۲-۲-۴ اهمیت ارزیابی کیفیت سود

ارزیابی کیفیت ارقام گزارش شده توسط شرکت از این رو مفید است که استفاده کنندگان را قادر می‌سازد تا با تعدیل اطلاعات مالی گزارش شده به ارزیابی صحیح‌تری از ارزش شرکت برسند. در این زمینه باروچ‌لو استاد حسابداری دانشگاه نیویورک می‌گوید: «سودهای تعدیل شده با کیفیت در مقایسه با سودهای گزارش شده رابطه بسیار ‌نزدیک‌تری با رفتار قیمت سهام در طول زمان دارد. از دست رفتن کیفیت سود قیمت‌های سهام را در آینده خراب می‌کند.» (لو^[۵۸] ، ۱۹۸۹).

بر طبق مفهوم سودمندی تصمیم ارائه شده توسط هیئت استانداردهای حسابداری مالی ایالات متحده، کیفیت سود به صورت عام‌تر کیفیت گزارش‌گری مالی، مورد علاقه کسانی است که از گزارش‌های مالی برای تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و انعقاد قراردادهای مختلف استفاده می‌کنند. علاوه بر این، می‌توان گفت که از دیدگاه تدوین‌کنندگان استانداردها، کیفیت گزارش‌های مالی به صورت غیر مستقیم نشان دهنده کیفیت استانداردهای گزارش‌گری مالی است. سود گزارش شده و روابط به دست آمده از آن معمولاً در قراردادهای حقوق و پاداش و قراردادهای استقراض استفاده می‌شوند. تصمیم‌گیری برای قراردادی بر اساس کیفیت سود پایین، انتقال ناخواسته ثروت خواهد شد. برای نمونه سودهای بیش از حد نشان داده شده که به عنوان معیار ارزیابی عملکرد مدیریت قرار می‌گیرد، منجر به تعلق حقوق و مزایای بیش از اندازه به مدیریت خواهد شد. به گونه‌ای مشابه، سودهای متورم ممکن است ورشکستگی ناگهانی شرکت را پنهان سازد که این خود باعث اعتبار دادن نادرست از سوی اعتبار دهندگان خواهد شد.

از دیدگاه سرمایه‌گذاری، کیفیت سود پایین مطلوب نیست زیرا نشانگر وجود ریسک در تخصیص منابع به آن بخش می‌باشد و باعث کاهش رشد اقتصادی از طریق تخصیص نادرست سرمایه ها خواهد شد. از طرفی، کیفیت سود پایین باعث انحراف منابع از طرح‌های با بازده واقعی به طرح‌های با بازده غیرواقعی می‌شود که کاهش رشد اقتصادی را در پی خواهد داشت (اسماعیلی، ۱۳۸۶، ۳۰).

۲-۲-۵ معیارها و روش‌های ارزیابی کیفیت سود

جدول (۲-۲): معیارهای ارزیابی کیفیت سود

معیارهای ارزیابی
اجزای مربوط

۱) مفهوم کیفیت سود مبتنی بر سری زمانی ویژگی‌های سود

الف) پایداری (ثبات) سود

ب) قابلیت پیش‌بینی

ج) نوسان‌پذیری (تغییرپذیری)

۲) مفهوم کیفیت سود بر اساس رابطه بین سود اقلام تعهدی و وجه نقد

الف) نسبت وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی به سود

ب) تغییر در اقلام تعهدی

ج) پیش‌بینی اجزای اختیاری اقلام تعهدی به کمک متغیرهای حسابداری

د) پیش‌بینی روابط بین اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی

۳) مفهوم کیفیت سود بر اساس ویژگی‌های کیفی چارچوب نظری هیئت استانداردهای حسابداری مالی

مربوط بودن و قابلیت اتکا

۴) مفهوم کیفیت سود ناشی از تصمیمات اجرایی

الف) قضاوت‌ها و برآوردهای معیاری معکوس از کیفیت سود

ب) رابطه معکوس بین کیفیت و تغییر کاربری استانداردهای حسابداری، یعنی بین میزان منفعتی که تهیه کنندگان اطلاعات از قضاوت و پیش‌بینی خواهند برد و کیفیت سود رابطه معکوسی وجود دارد.

به طور کلی چهار روش برای ارزیابی کیفیت سود به شرح زیر مطرح است:

۱- روش مبتنی بر مربوط بودن با ارزش سهام:

در این روش ارتباط بین مقادیر مختلف سود و قیمت سهام (بازار) به کمک رگرسیون اندازه‌گیری می‌شود. هرچه میزان ضریب همبستگی تعدیل شده بیشتر باشد، سود متغیر مرتبط‌تری با ارزش است (بارث و همکاران^[۵۹]، ۲۰۰۱).

۲- روش مبتنی بر محتوای اطلاعاتی:

در این روش ارتباط بین تغییرات قیمت یا بازده سهام، با سطوح یا تغییرات غیرمنتظره‌ی مقادیر مختلف سود به کمک رگرسیون اندازه‌گیری می‌شود. هرچه میزان ضریب همبستگی تعدیل شده به یک نزدیک‌تر باشد، نشان دهند‌ه بار اطلاعاتی بیشتری است.

۳- روش مبتنی بر توانایی پیش‌بینی:

در این روش مهم آن است که مقادیر گذشته سود بتواند مقادیر آینده را پیش‌بینی کند. هرچه میزان قدر مطلق میانگین خطای پیش‌بینی کمتر باشد، آن مقدار توانایی پیش‌بینی بیشتری دارد.

۴- روش مبتنی بر سود اقتصادی:

در این روش بیشتر معیارهای مبتنی بر پیش‌بینی هزینه سرمایه مدنظر قرار می‌گیرد. استنباط این است که این ارقام کیفیت بالاتری نسبت به سود حسابداری دارند. معیار ارزش افزوده اقتصادی از جمله معیارهایی است که بر این روش اتکا دارد (کرنل و لندزمن^[۶۰]، ۲۰۰۳).

۲-۲-۶ ساختارهای کیفیت سود مبتنی بر روابط بین سود، اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی

در این بخش، درباره ساختارهای کیفیت سود و معیارهای مرتبط با آن، که از روابط میان اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی سود مشتق شده است، بحث می‌شود.

۲-۲-۶-۱ نسبت جریان‌های نقدی عملیاتی به سود

این معیار کیفیت سود، مبتنی بر این دیدگاه است که هرچه نقد شوندگی سود بیشتر باشد، کیفیت آن بالاتر است. در گزارش‌های تحلیل‌گران مالی مانند هریس و دیگران^[۶۱] (۲۰۰۲) و راج و دیگران^[۶۲] (۲۰۰۲) و در کتاب‌های تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی، این دیدگاه دیده می‌شود. در ساده‌ترین حالت این رابطه به صورت نسبت جریان‌های نقدی عملیاتی به سود بیان شده است.

۲-۲-۶-۲ تغییر در جمع کل اقلام تعهدی

روش مبتنی بر تغییرات در کل اقلام تعهدی، شیوه ساده‌ای برای اندازه‌گیری کیفیت سود است. طبق این روش تا زمانی که بخشی از اقلام تعهدی دستکاری نشود و در طول زمان ثابت بماند، تغییرات در کل اقلام تعهدی، دستکاری‌های مدیریتی را اندازه‌گیری و معیار معکوسی از کیفیت سود ارائه می‌دهد (دی‌آنجلو، ۱۹۸۶).

۲-۲-۶-۳ پیش‌بینی اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری) با بهره گرفتن از متغیرهای حسابداری

طبق روش تغییرات در کل اقلام تعهدی، همواره اقلام تعهدی دستکاری نشده نامشخص وجود دارد. در مقابل، این روش، متغیرهای حسابداری را به عنوان عامل اقلام تعهدی دستکاری نشده معرفی می‌کند. روش‌های پیش‌بینی متعددی وجود دارد که هر یک حساب خاصی را به عنوان متغیر حسابداری مورد توجه قرار می‌دهند (محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۶-۴ پیش‌بینی روابط بین اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی

از لحاظ نظری، رابطه بین اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی، به جنبه‌هایی از رابطه بین سود و وجه نقد می‌پردازد و از مشکلات مرتبط با روش متغیرهای حسابداری جلوگیری می‌کند که توسط دیچاو و دیچو در سال ۲۰۰۲ بیان شده است.