۱-۶-۲- تعریف عملیاتی انگیزش تحصیلی

منظور از انگیزش تحصیلی در این تحقیق نمره‌ای است که فرد از پرسشنامه انگیزش تحصیلی والرند (ASM)^[5] به دست می‌آورد که در این پژوهش نمرات بالای ۱۳۷ معرف وضعیت مطلوب انگیزش تحصیلی خواهد بود.

۱-۶-۳- تعریف مفهومی تاب‌آوری

Garmezy & Masten (1991) تاب‌آوری را فرایند سازگاری موفقیت‌آمیز علی‌رغم شرایط چالش‌برانگیز و تهدیدکننده تعریف کرده‌اند.

۱-۶-۴- تعریف عملیاتی تاب‌آوری

منظور از تاب‌آوری در این تحقیق میزان نمره‌ای است که فرد از پرسشنامه کو نور و دیویدسون CD-RIS^[6] به دست می‌آورد که نمرات بالای ۵۰ معرف وضعیت مطلوب تاب آوری خواهد بود.

۱-۶-۵- تعریف مفهومی سبک‌های والدگری

سبک‌های والدگری یا شیوه های فرزند پروری منظومه‌ای از نگرش‌ها ‌در مورد کودک، نحوه برقراری ارتباط با کودک، روش نگهداری کودک و جو عاطفی حاکم بر فضای رفتاری والدین است (Darling & Steinberg, 1993).

۱-۶-۶- تعریف عملیاتی سبک‌های والدگری

منظور از سبک‌های والدگری در این تحقیق نمره‌ای است که فرد از پرسشنامه سبک‌های فرزند پروری بامریند به دست می‌آورد.

۱-۶-۷- تعریف مفهومی نگرش دانش‌آموز نسبت به مدرسه

نگرش نسبت به مدرسه شامل علاقه و عاطفه دانش‌آموز نسبت به مدرسه است. تحقیقات نشان داده‌اند که دانش آموزان دارای پیشرفت تحصیلی ضعیف، نگرش‌های منفی نسبت به مدرسه نشان می‌دهند (۲۰۰۳ Mc coach & Siegle).

۱-۶-۸- تعریف عملیاتی نگرش دانش‌آموز نسبت به مدرسه

منظور از نگرش دانش‌آموز نسبت به مدرسه در این تحقیق نمره‌ای است که فرد از پرسشنامه نگرش نسبت به مدرسه SAAS-R^[7] به دست می‌آورد که نمرات ۱۷۶ به بالا مؤید نگرش مطلوب نسبت به مدرسه می‌باشد.

فصل دوم ۲

پیشینه پژوهشی

• • مقدمه

• • انگیزش

• • انگیزش تحصیلی

• • تاب آوری

• • سبک‌های والدگری

• • نگرش

• مؤلفه‌های نگرش نسبت به مدرسه

۲-۱- پیشینه نظری

۲-۱-۱- مقدمه

در این قسمت ابتدا گستره نظری و نظریات مرتبط با هرکدام از متغیرهای اصلی پژوهش به صورت مجزا مطرح می‌شود و در قسمت دوم به بیان پژوهش‌هایی که در این حوزه در خارج و داخل کشور انجام‌شده می‌پردازیم.

۲-۱-۲- انگیزش

انگیزش مهم‌ترین شرط یادگیری است. علاقه به یادگیری محصول عواملی است که به شخصیت و توانایی دانش‌آموز، ویژگی‌های تکالیف، مشوق‌ها و دیگر عوامل محیطی مربوط است. دانش آموزان باانگیزه به‌راحتی شناخته می‌شوند. آن‌ ها به یادگیری اشتیاق داشته، علاقه‌مند، کنجکاو، سخت‌کوش و جدی می‌باشند. این دانش آموزان به‌راحتی موانع و مشکل‌ها را از پیش پای خود برمی‌دارند، زمان بیشتری برای مطالعه و انجام تکلیف‌های مدرسه صرف می‌کنند، مطلب‌های بیشتری می‌آموزند، پس از پایان دوره دبیرستان به تحصیلات ادامه می‌دهند (Skhner &, Belmont 1993؛ به نقل از عابدی و مظفری، ۱۳۸۹).

۲-۱-۲- ۱- تاریخچه نظریه‌پردازی ‌در مورد انگیزش

مفاهیم انگیزش منشأ فلسفی دارند که از دوران یونانیان باستان تا رنسانس اروپا در قالب دو موضع اراده و امیال بدن برداشت‌شده است. افلاطون معتقد بود که انگیزش از روح یا ذهن و روان به صورت سلسله مراتبی ترتیب یافته ناشی می‌شود که در سطح ابتدایی به گرسنگی و میل جنسی بازمی‌گردد، در سطح دوم به معیارهای اجتماعی مربوط می‌شود و در سطح عالی‌تر به توانایی‌های تصمیم‌گیری روح، مانند عقل و انتخاب کمک می‌کند (ریو،۱۹۹۲ ، ترجمه سیدمحمدی ۱۳۸۲). انگیزه ها بر اساس زمینه تکاملی به دودسته انگیزه های اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. انگیزه های اولیه، انگیزه های فطری هستند که بر پایه فرایندهای زیستی استوارند و انگیزه های فردی نیز نامیده می‌شوند، مانند گرسنگی، تشنگی، خواب، میل جنسی و …؛ انگیزه های ثانویه، اکتسابی هستند و رابطه مستقیمی با فرایندهای زیستی ندارند و مربوط به ارتباط فرد با جامعه می‌باشند. این انگیزه ها، انگیزه های اجتماعی نیز نامیده می‌شوند؛ مانند انگیزه پیشرفت، کنجکاوی، موفقیت و … (بخشایش، ۱۳۷۹). اصطلاح انگیزه، در زندگی روزانه به معنای وسیعی از معنای روانشناسی به کار می‌رود، زیرا تمام عادت‌ها، محرک‌های خارجی، هیجان‌ها و هدف‌ها را شامل می‌شود.

کلمه (motivation)، از کلمه لاتین «movere» مشتق شده و به معنای «جنبش و حرکت» است و در فرهنگ روانشناسی به گفته‌مان اصطلاحی است که تنها بر باعث‌ها و انگیزه های ذاتی یا درونی اطلاق می‌شود. گروه دیگری از روانشناسان معتقدند که «انگیزه، هر حالتی در فرد است که او را به انجام دادن فعالیت معینی تحریک و متوجه می‌کند و به میزان فعالیت او را معین و محدود می‌کند». برخی نیز می‌گویند: «انگیزه، آن نیروهای کشاننده هستند که فرد را به انتخاب انجام دادن یک عمل، یا ترجیح یک فعالیت دیگر وادار می‌کنند» (شعاری نژاد، ۱۳۶۲).

۲-۱-۲-۲- تعریف انگیزش

انگیزش، دلایل رفتار افراد را نشان می‌دهد و مشخص می‌کند که چرا آن‌ ها به روش خاصی عمل می‌کنند. رفتار دارای انگیزه، رفتاری باانرژی، جهت‌دار و دنباله‌دار است (Santroc، ۲۰۰۶؛ به نقل از یوسفی و همکاران، ۱۳۸۸).

بنا بر تعریف Santrock (2001) انگیزش دلایلی است که چرا مردم به گونه خاص رفتار می‌کنند و رفتار برانگیخته‌شده، نیرو دهنده، جهت دهنده و استمراربخش است. Dash & Dash (2003؛ به نقل از عبد خدایی، ۱۳۸۵) انگیزش را به معنای هدف و علت انجام فعالیت تعریف می‌کند.

لفرانسوا (۱۹۹۱؛ ترجمه فرجامی، ۱۳۸۰) انگیزش را به معنای علت فعالیت‌ها و دلایل انجام کارها تعریف ‌کرده‌است و معتقد است که انگیزه ها توضیحات روان‌شناسی رفتارها می‌باشند و نظریه های انگیزش می‌کوشند تا توضیح دهند چرا برخی کارها را انجام داده و برخی را انجام نمی‌دهیم. سیف (۱۳۸۲) انگیزش را به عنوان عامل نیرو دهنده، ‌هدایت کننده و نگهدارنده رفتار تعریف ‌کرده‌است.

اگرچه ‌در مورد ماهیت دقیق انگیزش توافقی وجود ندارد، پنتریچ و شانک^[۸] (۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶) تعریفی ارائه داده‌اند که عناصر اصلی موردنظر پژوهشگران و متخصصان درباره انگیزش را پوشش داده است:

«انگیزش فرایندی است که طی آن فعالیتی هدف محور برانگیخته و حفظ می‌شود». طبق این تعریف انگیزش یک فرایند است نه فراورده. ما نمی‌توانیم انگیزش را مستقیماً مشاهده کنیم اما می‌توانیم آن را از رفتارهایی مانند انتخاب تکالیف، تلاش، استقامت و گفتار استنباط کنیم. انگیزش دربرگیرنده اهدافی است که محرک عمل و جهت دهنده آن را فراهم می‌کنند؛ ‌بنابرین‏ افراد مواردی در ذهن دارند که تلاش می‌کنند به آن‌ ها دست یابند یا از آن‌ ها اجتناب کنند؛ و بالاخره این‌که فعالیت برانگیخته، فراخوانده و حفظ می‌شود. آغاز حرکت، یک هدف مهم و اغلب دشوار است چون مستلزم قبول مسئولیت برای تغییر است اما فرایندهای انگیزشی نسبت به تداوم عمل شدیداًً حساس هستند.

۲-۱-۲-۳- شاخص‌های انگیزش

وجود انگیزش از روی شاخص‌های رفتاری نشان داده شده در جدول ۲-۱ قابل استنباط است.

جدول ۲-۱ : شاخص‌های انگیزش (پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶)

شاخص
ارتباط با انگیزش