به طور کلی با مطالعه ویژگی ها و خصوصیات افراد خلاق در متون علمی روان شناسی، مدیریت و سایر علوم مربوطه، می توان درجمع بندی، این ویژگی را به صورت زیر تقسیم بندی یا طبقه بندی نمود.

۱٫ خصوصیات شناختی افراد خلاق و نوآور

منظور از ویژگی های شناختی خلاقیت در نظر گرفتن ویژگی ها و خصوصیات ذهنی و فکری تشکیل دهنده خلاقیت است. زیرا همان گونه که می‌دانیم یکی از عناصر و مؤلفه‌ های خلاقیت، بعد ذهنی و شناختی آن است. افراد خلاق سال های زیادی را برای کسب دانش و تسلط بر موضوع مورد علاقه خود صرف می‌کنند، افراد خلاق، ضرورتاً دارای ضریب هوشی بالایی نیستند. نسبت به مسائل، حساسیت دارند، در برقراری ارتباط سیال میان چیزها، انعطاف دارند. به جای کلمه ها به تصاویر ذهنی می اندیشند، با تلفیق اطلاعات گوناگون آن ها را به نحو مناسبی مورد استفاده قرار می‌دهند. عمده ترین نشانه های شناختی در افراد خلاق عبارتند از: کنجکاوی زیاد، بازی با ایده ها، آینده نگری و پیش‌بینی ، افکار غیر‌معمول، خوش فکری و ادراک حسی (به نقل از مهرآذر، ۱۳۹۱: ۸۶).

۲٫خصوصیات شخصیتی افراد خلاق و نوآور

آشنایی با ویژگی های شناختی افراد خلاق، موجب شناسایی کافی از خلاقیت این گونه افراد نمی شود، لذا لازم است به ویژگی ها یا نشانه های شخصیتی افراد خلاق نیز توجه شود ویژگی های شخصیتی شامل: انگیزه ها،عواطف، هیجانات، نگرش ها، علایق و عادات اجتماعی است . مطالعات متعدد بارون ،(۱۹۸۱) روی افراد خلاق و خلاقیت آن ها مجموعه ای ‌از صفات اساسی را به دست داد . این پژوهش گر بعد از پانزده سال مطالعه بر این عقیده ست که افراد خلاق دارای ویژگی های زیر هستند:

افراد خلاق برای زیبایی ارزش زیاد قائل هستند، علائق گسترده دارند، به طرف پیچیدگی ها جلب می‌شوند، انرژی زیاد دارند، مستقل از قضاوت دیگران عمل می‌کنند و خود پیرو هستند . توانایی‌های شهودی دارند، از اعتماد به نفس بالا برخوردارند، توانایی حل یا ادغام خصوصیات متضاد را در شخصیت خود دارند و راجع به خلاقیت درک روشنی دارند (شهر آرای و همکاران، ۱۳۸۱: ۵۸).

«عناصر اساسی شخصیتی خلاقیت ، متضمن خصایصی چون : خوش بینی، خویشتن داری، تخیل خلاق، توانایی ابراز عواطف، تأکید روی عوامل زیبای، رغبت ها و علائق متعدد ووسیع، جویای تنش و تعارض ها، بیم نداشتن از برخورد به تناقض ها و تفاوت ها می‌باشد.

در مطالعه دیگری بیان شده است، اشخاص خلاق، به ویژه مستعد آنند که مستقل، ناهمرنگ، غیر معمول، و حتی تک رو باشند، احتمالا از علایق گسترده ای برخوردارند، نسبت به تجربه های تازه بازترند، واجد انعطاف پذیری رفتاری و شناختی برجسته تری هستند و شهامت مخاطره پذیری بیشتری دارند (به نقل از مهرآذر،۸۹:۱۳۹۱).

در نهایت می توان گفت، عمده ترین نشانه های شخصیتی خلاقیت عبارتند از : صداقت با خود و خود سازماندهی، مزاح و رک گویی ، تعهد و نظم، نوع دوستی و سادگی رفتار، آستانه تحمل بالا و قدرت مقابله، علایق گسترده، میل به تغییر، پشتکار و جدیت (پیرخایفی و همکاران، ۱۳۸۶: ۴۲).

افروز (۱۳۸۵) ویژگی های افراد خلاق در ابعاد شناختی، روانی و انگیزشی را به صورت زیر توصیف نموده است :

*کنجکاوی

*شوخ طبعی

*هوشمندی

*متهور بودن

*بلند اندیشی

*خود انضباطی

*آزاد اندیشی

*اعتماد به نفس

*ابتکار و اصالت

*ابتکار و اصالت

*صراحت و قاطعیت

*قضاوت مستقل

*پیرو یاهمنوا نبودن

*سلامت روانی و کلامی

*برخورداری از تفکر منطقی

*محبوب بودن در موقعیت ها

*سماجت در موضوعات موردعلاقه

*نیاز به استقلال و خودمختاری

*برخورداری از قدرت تخیل فوق العاده‌

*بهره گیری از موضوعات و تصورات

*حساسیت نسبت به نوآوری ها

*گریز از کانال بندی های مشخص ذهنی

*پایداری در فعالیت های ذهنی

*مورد سوال قرار دادن نرم ها و ایده های موجود

به زعم شل کراس^[۱۳۴]ویژگی های شخصیتی که می‌توانند بازدهی خلاقیت را بیشتر کنند، شامل خصوصیات زیر می‌باشند:

*استقلال

*انعطاف

*پشتکار

*کنجکاوی

*خلاقیت

*اظهار وجود

*تحمل ابهام

*بصیرت

*احساس امنیت

*شجاعت فردی

*انگیزش

*رفتار نا متعارف

*لذت بردن از آزمایش

*حساسیت

*تحمل بی نظمی

*شوخ طبیعی وبذله گویی

*کنترل نفس

*میل به ریسک کردن

*علاقه مندی به تجربه و آزمایش

*اعتماد به نفس

*گرایش به کارهای پیچیده

در پایان لازم است به دو نکته توجه شود؛ نخست این که ، همه خصوصیات لازم برای افراد خلاق لازم نیست در یک فرد جمع باشد، حتی ممکن است بعضی از افراد خلاق برخی از خصوصیات را نداشته باشند دیگر این که از آن جا که ابعاد رفتار انسان (شناختی، عاطفی، اجتماعی و …) در ارتباط با یکدیگرند، لذا در عمل نمی توان به راحتی مرز قابل مشخص برای رفتار در نظر گرفت ، و این تعبیر برای ابعاد رفتار خلاق نیز مصداق پیدا می‌کند (به نقل از مهرآذر،۸۶:۱۳۹۱).

ویژگی سازمان‌های خلاق

۱- رقابت کامل و فشرده است: در یک سازمان درصورتی خلاقیت صورت می‌پذیرد که رقابت کامل در آن حاکم باشد .

۲- فرهنگ: یکی از عوامل عمده ای که به بالندگی مدیریت کمک می‌کند، فرهنگ مردم است. برپایه یک فرهنگ خوب، اتلاف وقت گناه محسوب می شود. بدیهی است در چنین بستر مناسبی جهت رقابت، خلاقیت یا سازمان‌های پویا بهتر شکل می‌گیرد .

۳- دسترسی به مدیران: سازمان‌های خلاق بر این اعتقاد هستند که دانش در سطح سازمان به وفور پراکنده شده است و مدیران به راحتی می‌توانند افکار و نظرات دیگران رامستقیم و بدون واسطه دریافت کنند.

۴- احترام به افراد: ویژگی دیگر سازمان خلاق احترام به افراد است و آن ها باور دارند که می‌توانند همگام با نیازهای سازمان، رشد کنند .

۵- ارائه خدمات مردمی: هدف نهایی در این سازمان‌ها توجه به نیازمندی‌های جامعه و جلب رضایت آحاد مردم است.

۶– کار گروهی: در این نوع سازمان‌ها و در نتیجه برخورداری آن ها از امنیت شغلی از دیگر ویژگی‌های این سازمانهاست.

خلاقیت، میلی ذاتی است که در وجود انسان به ودیعه نهاده شده است. انسان مظهر خلاقیت الهی است. خلاقیت برای تمامی عرصه های زندگی و سلامت فکر و روح انسان حیاتی است. در دنیای امروز اگر افراد گرفتار نظمی تکراری و مکانیکی شوند نابود خواهند شد، نه فقط به دلیل تهدیدهای خارجی بلکه عمدتاً به واسطه تکرار مکررات و افول خلاقیت بوده است. با اطمینان می توان ادعا کرد که هیچکدام از معضلات پیچیده بشری در هیچ جا و هیچ زمانی قابل رفع نخواهد بود، مگر اینکه افرادی باشند که بتوانند با نهاد پیوسته در حال بسط و توسعه واقعیت‌های پیش رو خلاقانه رفتار کنند (بوهم^[۱۳۵]، ۲۰۰۹: ۴۲۴).

تبیین مفهوم خلاقیت سازمانی

از خلاقیت سازمانی تعاریف گوناگونی ارائه شده که هریک بیانگر دیدگاه ویژه ای است. نمونه ای از این تعاریف عبارتند از: