۱۱- عدم اعتیاد

طبق مقررات قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، متقاضیان سرپرستی نباید معتاد به الکل، مواد مخدر و سایر اعتیادات مضر باشند. در بند ز ماده ۳ قانون فوق الذکر این شرط تصریح شده است و در بند و لایحه قانون حمایت ۹۲ علاوه بر عدم اعتیاد به مواد مخدر و الکل، مواد روانگردان اضافه شده است. ‌بنابرین‏ سپردن طفل به افراد معتاد، نه تنها محیط امن و مرفه و آرام برای طفل ایجاد نمی گردد، بلکه حتی ممکن است به وضعیتی وخیم تر و سخت تر از بی سرپرستی دچار شوند، لذا قانون‌گذار با درک این مسئله چنین شرطی را وضع نموده است.

۱۲- اعتقاد به ادیان مصرح در قانون اساسی

همان‌ طور که پیش تر گفتیم به موجب اصل ۱۳ قانون اساسی، اقلیت های دینی غیر مسلمان ایرانی از جمله مسیحی، یهودی و زرتشتی به رسمیت شناخته شده اند، فرزندخواندگی را پذیرفته اند. ‌بنابرین‏ متقاضیان غیر مسلمان سرپرستی به استناد بند ط ماده ۶ لایحه قانون حمایت ۹۲، باید معتقد به یکی از ادیان مسیحی، یهودی و زرتشتی باشند تا عهده دار طفل باشند.

۱۳- تقید به انجام واجبات و ترک محرمات

یکی از شروط مهم برای متقاضیان سرپرستی که قانون‌گذار در بند الف اده ۶ لایحه قانون حمایت ۹۲ بدان تصریح ‌کرده‌است اعتقاد به انجام واجبات و ترک محرمات است.

محرمات اعمالی اند که آنچه در نظر خدا منفور بوده و برای آدمی مضر می‌باشد که خداوند در انجام آن ها مجازات تعیین ‌کرده‌است. واجبات اعمالی هستند که آنچنان در نظر خداوند مهم بوده و برای آدمی مفید و لازم می‌باشد که خداوند در انجام آن ها پاداش تعیین ‌کرده‌است. لذا اولین وظیفه آدمی در مقابل خدا ترک محرمات و فعل واجبات است.^[۶۹]

شرط تقید به انجام واجبات و ترک محرمات برای سرپرستان چنان از منظر قانون لازم و ضروری است و جزو قواعد آمره محسوب می شود، در غیر اینصورت خلاف موازین شرع محسوب می شود. ‌بنابرین‏ سرپرستان باید مقید به احکام دینی باشند.

نکته قابل توجه این است که بند الف ماده ۶ قانون فوق با بند ط آن همخوانی ندارد. زیرا معلوم نیست قانون‌گذار در بند الف از شرط عمل به واجبات و ترک محرمات برای اقلیت های دینی عدول کرده یا عمل به واجبات و ترک محرمات دینی که به آن اعتقاد دارند را همچنان شرط می‌داند.

۱۴- سلامت جسمی و روانی و توانایی عملی برای نگهداری فرزند تحت سرپرستی

از دیگر شروط متقاضیان سرپرستی، سلامت جسمی و روانی و توانایی عملی سرپرستان برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان است که در بند ه ماده ۶ لایحه قانون حمایت ۹۲ بدان تصریح شده است.

در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست بندهای زیادی در ماده ۳ قانون ذکر شده به سلامتی جسمی و روانی و اخلاقی متقاضیان سرپرستی اختصاص داده شده است. در لایحه قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست تأکید بر سلامت جسمی و روانی افزایش یافته است. در این لایحه در شرایط در خواست کنندگان سرپرستی، این موارد به چشم می‌خورد. بند ب ماده ۶ : (( عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت مواد مقرر در قانون مجازات اسلامی )). بند ه ماده ۶ : (( سلامت جسمی و روانی و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان )). بند و ماده ۶ : (( نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل )). بند ز ماده ۶ : (( صلاحیت اخلاقی)). بند ح ماده ۶ : (( عدم ابتلاء به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج )).

در تأیید لزوم سلامتی، چه از بعد جسمی و چه از لحاظ اخلاقی و روانی، باید گفت هدف از تأسيس نهاد فرزند خواندگی در نهایت حفاظت جامعه و سالم سازی آن است که همانا از ابتدایی ترین نهاد آن یعنی خانواده آغاز می‌گردد. تشکیل دادن نهادی بیمار که یکی از ارکان آن پدر و مادر یا اصولاً قادر به تربیت و نگهداری کودکان نیستند و یا توانایی انجام آن به نحو سالم را ندارند، نقض غرض است.^[۷۰] ‌بنابرین‏ با ذکر این شرط از تشکیل خانواده هایی که فقد سلامت جسمی و روانی و توانایی عملی جهت نگهداری هستند، مانع می‌شویم.

گفتار سوم: سرپرستی زنان مجرد

یکی ازموارد دیگرچالش ‌برانگیز لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست مربوط سرپرستی دختران مجرد بالای ۳۰ سال است که اجازه دارند در خواست فرزندخواندگی بدهند. بند ج ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، مقرر نموده : (( دختران و زنان بدون شوهر، در صورتی که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند، منحصراًً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت.)) این مورد به پشنهاد بهزیستی بوده و احتمالا ًبه خاطر شرایطی که در جامعه وجود دارد، مطرح شده است. جای تعجب که چرا به آقایان این اجازه داده نشده است.

در واقع این امر موجب قبح ‌زدایی از مجرد ماندن و ازدواج نکردن دخترها می‌شود. البته اینجا بنا را باید بر مصلحت طفل گذاشت، چون به هر حال بزرگ شدن طفل در کنار یک زن و زندگی با او بهتر از حضور او در بهزیستی است.

به اعتقاد برخی ^[۷۱] واگذاری کودک به یک مرد و زن مجرد منعی ندارد و می‌تواند محاسنی نیز داشته باشد؛ البته با رعایت چند نکته ۱- اولویت اول خانواده ها باشند، ۲- رعایت حساسیت‌ های لازم ‌در مورد دلایل عدم ازدواج آن ها و بررسی اینکه انسان‌های خوب و مناسبی برای سرپرستی باشند. حضور کودک در کنار یک خانم خوب و مؤمن به مراتب بهتر از حضور کودک در خانواده متلاشی و بدسرپرست است، ۳- مسئله جنسیتی رعایت شود؛دخترها پیش خانم ‌ها و پسرها پیش آقایان. با این شرایط می‌شود این توسعه را پذیرفت، ولی اینکه چرا آقایان این اجازه را ندارند قابل درک نیست.

حال پس از اخذ حق سرپرستی کودک توسط سرپرست زن مجرد، اگر او ازدواج کند، قبل از هر چیزی نظر کارشناسان سازمان بهزیستی ملاک عمل خواهد بود، وچنانچه همسر سرپرست مشکلی در خصوص ادامه سرپرستی و نگهداری کودک نزد خود و زوجه سرپرست نداشته باشد، اصولاً مانعی برای حضور کودک در کنار آن ها وجود ندارد. مگر شوهر وجودکودک را قبول نمی‌کند که در اینصورت کودک به بهزیستی برگردانده می‌شود و این آثار منفی عاطفی برای فرزند خوانده ایجاد می‌کند.

به نظر نگارنده، آوردن این مورد در قانون اصلاً لزومی نداشته است، چون اولویت اول با خانواده های بدون کودک و بعد تک‌فرزندها و سپس دختران مجرد است.

مبحث ششم : حقوق و تکالیف طفل بی سرپرست و سرپرست

به استناد قانون حمایت از کودکان بی سرپرست، پس از ایجاد رابطه سرپرستی بین زوجین و کودک بی سرپرست، حقوق و تکالیفی برای طفل ایجاد می شود. در چهار گفتار بعد ‌به این موضوع می پردازیم .

گفتار اول حقوق طفل بدون سرپرست، گفتار دوم تکالیف طفل فرزند خوانده، گفتار سوم حقوق سرپرستان، گفتار چهارم تکالیف سرپرست.

گفتار اول : حقوق طفل بدون سرپرست

طفل فرزند خوانده دارای حقوقی است که به آن ها می پردازیم.

بند اول : استفاده از نام خانوادگی زوج