تکنیک های طرح­واره درمانی

تکنیک‌های شناختی طرحواره

۱- آزمون اعتبار طرح واره : درمانگر و بیمار شواهد زندگی گذشته و فعلی بیمار که از طرح واره حمایت می‌کند را جمع اوری می‌کند سپس شواهد رد کننده طرح واره را جمع اوری می‌کند (یانگ، ۱۳۸۶).

۲- ارزیابی مزایا و معایب پاسخ های مقابله ای : هدف این است که بیماران ماهیت حوزه آسیب رسان سبک های مقابله ایشان را بشناسد و به وجود آن ها پی ببرد . که اگر بتواند رفتار سالم تری را جایگزین سبک های مقابله ای ناسازگار کند می‌تواند شانس شادکامی خود را در زندگی افزایش دهد (یانگ، ۱۳۸۶).

۳- برقراری گفتگو بین جنبه طرح واره و جنبه سالم: ابتدا درمانگر نقش جنبه سالم را به عهده می‌گیرد . بعد کم کم بیمار نقش جنبه سالم را به عهده می‌گیرد ماه ها تمرین مداوم نیاز است تا طرحواره ضعیف و جنبه سالم قوی شود (یانگ، ۱۳۸۶).

۴- کارت های آموزشی طرحواره: خلاصه ای از پاسخ های سالم به موقعیت های فعال ساز طرحواره‌است بیماران این کارت ها را همراه خود دارند. بهتر است این کارت ها قویترین شواهد علیه طرحواره را در برگیرد تا بتواند پاسخ های منطقی بیماران را فعال کند (یانگ، ۱۳۸۶).

۵- تکنیک های تجربی «دو هدف عمده تکنیک های تجربی : الف- برانگیختن هیجان های مرتبط با طرحواره های ناسازگار اولیه. ب- باز والدینی بیمار به منظور بهبود هیجان ها و ارضاء نسبی نیازهای برآورده نشده دوران کودکی» (یانگ، ۱۳۸۶).

۶- تکنیک های تجربی مرحله سنجش: عمده ترین تکنیک در این مرحله تصویرسازی ذهنی است (یانگ، ۱۳۸۶).

۷- وقت جلسه ‌به این صورت تقسیم می‌شود : ارائه منطق تکنیک و پاسخ به پرسش های پنج دقیقه، تصویر سازی ذهنی بیست و پنج دقیقه، بحث و تبادل نظر با بیمار ‌در مورد آنچه حین تکنیک تصویر سازی ذهنی اتفاق افتاده بیست دقیقه‌است (یانگ، ۱۳۸۶).

۸- تکنیک تصویرسازی ذهنی: طرحواره ها را از حوزه عقلانی به حوزه هیجانی سوق می‌دهد .برای شناخت طرحواره هایی که مرکز زندگی بیماران است . کمک به بیماران تا بتوانند ریشه‌های تحولی طرحواره های خود در دوران کودکی و نوجوانی را به مشکلات زندگی فعلی ربط دهند (یانگ، ۱۳۸۶).

۹- تصویرسازی در یک محیط امن: تصویرسازی باید توسط خود بیمار ایجاد شود و در مانگر به او تلقین کند و در تصویرسازی در محیط امن با تصویری از یک محیط امن آغاز شده و به پایان می‌رسد . بویژه ‌در مورد بیماران آسیب پذیر و حادثه دیده، این بیماران ممکن است هیچ وقت محیط امن را تجربه نکرده باشند که در اینجا درمانگر کمک می‌کند محیط امنی در ذهن خود بسازد (یانگ، ۱۳۸۶).

۱۰- تصویرسازی از دوران کودکی: درمانگر بعد از ارائه منطق تکنیک و ایجاد تصویرسازی ذهنی محیط امن برای احساس راحتی و آرامش بیماران به سمت تصویر سازی ذهنی از دوران کودکی حرکت می‌کند . معمولاً تصاویر ذهنی را به ترتیب زیر در بیماران فعال می‌کنیم: (یانگ، ۱۳۸۶)

الف-تصاویر ذهنی آشفته ساز

ب- تصاویر ذهنی حاکی از رابطه با والدین

ج-تصاویر ذهنی با افراد مهم زندگی از جمله همسالان و سایر کسانی که در شکل گیری طرحواره نقش داشته اند.

پس از بررسی تصویر ذهنی دوران کودکی، درمانگر از بیمار می‌خواهد تصویری ذهنی از موقعیت های فعلی را دنبال کند که همین احساس را دارد . بدین ترتیب درمانگر بین خاطرات دوران کودکی و زندگی فعلی بیمار، ارتباط مستقیمی ایجاد می‌کند.

راهبردهای تجربی برای تغییر گفتگوهای خیالی (یانگ، ۱۳۸۶):

به بیمار آموزش داده می شود در تصویر ذهنی با افرادی که در دوران کودکی باعث ایجاد طرح­واره­هایش ‌شده‌اند و هم با کسانی که در زندگی موجب تقویت آن می‌شوند گفتگو کند.

از آنجا که والدین مهمترین نماد دوران کودکی هستند لذا والدین نقش های اول در گفتگوی خیالی دارند . از بیماران خواسته می‌شود خشم خود را نسبت به والدینی که رفتار آنان منجر به شکل گیری طرح واره شده‌است را ابراز کنند . هدف توانمندسازی بیمار برای جنگیدن علیه طرح واره و فاصله گرفتن از آن است.

هدف دوم از ابراز خشم نسبت به والدین این است که به بیمار کمک کنیم از طرح واره‌ها به صورت هیجانی فاصله بگیرد. کار با تصاویر ذهنی به منظور باز والدینی «برای بمیارانی مفید است که اغلب طرحواره هایشان در حوزه بریدگی و طرد قرار دارد توانایی این بیماران برای برقراری ارتباط با دیگران، احساس امنیت، دوست داشته شدن، و ارزشمندی به شدت آسیب دیده‌است. درمانگر به کودک کمک می‌کند به ذهنیت کودکانه برگردد و ‌در مورد برخی چیزهایی که از دست داده‌اند، مطالبی را یاد بگیرند.

۱۱- خاطرات آسیب زا (یانگ، ۱۳۸۶)

هنگام تصویر سازی ذهنی برای خاطرات آسیب زا، دو هدف عمده را دنبال می‌کنیم.

الف-کمک به بیمار برای بیرون ریختن عواطف بلوکه شده

ب- با وارد نمودن بزرگسال سالم و تصویر ذهنی بیمار زمینه حمایت و کسب آرامش او فراهم شود

۱۲- نوشتن نامه به والدین «نوشتن نامه به والدین، با افراد مهم زندگی بیمار که در دوران کودکی یا نوجوانی به او آسیب رسانده‌اند در جلسه بعدی درمان نامه را با صدای بلند برای درمانگر می‌خوانند».

تصویر سازی ذهنی به منظور الگو شکنی «در این نوع تصویرسازی بیماران سعی می‌کنند به جای تکرار دوباره سبک های مقابله ای شیوه های صحیح رفتاری مقابله ای را تجسم کند» (یانگ، ۱۳۸۶).

الگو شکنی رفتاری «در این مرحله که طولانی¬ترین و در برخی موارد حساس ترین بخش طرحواره درمانی است بیمار تلاش می‌کند به جای الگوهای رفتاری طرحواره خاست، سبک های مقابله ای سالم تری را جانشین سازد (یانگ، ۱۳۸۶). اگر بیمار بتواند با موفقیت مرحله شناختی و تجربی را پشت سر بگذارد درمانگر می¬تواند مرحله الگوشکنی رفتاری را شروع کند»

۱۳- اولویت بندی رفتارها برای الگو شکنی: درمانگر و بیمار بعد از تهیه فهرست الگوهای زندگی و رفتارهای مشکل ساز، راجع به مشکل سازترین رفتار و اینکه کدام رفتار باید آماج درمان قرار بگیرند، تصمیم می‌گیرند . در برابر مهم‌ترین رفتارهای مشکل ساز، رفتارهای سالم احتمالی را به عنوان راه حل جایگزین، مورد بررسی قرار می‌دهند.

پژوهش های مرتبط داخل و خارج از ایران

پژوش­های داخلی

طرح­وارهای ناسازگار اولیه گوناگون آسیب پذیری خاصی را برای انواع آشفتگی روان­شناختی و آسیب­شناختی شخصیت ایجاد ‌می‌کنند. بر اساس نتایج این پژوهش مبتلایان به دسته ب اختلالات شخصیتی نسبت به افراد سالم طرحواره­های ناسازگار بیشتری دارند(ذوالفقاری و همکاران، ۱۳۸۷). نتایج حاصل از تحلیل داده ­ها نشان می­دهد که بین طرح­واره­های ناسازگار اولیه با ابعاد سلامت روان همبستگی منفی و معناداری وجود دارد، یعنی هرچه طرح­واره­ها ناسازگارتر می­شوند سلامت روان کاهش می­یابد. از سوی دیگر قابل اشاره است که بین زنان و مردان از نظر طرح­واره­ها تفاوت معناداری وجود نداشته و فقط در بعد سلامت بدنی نمرات مردان بیش از زنان بوده است(مولودی، ۱۳۸۹). افراد با صفات ناپایدار شخصیت در طرحواره­های رهاشدگی/ بی ثباتی، محرومیت هیجانی و خویشتن داری و خود انظباطی ناکافی به طور معنی­داری نمرات بیشتری کسب کردند و این طرح­واره­ها در شناخت تفاوت­های بین افراد باثبات در صفات شخصیت و صفات شخصیت متقابل آنان، نقش بازی می‌کند (باقریان سرارودی، ۱۳۷۹).

پژوهش­های خارجی