• ترویج فرهنگ کار و تولید بیشتر و مصرف بهینه منابع و پس اندازهای مختلف مردمی.

• ارزیابی مستمر فعالیت های ترویجی به منظور تعیین پیشرفت و رشد آموزش ها و دستیابی به اهداف.

• تأمین زمینه آموزش مستمر و پی گیر کارکنان ترویج تعاون در سطوح تخصصی و مهارتی در جهت افزایش درجه آگاهی و انگیزش آنان برای تحول و پیشرفت در جهت ترویج تعاون.

• آشنایی، آگاهی و شناخت مسئولین و مدیران و مقامات داخلی از مهمترین اهداف ترویجی است که دستیابی به هدف های ترویجی تعاون را تسهیل می نماید.

• فراهم نمودن زمینه مشارکت و فعالیت کلیه کارشناسان و متخصصین و تعاونگران در فعالیت های آموزشی و ترویجی.

• همکاری دستگاه های اجرایی و نهادها و دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در توسعه و ترویج تعاون.

• فراهم نمودن زمینه های مؤثر همکاری بین واحدهای آموزش، تحقیقات، ترویج و روابط عمومی.

• حرکت به سوی استانداردسازی و فعالیت های نظام مند، سیستماتیک و عملی در فعالیت های ترویجی.

• دخالت دادن اتحادیه های تعاونی، اتاق تعاون و بخش های خصوصی و تعاونی در آموزش و ترویج تعاون (پویش و جمشیدی، ۱۳۸۵)

۲-۷مزیت تعاونی
تعاونی ها در صورتی که به لحاظ افقی و عمودی با یکدیگر به انسجام لازم دست یابند، می توانند از مزیت های فراوانی برخوردار شوند، آنها به ویژه می توانند با دیگر بنگاه های تعاونی که آنها دارای پیوندهایی هستند ارتباط برقرار نمایند. از جمله: تعاونی های ماهیگیران، کارگری و تولیدی، خدمات مالی و تعاونی های اعتبار و پس انداز، بخش مسکن، خدمات عمومی، بیمه (تأمین اجتماعی- خدمات درمانی)، تعاونی های فعال در عرصه آموزش مدارس، دانشگاه ها و غیره (عارفی،۱۳۷۸).
مزیت هاى عمومى تعاونى ها به افراد امکان مى دهند تا منابع انسانى و مالى خود را در یک جا جمع کنند و به تشکیل سرمایه بیشتر بپردازند. افرادى که شاید به تنهایى قادر به شروع یک فعالیت تجارى نبوده اند از راه تعاونى عمل کنند. مزیت هاى تعاونى براى اعضاء و جامعه هم قابل لمس و هم ناملموس است. مزیت هاى ملموس را مى توان بى درنگ در قالب خدمات بهبود یافته، فراوانى بیشتر کالاها و قیمت هاى کم تر مشاهده کرد، در حالى که براى آشکار شدن مزیت هاى ناملموس ناشى از تشکیل تعاونى به گذشت زمان نیاز است. اعضاء از راه تشکیل و نظارت بر تعاونى (به واسطه کمیته ها و هیأت مدیره) مهارت هاى رهبرى، مشکل یابى و اعتمادسازى و خودیارى را توسعه مى دهند. تعاونى ها اعضاء را تشویق مى کنند تا براى رفع مشکلات اقتصادى و اجتماعى به جاى دولت به خود تکیه کنند. تعاونى ها مى توانند از راه آموزش مستمر به اعضاء کمک کنند تا کیفیت کالا و خدمات را بهبود بخشند، فناورى نوین را به خدمت گیرند و شناخت بهترى در مورد روش هاى جدید تجارى و مباحث اقتصادى به دست آورند و تعاونى ها مى توانند با حفظ و ایجاد مشاغل محلى تأثیر چشمگیرى بر جوامع خود گذارد. تعاونی ها دارای مزایای برای جامعه و اعضاءی خود دارد از جمله مزیت های تعاونی ها را می توان شامل موارد زیر دانست:
– تعاونی هاى بازاریابى به اعضاءى خود کمک مى کنند تا حجم فروش خود را با دستیابى به بازارهاى جدید و بزرگ تر با قدرت چانه زنى و مذاکره بیشتر افزایش دهند.
– تعاونى ها اغلب به اعضاءی خود کمک مى کنند تا کیفیت کالاهاى خود را به وسیله درجه بندى، تعیین علامت تجارى و بسته بندى دقیق بهبود بخشند. در نتیجه، اعضاء قیمت هاى بهترى را در قبال کالاهاى خود دریافت مى کنند و در نتیجه سود بیشترى عاید آنها مى شود.
– برخى تعاونى ها نیز خدمات کمکى تجارى ارائه مى دهند که مى تواند به بازاریابى مؤثر و نرخ هاى ارزانتر بینجامد.
– تعاونى هاى عرضه به اعضاءى خود کمک مى کنند با خرید حجم بیشتر محصول، قیمت کمترى بپردازند.
– تعاونى هاى مصرف نیز به اعضاء در زمینه پس انداز پول و رفع تقاضاهاى تأمین نشده آنان کمک مى کنند.
– تعاونى هاى کارگرى مى توانند شرایط بهتر کار از جمله امنیت شغلى را براى کارگران فراهم کنند (ابراهیمی، ۱۳۸۶)
۲-۸نقش تعاون در توسعه فرهنگی
وظیفه تربیت فرهنگی شرکت های تعاونی هم در تمدن فردگرای کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای در حال توسعه ای که هنوز به این مرحله از تمدن نرسیده اند مؤثراست. در تمدن فردگرای ممالک صنعتی وظیفه شرکت های تعاونی اینست که نیروهای فردی را جهت مشارکت در فعالیت های جمعی و برای نیل به همبستگی بسیج نماید و در کشورهای در حال توسعه که روحیه همکاری جمعی هنوز به طورگسترده در طبقات مختلف مردم وجود دارد. وظیفه تعاون آنست که افراد را به احساس مسئولیت آگاه و این احساس را در آنان تقویت نماید. شرکت های تعاونی نیروهای فردی و جمعی را که در جهت عکس یکدیگر در حرکتند بوسیله فعالیت های خودآموزشی و با توجه به تمایلات جمعی با یکدیگر تلفیق و مرتبط می سازند. این وظیفه برای کشورهای در حال توسعه حائز اهمیت فراوانی است زیرا در این کشورها اصولاً از فرد برداشتی به غلط می شود و از انسان ها اصولاً برای نیل به مقاصد و اهداف شخصی سوء استفاده به عمل می آید. از سوی دیگر اندیشه های جمعی و گروهی افراد به علت اتکاء به سنن و رسوم حاکم بر این جوامع آنچنان شکل حاد و گسترده ای را می گیرد که به عنوان مانعی به مقابله با نیروهای محرک اقتصادی و اجتماعی می پردازد و جلوی پیشرفت و توسعه کشورها را می گیرد. در این هنگام اهمیت وظایف تربیتی و فرهنگی نهادهای تعاونی هنگامی بیشتر آشکار می شود که به روش های انجام کار و اصولاً طرز تفکر مردم نسبت به مسأله کار و فعالیت در مناطق روستایی توجه خاصی مبذول گردد. در چنین اوضاع و احوالی است که شرکت های تعاونی با ویژگی های خاص خود و با بهره گرفتن از آموزش می توانند گام فرهنگی مهمی را در زدودن افکار سنتی و دست و پاگیر جوامع در حال توسعه بردارند و موجبات رشد و شکوفایی هر چه بیشتر این کشورها را فراهم سازند (شیخی، ۱۳۸۶).
۲-۹ابعاد فرهنگی تعاونی ها
۱) ایجاد فرهنگ تعاون و همیاری و تفاهم
۲) تقویت بنیه فرهنگی و هنری، احیای هنرهای دستی از طریق تشکیل تعاونی های مختلف مربوطه
۳) تقویت ارزش های حاکم بر جامعه با ارائه الگوهای جدید و حمایت از طبقات پایین و نفی فرهنگ استکباری و قدرتمندپروری
۴) تقویت بنیه مراکز سیاحتی، سینماها و فرهنگ سراها، چاپ و نشر و … با تشکیل تعاونی های مربوطه
۵) نقش آموزش در بالا بردن سطح آگاهی مردم (شیخی، ۱۳۸۶).
۲-۱۰نقش تعاون در توسعه اقتصادی جوامع
بی شک هنگامی که بحث توسعه کشورها به میان می آید، یکی از مهمترین جهات آن و شاید اولین جهتی که ذهن شنونده را به خود جلب می نماید توسعه اقتصادی آن کشورها باشد. اصولاً تصور کشوری توسعه یافته بدون توجه به رشد اقتصادی غیرممکن است و همانطور که قبلاً نیز اشاره گردید با وجود آنکه توسعه اصولاً دارای مفهومی کیفی و همه جانبه اعم از سیاسی، اجتماعی‌ و فرهنگی است اما در بسیاری از مواقع به دلیل نقش و جایگاه مهمی که رشد اقتصادی در فرایند توسعه کشورها دارد، رشد اقتصادی و توسعه کشور به صورت مترادف به کار می رود. به همین علت نقش مهم تعاون در فرایند توسعه جوامع نیز باید معطوف به توسعه اقتصادی آن جوامع باشد و غالباً نیز تأکید بر روی ویژگی های اقتصادی شرکت های تعاونی است. ویژگی های دیگر تعاونی ها از قبیل توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که شرح آنها گذشت، دارای اهمیت ثانوی هستند هر چند که به نوبه خود بسیار مهم و اثرگذار در توسعه و زمینه و بستر رشد اقتصادی جوامع می باشند. مهمترین ویژگی کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه پایین بودن تولید داخلی، سطح پایین اشتغال و وجود بیکاری آشکار و پنهان فراوان، توزیع نابرابر درآمدها و کمبود سرمایه می باشد و کشاورزی به عنوان مهمترین منبع اشتغال و درآمد و بهره وری پایین در بخش های مختلف اقتصادی می باشند. اینک به بررسی اجمالی نقش تعاون در توسعه اقتصادی و آثاری که این بخش روی هر کدام از ویژگی های فوق دارا می باشد که می تواند گامی در جهت توسعه و رشد اقتصادی این کشورها باشد می پردازیم. گرچه باید یادآوری شود که تمام این ویژگی ها زنجیروار به هم مربوطند (پویش؛ جمشیدی، ۱۳۸۵).
امروزه می دانیم که کشاورزی نخستین و قدیمی ترین فعالیت اقتصادی به شمار می رود و تاریخ شناخت آن طولانی تر از سایر رشته های اقتصادی است و فنون تولیدی نیز که امروزه از نظر برخی آسان و ساده می نماید، نتیجه هزاران سال کار و تجربه پیشگامان این رشته از فعالیت می باشد و از این رو، هیچ یک از فعالیت های اقتصادی به اندازه کشاورزی دستخوش تأثیر عادات و رسوم کهن در کار تولید قرار نگرفته اند. تولیدکننده محصولات کشاورزی می داند که پس از عرضه محصول به بازار به اندازه کافی تقاضا خواهد داشت. از این رو در هر حال یک بازار فروش برای او فراهم است و در کشورهای پیشرفته اطمینان بیشتری نیز برای روستایی تولیدکننده فراهم شده و آن این است که دولت مازاد محصول او را می خرد تا بنیه اقتصاد کشاورز ضعیف نشده و زیان نبیند. در سال ۱۳۵۲ در ایران نیز با به تصویب رساندن آئین نامه ویژه ای موجبات تأمین خاطر روستاییان را که در گذشته چشمشان به دست خریداران سلف و رباخواران حرفه ای بود، فراهم ساخته. اما هنوز در تمامی محصولات کشاورزی عمل نمی شد (صدرالاشرفی، ۱۳۶۵: ۶۵).
گسترش شبکه شرکت های تعاونی بخصوص تعاونی های مصرف که عملاً همه افراد جامعه را که مصرف کننده هستند در مدیریت و بهره برداری واحدهای اقتصادی شریک و سهیم می کند، یکی از مؤثرترین روش هایی است که می تواند این دوری و دوگانگی را از میان بردارد. ایجاد رابطه مستقیم میان مردم و دستگاه های اقتصادی و تولیدی از طریق تعاونی های مصرف و نیز مداخله مدیران شرکت های تعاونی در اتخاذ تصمیمات مهم اقتصادی و کسب نظر مشورتی از آنان در تهیه و اجرای طرح های عمرانی، روش مؤثری برای نیل به مشارکت واقعی و حقیقی و دائمی همه مردم در اجرای برنامه ها بسط و توسعه است. (نهاوندی، ۱۳۴۸: ۸۶)
در جدول صفحه بعد میزان پیش بینی سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در بخش های مختلف تعاونی در برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به تفکیک هر بخش بیان گردیده است که اهمیت بخش تعاون را در سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در جریان برنامه چهارم توسعه نشان می دهد:
الف- میزان سرمایه در کشورهای در حال توسعه کم است و همین سرمایه کم نیز بدلیل نبود فرهنگ سرمایه گذاری، صرف فعالیت های غیراقتصادی می شود. شرکت های تعاونی از طریق آموزش اعضاء و ایجاد زمینه های سالم اقتصادی قادرند در میزان مصرف افراد و در نتیجه در میزان پس انداز دخالت نموده و اعضاء را در این خصوص راهنمایی نمایند و از صرف درآمدهای افراد در جهت هزینه های مصرفی و تشریفاتی تا حدود زیادی جلوگیری نموده و آنان را به پس انداز و ذخیره درآمدهای مازاد بر مصرف تشویق و ترغیب نمایند.
ب– شرکت های تعاونی می توانند وجوه اندک پس انداز شده را در یک صندوق متمرکز و با انجام عملیات بانکی و اعتباری موجبات سرمایه گذاری و بکارانداختن وجوه اعم از سرمایه گذاری مستقیم توسط شرکت و یا روستائیان در تولید گردد. اصولاً در مناطق روستایی اعتماد افراد به شرکت های تعاونی بیش از اعتماد آنان به بانک ها و مؤسسات اعتباری است. بنابراین در کشورهای در حال توسعه امید فراوانی است تا منابع اندک مخصوصاً در جوامع روستایی از طریق شرکت های تعاونی بسیج شود و بدینوسیله تسهیلات لازم جهت تأمین اعتبار مورد نیاز اقتصاد روستایی فراهم می گردد.
ج- به لحاظ اطلاع کاملی که تعاونی ها از موقعیت اقلیمی و اقتصادی حوزه عمل خود دارند در آنچنان وضعی هستند که می توانند عوامل تولید را بنحو مطلوبی با یکدیگر ترکیب و در نتیجه هماهنگ ساختن نیروها و امکانات موجود، حداکثر بهره برداری را از سرمایه گذاری انجام یافته بعمل آورند که این امر خود سبب کاهش هزینه های تولید و در نتیجه افزایش درآمد و سود شرکت و ذخیره های آن گردیده که متعاقباً در راه سرمایه گذاری بیشتر و مفید بکار خواهد رفت.
د- شرکت های تعاونی می توانند رابطه سالمی بین اعضاء و مؤسسات اعتباری موجود در کشور از لحاظ رفع نیازمندی های اعتباری اعضاء برقرار نموده بدین معنا که وام های کوتاه متوسط و یا بلندمدت از سازمان های اعتباری خصوصی و یا دولتی اخذ و آن را برای امور تولید در اختیار اعضاء قرار دهند. بدیهی است که شرکت ها قادرند تضمین مطمئن تری برای مؤسسات وام دهنده باشند و هم اینکه با پرداخت وام از طریق شرکت دست وام دهندگان خصوصی و بار سنگین بهره های طاقت فرسا از طبقه تولیدکننده کوتاه خواهد شد که صرفه جویی حاصله در بهره ها مجدداً جهت سرمایه گذاری به کار برده می شود.
ه- شرکت های تعاونی می توانند از یک سو خود راساً اقدام به سرمایه گذاری (با بهره گرفتن از تجمیع پس انداز اندک اعضاء) نموده و از سوی دیگر اعضاء را به سرمایه گذاری تشویق و آنان را در این مسیر هدایت نمایند.
جدول ۲-۱٫ سرمایه گذاری در بخش تعاونی طی سالهای برنامه چهارم

دوره
بخش
۱۳۸۴
۱۳۸۵