ق.م.ا۱۳۹۲ اشعار داشته است که :«اگر کسی به علت اشتباه در هویت ،مرتکب جنایتی بر دیگری شود در صورتی که مجنی علیه و فرد مورد نظر هر دو مشمول ماده (۳۰۲)این قانون نباشند، جنایت عمدی محسوب می شود.»^[۸۶]

چنان که به طور واضح محرز است مقنن علاوه بر تعیین نوع جنایت به طور ظریفی ‌به این نکته هم پرداخته است که مرتکب و یا مجنی علیه دارای خصوصیاتی که بر نوع جنایت موثرند نباشند و این خصوصیات را در ماده ۳۰۲ به تشریح بیان ‌کرده‌است.(لازم به ذکر است که این قید احترازی در ماده۲۹۴ از اضافات شورای نگهبان است وتوسط مجلس ذکر نشده است).

در پایان این گفتار وبه جهت جمع بندی از مطالب مذکور در سطور گذشته ،«چنانچه مرتکب به طور مطلق قصد جنایت ‌و اتلاف را به هر نحو داشته باشد (یا این که قصد انجام فعل نوعا کشنده را بدون قصد قتل داشته باشد) در عمدی بودن جرم تردیدی نخواهد بود.زیرا،هر تاثیری که فعل مقصود در وقوع جنایت داشته باشد ،داخل در قصد بوده و ازین رو در احراز عمد وی کافی است .

مانند آنکه قصد کند مجنی علیه را با پرتاب کردن از بلندی (مجروح سازد)بکشد چنانچه در اثر ترس یا اصابت به زمین یا به هر صورت دیگر مرگ حادث شود،قاتل عمد خواهد بود.(البته بر خواننده این وهم پدید نیاید که عبارت (هر صورت دیگر)به معنی هر علت مستقل دیگر است بلکه منظور هر صورتی است که با رفتار مرتکب در ارتباط باشد که نگارنده اصلی مطلب در سطور آتی بهتر این ابهام را خواهد شکاند)زیرا قصد جنایت به تبع رفتار نوعا کشنده موجود است.هم چنین در مواردیکه جانی سبب معینی را قصد کند ،لکن جنایت به علتی دیگر واقع شود ،چنانچه عامل و سبب جنایت داخل در قصد سبب معین باشد جنایت عمدی خواهد بود زیرا آنچه موجب جنایت شده است ،امری منفک ومتنزع از سبب مقصود جانی نبوده و در واقع ضمن قصد سبب معین ،بدان نیز قصد شده است. ازین رو اگر مجنی علیه را به قصد غرق کردن در اب به دریا افکند و قبل از رسسیدن به اب کوسه وی را در هوا بکشد ،قتل عمدی است.زیرا وجود این گونه خطرات در دریا قابل پیش‌بینی بوده و قصد پرتاب کردن در دریا قصد اتلاف به وسیله جانوران دریایی را نیز در خود دارد.»^[۸۷]

به هر حال ،مرتکب می بایستی رفتار نوعا کشنده را(به اعتبار وسیله یا موضع اصابت که تفصیل ان پیش از این آمد واز تکرار آن می پرهیزیم)آگاهانه وبا اختیار (قصد وعلم که توامان عمد گفته می شود و در عمومات به آن پرداخته شد)انجام دهد. ور زمان ارتکاب لحظه ای این قصد وعلم قطع نشده تا موجب ازاله وصف عمد نگردد.

بند دوم-قصد نتیجه؛

جرم قتل عمد از جرائم مقید است که در آن حصول نتیجه علاوه بر قصد فعل و قصد نتیجه حصول نتیجه نیز شرط است.در جرم قتل عمدی با کار نوعا کشنده صرف انجام کار نوعا کشنده کافیست و نیازی به اثبات قصد نتیجه‏ از سوی مدعی نیست.کسی‏که قصد کار نوعا کشنده را دارد به تبع آن قصد قتل نیز دارد،از این لحاظ این جرم ماهیتا قتل عمد است،زیرا که متهم در واقع هر دو قصد را دارد.اول؛قصد کار نوعا کشنده که باید توسط مدعی اثبات گردد. دوم؛قصد نتیجه که برخلاف قصد قبلی مدعی بی‏نیاز از اثبات آن است(البته همان طور که خواهیم دید این نظر اختلافی بوده و موافقان و مخالفانی دارد)،به عقیده برخی از حقوق دانان قصد نتیجه با اثبات و احراز قصد کار نوعا کشنده،واقعیتی‏ انکارناپذیر و غیر قابل ردّ عنوان شده است لذاحتی به متهم هم فرصت داده نمی‏ شود که‏ نداشتن یا فقدان قصد نتیجه را اثبات نماید.

بخش­های (اجزاء، ماژول‌های) تشکیل دهنده یک سیستم آموزشی هوشمند با توجه به نسبی بودن هوشمندی سیستم، ممکن است متفاوت باشد؛ لذا منابع و توسعه­دهندگان سیستم­های آموزشی هوشمند، با توجه به سیستمی که توسعه داده ­اند، ممکن است اجزاء یک سیستم آموزش هوشمند را متفاوت گزارش نمایند. به عنوان مثال تنیسون و پارک (۱۹۸۷) اجزاء تشکیل دهنده یک سیستم آموزشی هوشمند را در سه دسته قرار داده ­اند: ۱) ماژول‌های خبره^[۱۲۱]؛ ۲) ماژول‌های مدل­سازی یادگیرنده^[۱۲۲]؛ ۳) ماژول تدریس^[۱۲۳]. برای اینکه نگاهی جامع­تر داشته باشیم و جایگاه پژوهش حاضر و کاربرد آن را در یک سیستم آموزشی هوشمند بشناسیم، اجزاء یک سیستم آموزشی هوشمند با محوریت پژوهش انجام شده توسط پروسیلو وسکی و پیلو^[۱۲۴](۲۰۰۳) گزارش می‌شود (شکل ‏۲‑۱۰). این پژوهشگران پس از بررسی مشترکات سیستم­ آموزشی هوشمند، اعم از سیستم­های مبتنی بر شبکه و مبتنی بر رایانه شخصی، مهم‌ترین اجزاء یک سیستم آموزشی هوشمند را شناسایی و گزارش نموده ­اند. انطباقی بودن، جزء ویژگی­های خاص آموزش­های هوشمند است که بر قابلیت انطباق سیستم با نیاز­ها، اهداف، علایق و … کاربر دلالت دارد. در طبقه ­بندی پژوهشگران فوق‌الذکر، سیستم هوشمند آموزشی و فرا رسانه‌ای های انطباقی جزء انواع کلاسیک آموزش­های هوشمند است، لذا در شکل ‏۲‑۱۰ با رنگ تیره تر نمایش داده شده است.

آموزش هوشمند

یادگیری همیارانه هوشمند

نظارت هوشمند

فیلتر انطباقی اطلاعات

فرا رسانه انطباقی

شکل ‏۲‑۱۰: اجزاء سیستم آموزش هوشمند مبتنی بر وب

جزء آموزش هوشمند، خود شامل سه دسته فناوری ­های هوشمند می­ شود:

۱ ) ترتیب دهی به محتوا^[۱۲۵]: مجموعه فناوری­ها و فنون هوش مصنوعی را شامل می­ شود که ترتیب و برنامه ارائه محتوا (ارائه­ها، مثال­ها، تمرین­ها، سئوال­ها و …) را برای کاربر (متناسب) می‌سازد. این فناوری­ها بهترین مسیر حرکت در محتوا و مواد آموزشی را برای یادگیرنده شناسایی می­ کند.

۲) تجزیه و تحلیل هوشمند راه ­حل­ها: سیستم­های هوشمند اغلب شامل مجموعه مسئله­ ها و تمارینی هستند که به کاربران خود ارائه ‌می‌کنند. در آموزش­های مبتنی بر رایانه غیر هوشمند به دانشجو صحیح یا غلط بودن پاسخ بازخورد داده می­شد. در سیستم­های آموزشی هوشمند، علل یا علل زمینه­ ساز اشتباه دانشجو بر اساس پاسخ دانشجو، تجزیه و تحلیل می­ شود، به عنوان مثال مشخص می­ شود، یادگیرنده در کجای مسئله کم توجهی ‌کرده‌است، یا کدام بخش از محتوا را به درستی درک نکرده است.

۳) پشتیبانی حل مسئله^[۱۲۶]: مجموعه فناوری­هایی را شامل می‌شود که در فرایند حل مسئله به دانشجو یاری می­رسانند؛ همان گونه که یک مدرس در فرایند حل مسئله ممکن است به دانشجوی خود کمک کند.

جزء فرا رسانه انطباقی^[۱۲۷]که در سمت چپ شکل ‏۲‑۱۰ با رنگ تیره تر نشان داده شده است؛ با ماژول ترتیب دهی محتوا در سیستم­های آموزشی هوشمند که قبلاً توضیح آن گذشت، شباهت زیادی دارد. با این تفاوت که این جزء برای فرامتن­ها یا فرا رسانه­های مبتنی بر شبکه است. یکی از فناوری ­های هوشمند در این جزء، ارائه انطباقی^[۱۲۸] است. هدف فناوری ­های ارائه انطباقی، منطبق سازی هر یک از صفحات وب، با اهداف، دانش و سایر اطلاعاتی است که در مدل سازی دانشجو شناسایی شده است. فناوری پشتیبانی پیمایش انطباقی^[۱۲۹]، از دیگر فناوری ­های ارائه انطباقی فرا رسانه محسوب می‌شود؛ فناوری ­های پیمایش یا راهبری و حرکت در صفحات وب، حرکت و پیش روی یادگیرنده را در صفحات وب هدایت ‌می‌کنند؛ به عنوان مثال این کار را با تغییر رنگ و یا قابل مشاهده و غیر قابل مشاهده کردن لینک­ها انجام می­ دهند.

جزء فیلتر انطباقی اطلاعات^[۱۳۰]بر فناوری ­های کلاسیک بازخوانی (بازیابی) اطلاعات از پایگاه­ داده های بزرگ مبتنی است. نمونه بارز این فناوری­ها موتور­های جستجو هستند. کاربرد این فناوری­ها در آموزش­های هوشمند به ویژه مواردی که مبتنی بر وب نیستند، بسیار محدود است. اما با توسعه آموزش­های مبتنی بر وب و افزایش محتوا­های الکترونیکی تحت وب به ویژه در سامانه­های مدیریت یادگیری الکترونیکی، فیلترینگ هوشمند و منطبق با نیاز­های یادگیرندگان حائز اهمیت است. همان گونه که در شکل ‏۲‑۱۰ مشاهده می‌شود، علوم بازیابی اطلاعات، یادگیری ماشینی و داده ­کاوی آموزشی مهم‌ترین علومی هستند که برای طراحی و توسعه این جزء از سیستم آموزشی هوشمند استفاده می­ شود.

جزء نظارت هوشمند کلاس^[۱۳۱]، در آموزش­های مبتنی بر وب مدرس نمی­تواند چهره و بازخوردهای دانشجو را مشاهده کند. با توجه ‌به این محدودیت بزرگ، نمی‌توان فهمید دانشجو مطالبی را متوجه نشده و به کمک یا توجه بیشتر نیاز دارد. در سیستم­های آموزشی مبتنی بر وب ‌می‌توان تمام فعالیت­های دانشجویان را ردیابی کرد، سیستم­های مانیتور هوشمند در این پیگیری به مدرس یا مدیر سیستم الکترونیکی کمک می­ کند. همان گونه که در شکل ‏۲‑۱۰ مشاهده می­ شود، یادگیری ماشینی و داده ­کاوی آموزشی، مهم‌ترین دانش حوزه هوش مصنوعی است که برای طراحی و توسعه این فناوری­ها به کار می­رود.

جزء یادگیری همیارانه هوشمند^[۱۳۲]شامل فناوری­هایی می­گردد که زمینه مشارکت و یادگیری همیارانه کاربر (یادگیرنده) را فراهم ‌می‌آورد. از جمله انتقاداتی که بر سیستم­های آموزشی هوشمند وارد می­شد، عدم امکان تعامل یادگیرنده با سایر یادگیرندگان و یادگیری اجتماعی بود، با توسعه و فراگیر شدن یادگیری مبتنی بر شبکه، این محدودیت نیز تا حد زیادی رفع شده است. در این جزء از سیستم­های آموزشی هوشمند، سه دسته فناوری شناسایی شده است. ۱) شکل­دهی انطباقی گروه و کمک همگنان^[۱۳۳]؛ ۲) پشتیبانی همیارانه انطباقی^[۱۳۴]۳) دانشجو­های مجازی^[۱۳۵].

فناوری ­های هوشمند، شکل­دهی انطباقی گروه و کمک همگنان، شامل فناوری ­های است که با بهره گرفتن از اطلاعات موجود در مدل­سازی یادگیرندگان، برای کار بر روی پروژه یا مسئله خاصی، بهترین گروه از دانشجویان را شکل می­ دهد. به عنوان مثال اگر یک پروژه گروهی برای دانشجویان تعریف شود، این دسته از فناوری­ها بر حسب علاقه، میزان تسلط دانشجویان بر موضوع و … بهترین تیم را شناسایی و شکل می­دهد. کمک همگنان نیز بهترین دانشجوی موجود در سامانه آموزش را برای کمک به دانشجوی خاص ‌در مورد موضوع یا مسئله خاص شناسایی و معرفی می­ کند.

فناوری ­های هوشمند پشتیبانی همیارانه انطباقی، همانند پشتیبانی حل مسئله است که شرح آن گذشت، با این تفاوت که در پشتیبانی حل مسئله، از پایگاه دانش سیستم هوشمند به صورت تعاملی به دانشجو کمک می‌شود؛ اما در سیستم­های پشتیبانی همیارانه انطباقی با بهره گرفتن از دانش موجود درباره بهترین و بدترین الگو­های همیاری که توسط توسعه­دهنده سیستم تعریف شده است یا از لاگ­های ارتباطات قبلی دانشجویان یاد گرفته شده است؛ پشتیبانی همیارانه فراهم می­ شود.