الف- بلوغ

ب-عقل

پ-ایمان

ت- عدالت

ث-طهارت مولد

ج- ذی نفع بودن در موضوع

چ- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آن ها

ح- عدم اشتغال به تکدی

خ- ولگرد نبودن

تبصره ۱-شرایط موضوع این ماده باید توسط قاضی احراز شود

تبصره ۲-‌در مورد شرط خصومت ، هر گاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد ، پذیرفته می شود .

ماده ۱۷۸- شهادت مجنون ادواری در حال افاقه پذیرفته می شود مشروط بر آنکه تحمل شهادت نیز در حال افاقه بوده است

ماده ۱۷۹-هر گاه شاهد در زمان تحمل شهادت ، غیر بالغ ممیز باشد ، اما در زمان ادای شهادت به سن بلوغ برسد ، شهادت او معتبر است .

ماده ۱۸۰-شهادت اشخاص غیر عادی ، مانند فراموشکار و ساهی به عنوان شهادت شرعی معتبر نیست مگر آنکه قاضی به عدم فراموشی ، سهو و امثال آن ‌در مورد شهادت علم داشته باشد .

ماده ۱۸۱-عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می‌دهد ، اهل معصیت نباشد شهادت شخص که اشتهار به فسق داشته باشد ، مرتکب گناه کبیره شود یا بر گناه صغیره اصرار داشته باشد تا احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت عدالت وی ، پذیرفته نمی شود

ماده ۱۸۲- در شهادت شرعی ، در صورت تعدد شهود ، وحدت موضوع شهادت ضروری است و باید مفاد شهادت ها در خصوصیات مؤثر در اثبات جرم یکسان باشد هرگاه اختلاف مفاد شهادت ها موجب تعارض شود و یا وحدت موضوع را مخدوش کند شهادت شرعی محسوب نمی شود .

ماده ۱۸۳-شهادت باید از روی قطع و یقین به نحوی که مستند به امور حسی و از طریق متعارف باشد ، اداء شود .

ماده ۱۸۴-شهادت باید با لفظ یا نوشتن باشد و در صورت تعذر ،با فعل از قبیل اشاره واقع شود و در هر صورت باید روشن و بدون ابهام باشد .

ماده ۱۸۵-در صورت وجود تعارض بین دو شهادت شرعی هیچ یک معتبر نیست

ماده ۱۸۶-چنانچه حضور شاهد متعذر باشد ، گواهی به صورت مکتوب ، صوتی – تصویری زنده و یا ضبط شده با احراز شرایط و صحت انتساب ، معتبر است .

ماده ۱۸۷-در شهادت شرعی نباید علم به خلاف مفاد شهادت وجود داشته باشد هر گاه قرائن و امارات بر خلاف مفاد شهادت شرعی باشد ، دادگاه ، تحقیق و بررسی لازم را انجام می‌دهد و در صورتی که به خلاف واقع بودن شهادت ، علم حاصل کند شهادت معتبر نیست .

ماده ۱۸۸-شهادت بر شهادت شرعی در صورت معتبر است که شاهد اصلی فوت نموده و یا به علت غیبت ، بیماری و امثال آن ، حضور وی متعذر باشد .

تبصره ۱-شاهد بر شهادت شاهد اصلی باید واجد شرایط مقرر برای شاهد اصلی باشد

تبصره ۲-شهادت بر شهادت شاهد فرع ، معتبر نیست

ماده ۱۸۹-جرایم موجب حد و تعزیر با شاهادت بر شهادت اثبات نمی شود لکن قصاص ، دیه و ضمان مالی با آن قابل اثبات است

ماده ۱۹۰-در صورتی که شاهد اصلی ، پس از اقامه شهادت به وسیله شهود فرع و پیش از صدور رأی‌ ، منکر شهادت شود ، گواهی شهود فرع از اعتبار ساقط می شود اما بر انکار پس از صدور حکم ، اثری مترتب نیست .

ماده ۱۹۱-شاهد شرعی قابل جرح و تعدیل است جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر ‌کرده‌است و تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است .

ماده ۱۹۲-قاضی مکلف است حق جرح و تعدیل شهود را به طرفین اعلام کند .

ماده ۱۹۳-جرح شاهد شرعی پیش از ادای شهادت به عمل آید مگر آنکه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود در این صورت ، جرح تا پیش از صدور حکم به عمل می‌آید و در هر حال دادگاه مکلف است به موضوع جرح ، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند .

ماده ۱۹۴-در صورت رد شاهد شرعی از سوی قاضی یا جرح وی ، مدعی صلاحیت شاهد می‌تواند برای اثبات آن دلیل اقامه کند

ماده ۱۹۵-در اثبات جرح یا تعدیل شاهد ، ذکر اسباب آن لازم نیست و گواهی مطلق به تعدیل یا جرح ، کفایت می‌کند مشروط بر آنکه شاهد دارای شرایط شرعی باشد .

تبصره : در اثبات یا نفی عدالت ، علم شاهد به عدالت یا فقدان آن لازم است و حسن ظاهر به تنهایی برای احراز عدالت کافی نیست .

ماده ۱۹۶-هر گاه گواهی شهود معرفی شده در اثبات جرح یا تعدیل شاهد با یکدیگر معارض باشد از اعتبار ساقط است .

ماده ۱۹۷-هر گاه دادگاه ، شهود معرفی شده را واجد شرایط قانونی تشخیص دهد ، شهادت را می پذیرد و در غیر این صورت ، شهادت را شهادت شرعی محسوب نمی کند و اگر از وضعیت آن ها اطلاع کافی نداشته باشد تا زمان احراز شرایط و کشف وضعیت که نباید بیش از ده روز طول بکشد ، رسیدگی را متوقف و پس از آن ، حسب مورد ، اتخاذ تصمیم می‌کند مگر اینکه به نظر قاضی احراز شرایط در مده ده روز ممکن نباشد .

ماده ۱۹۸-رجوع از شهادت شرعی ، قبل از اجرای مجازات موجب سلب اعتبار شهادت می شود و اعاده شهادت پس از رجوع از آن ، مسموع نیست .

ماده ۱۹۹-نصاب شهادت در کلیه جرایم ، دو شاهد مرد است مگر در زنا ، لواط ، تفخیذ و مساحقه که با چهار شاهد مرد اثبات می‌گردد برای اثبات زنای موجب حد جلد ، تراشیدن و یا تبهید ، شهادت دو مرد و چهار زن عادل نیز کافی است زمانی که مجازات غیر از موارد مذکور است حداقل شهادت سه مرد و دو زن عادل لازم است در این مورد هر گاه دو مرد و چهار زن عادل به آن شهادت دهند تنها حد شلاق ، ثابت می شود جنایات موجب دیه با شهادت یک شاهد مرد و دو شاهد زن نیز قابل اثبات است .

ماده ۲۰۰-در خصوص شهادت بر زنا یا لواط ، شاهد باید حضوری عملی را که زنا یا لواط با آن محقق می شود دیده باشد و هر گاه شهادت مستند به مشاهده نباشد و همچنین در صورتی که شهود به عدد لازم نرسند شهادت در خصوص زنا یا لواط ، قذف محسوب می شود و موجب حد است

و همچنین

ماده ۲۴۴-شهادت اشخاص مفصله مسموع نیست شهادت مجانین و اشخاص مختل العقل شهادت وکیل طرفین نسبت به اقرار موکل خودش

ماده ۲۴۵-زوج یا زوجه متهم با متهمه و همچنین اسلاف و اعقاب و برادر و خواهر او می‌توانند از ادای شهادت امتناع نمایند و اگر امتناع نکردند بدون التزام شهادت آنان شنیده می شود

ماده ۲۴۶-شهادت اشخاص ذیل را بدون خواستن التزام استماع می نمایند .

اول – اشخاصیکه به حد بلوغ نرسیده اند

دوم – اشخاص مفصله ذیل در صورتی که یکی از طرفین آنان را رد کرده باشد :

۱-اشخاصی که به واسطه ارتکاب به جنایت محکوم به مجازات شده اند

۲-زوج یا زوجه مدعی خصوصی و اسلاف و اعقاب یا برادران و خواهران و سایر اقربای او تا درجه سوم از طبقه دوم

۳-اشخاصیکه قیم یا ولی یا مباشر امور یکی از طرفین هستند یا با یکی از طرفین محاکمه دارند

ماده ۲۴۷-‌به‌استثنای موارد مذکور در مواد ۲۴۵ و ۲۴۶ گواه باید قبلا طبق ماده ۱۴۵ اصلاحی سوگند یاد کند

تنبیه – آنچه در شرایط شهادت در چهار ماده قبل مذکور است راجع به شهود تحقیق است اما شرایط بینه شرعیه که میزان قضاوت شرعی است همان شرائطی است که در شرع مقرر است .

ماده ۲۴۸-هر دفعه که محکمه صلح شهادت شاهد طرفی را استماع می کند به طرف دیگر آن اظهار می‌دارد که اگر از شاهد سوالی لازم می‌داند بنماید . ^[۵۱]۱

مبحث دوم :

درآمدی بر مختصات شهادت شهود