کیفیت گزارشگری مالی یک کالای باارزش است. صرف‌نظر از این الزام قانونی وجود دارد یا خیر، یک حسابرسی که بر کیفیت گزارشگری مالی می‌افزاید باارزش بوده و از بُعد هزینه یک حسابرسی خوب، اثربخش است، زیرا هزینه سرمایه را کاهش داده و ثروت سهام‌داران و اعتبار مدیریت را در دیده سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد. ‌بنابرین‏ شرکت‌ها باید سعی کنند کیفیت گزارشگری مالی را افزایش دهند تا جایی که هزینه نهایی بهبود کیفیت برابر منافع نهایی آن در قالب افزایش ثروت سهام‌داران شود. ازاین‌رو هزینه حسابرسی باید افزایش یابد و مدیریت ارشد شرکت و اعضای هیئت‌مدیره نیز باید ‌در مورد عملکرد حسابرسان داخلی شرکت بیشتر بدانند تا دین وسیله کیفیت گزارشگری مالی افزایش یابد. در صورت افزایش کیفیت گزارشگری مالی، بازار آن را بی‌مزد نمی‌گذارد و هزینه سرمایه را کاهش می‌دهد(کوهن، ۲۰۰۲).

کیفیت گزارشگری مالی علاوه بر کیفیت حسابرسی و استانداردهای حسابرسی به عوامل دیگری بستگی دارد. استانداردهای حسابداری و حسابرسی منتشره از دور زیبا به نظر می‌رسند، ولی هر فردی که صورت‌های مالی شرکت‌هایی که محافظه‌کارانه عمل نمی‌کنند را تهیه و به طور دقیق حسابرسی، بررسی و تجزیه و تحلیل کند، ‌به این نتیجه می‌رسد که حسابداری واقعاً یک پدیده بی‌قاعده است. وضعیت واقعی شرکت ‌به این بستگی دارد که شرکت‌ها و حسابداران آن ها استانداردهای حسابداری و حسابرسی را چگونه تفسیر کرده و به کار گیرند. به طور خلاصه کیفیت گزارشگری مالی محصول مشترکی از حداقل چهار عامل زیر می‌باشد:

1. 1. نگرش و انگیزه های مدیریت؛

1. 1. کیفیت حسابرسی؛

1. 1. تخصص اعضای کمیته حسابرسی؛

1. استانداردهای حسابداری.

این چهار عامل هر یک به عنوان حلقه اتصال از یک رشته کامل به‌حساب می‌آید و هر یک از این حلقه‌ها که به خوبی عمل نکند، عملکرد رشته را مختل می‌سازد (ثقفی و ابراهیمی، ۱۳۸۸، ۳۶). در این مطالعه، برای اندازه‌گیری کیفیت اطلاعات حسابداری شرکت از معیار کیفیت اقلام استفاده می‌شود. در ادامه مفاهیم مربوط به اقلام تعهدی^[۱۳] تشریح می‌شود.

۲-۸- اقلام تعهدی

همان گونه که هیئت استانداردهای حسابداری مالی در استاندارد حسابداری شماره ۹۵ بیان می‌دارد جریان‌های نقدی ناشی از فعالیت‌های عملیاتی عموماً شامل آثار نقدی معاملات و سایر رویدادهایی است که تعیین‌کننده سود خالص می‌باشد. با توجه به تعریف فوق چنین استنباط می‌شود که اقلام تعهدی تفاوت بین سود خالص و جریان نقدی عملیاتی است. ازاین‌رو تفکیک سود حسابداری به اجزای نقدی و تعهدی و تأثیر این اجزا بر پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی برای سرمایه‌گذاران حائز اهمیت است(ثقفی و هاشمی، ۱۳۸۳). بر اساس مطالعات واکنش سرمایه‌گذاران به اقلام تعهدی و داده های جریان‌های نقدی نسبت به تحلیلگران که فقط از اقلام تعهدی در تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کنند، بیشتر است. همچنین واکنش تحلیلگران مالی به اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی به دلیل این که اطلاعات فوق نشان‌دهنده توان عملیاتی واحد تجاری بوده و به لحاظ پیش‌بینی پذیری سود و بازده سهام اطلاعات مفیدی ارائه می‌کنند، دقیق تر از واکنش سرمایه‌گذاران است. این دقت نظر تحلیلگران باعث می‌شود که تحلیلگران فوق علاوه بر تحلیل تأثیر اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی بر بازده سهام به تحلیل تأثیر اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی بر بازده غیرعادی سهام نیز مبادرت نمایند(هریش لیفر و همکاران^[۱۴]، ۲۰۰۹).

۲-۸-۱- اجزای اقلام تعهدی

اقلام تعهدی را می‌توان به اجزای اختیاری و غیر اختیاری تفکیک نمود:

ب) اقلام تعهدی غیر اختیاری: آن دسته از اقلام تعهدی هستند که در محیط عملیاتی یک شرکت خاص وجود دارند و مدیریت معمولاً قادر به تغییر و دست‌کاری آن‌ ها نیست. به عبارت دیگر، این دسته از اقلام تعهدی بر اثر انجام مبادلات واحد تجاری ایجادشده‌اند. از جمله اقلام تعهدی غیر اختیاری می‌توان به تغییرات در حساب‌های دریافتنی، تغییرات در حساب‌های پرداختنی و تغییرات در موجودی کالا اشاره نمود.

اقلام تعهدی غیر اختیاری بر مبنای استانداردهای حسابداری شناسایی می‌شوند. در نتیجه، این اقلام به طور نسبی از دست‌کاری شدن توسط مدیریت در امان می‌باشند. لکن، اقلام تعهدی اختیاری می‌توانند نتیجه رفتار فرصت‌طلبانه مدیریت باشند(عرب مازار یزدی و طالبیان، ۱۳۸۷).

ب) اقلام تعهدی اختیاری: آن دسته از اقلام تعهدی هستند که در ارتباط با تصمیمات مدیریت واحد تجاری قابل تغییر است، یعنی تحت تأثیر رویه و خط مشی‌های انتخابی شرکت قرار دارد. هر چه مدیریت اختیار عمل بیشتری برای دست‌کاری اقلام تعهدی داشته باشد، امکان بهره‌گیری از آن‌ ها برای متأثر کردن سود افزایش می‌یابد. هزینه استهلاک، درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، سود و زیان ناشی از فروش دارایی‌های ثابت و استهلاک صرف یا کسر اوراق قرضه نمونه هایی از اقلام تعهدی اختیاری می‌باشد (عرب مازار یزدی و طالبیان، ۱۳۸۷).

اقلام تعهدی متشکل از دو جزء اختیاری و غیر اختیاری است و تنها جزء اختیاری آن در معرض دست‌کاری و مدیریت سود قرار دارد، ازاین‌رو بررسی تأثیر این اقلام بر بازده سهام شرکت بینشی مناسب جهت اتخاذ تصمیمات اقتصادی به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد (هاشمی و همکاران، ۱۳۸۹).

۲-۸-۲- نقش و اهمیت اقلام تعهدی

یکی از نقش‌های بااهمیت اقلام تعهدی، انتقال یا تعدیل شناسایی جریانات نقدی در طول زمان می‌باشد. به طوری که اعداد تعدیل‌شده (سود) بهتر عملکرد شرکت را ارزیابی نماید (مظلوم اردکانی، ۱۳۹۲، ۴۶).

اقلام تعهدی اغلب بر اساس مفروضات و برآوردها می‌باشند که اگر اشتباه باشند بایستی در سود و اقلام تعهدی آتی تصحیح گردند. ‌بنابرین‏، کیفیت اقلام تعهدی و کیفیت سود در هنگام مواجه با خطای برآورد کاهش می‌یابد.

حسابداری تعهدی دربرگیرنده مبادلات بین ویژگی مربوط بودن و قابلیت اعتماد است. در حالی که اطلاعات بر پایه تعهدی، درباره سود مورد انتظار آینده و تعهدات مربوط به آن‌هاست تا به استفاده‌کننده اطلاعات مربوط داده شود. در همان زمان این اطلاعات نسبت به وجه نقدی که دریافت و پرداخت شده است قابلیت اعتماد کمتری دارد.

برخی از محققان معتقدند اقلام تعهدی به عنوان تفاوت میان سود خالص و جریان نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی تعریف می‌شود (بر طبق این تعریف در کیفیت سود بالاتر اقلام تعهدی کمتری وجود دارد) و می‌توان بیان داشت یکی از تعدیلات حسابداری که باعث تفاوت میان سود خالص و جریانات نقدی می‌شود از حسابداری تعهدی ناشی می‌شود (کردستانی و مدافعی، ۱۳۹۱، ۹۱۷).

۲-۸-۳- کیفیت اقلام تعهدی