ویراستار در این نوع ویرایش به تخصصی در زمینۀ موضوع و محتوای اثر نیاز ندارد؛ اما لازم است با انواع کلمه که شامل ساده، مشتق، مرکب و عبارات گروهی میشود، آشنایی داشته باشد؛ با قواعد و اصول پاراگرافبندی، مستندسازی و … آشنا باشد، شیوۀ تنظیم نمودارها، جدولها، تصاویر و … را بداند.
در کل، میتوان گفت، کارهایی که ویراستار در ویرایش فنی یا به گفتۀ نیکوبخت، نسخهپرداز باید به آن توجه کند، عبارت است:

1. 1. یکدست کردن شیوۀ املا؛

1. 1. تنظیم نوشته بر اساس شیوهنامۀ ناشر؛ یعنی اعمال قواعد کاربرد نشانه های وصل و فصل و به طور کلی یکدست کردن رسمالخط کلمات؛

1. 1. کنترل پاراگرافبندی؛

1. 1. تنظیم پانوشتها و ارجاعات؛

1. 1. اصلاح یا اعمال نشانهگذاریهای متن؛

1. 1. اعمال قواعد کاربرد اعداد و ارقام، فرمولنویسی، اعرابگذاری و اختصارهای متنی؛

1. 1. وارسی و تنظیم واژهنامه؛

1. 1. تهیه و تنظیم فهرستهای گوناگون؛ مانند فهرست راهنما، فهرست نام اشخاص و قبایل، فهرست اماکن جغرافیایی؛

1. 1. مشخص کردن حدود نقل قولها و بررسی درستی ارجاعات و نشانی مآخذ؛

1. 1. بررسی ضبط نامهای خاص؛

1. 1. درجهبندی عناوین و تعیین فواصل؛

1. 1. کنترل اندازه و قلم حروف، تیترها و عناوین اصلی و فرعی فصلها، بخشها و … .

ویرایش زبانی
ویرایش زبانی از جمله مهمترین انواع ویرایش است که هدف آن رسیدن به درستی و روانی در بیان مطالب مورد نظر است و در آن به ساختار و معنی و کاربرد واژهها و جمله ها نیز توجه میشود. به عبارت بهتر، این نوع ویرایش بیشتر بر کاربرد درست قواعد دستور زبان، ضوابط زبان، معیار و درست و نادرست در زبان، مسائل بلاغی ـ سبکی و یکدستی نحو زبان تکیه دارد (ذوالفقاری، ۱۳۹۰: ۱۵۷).
آنچه در ویرایش زبانی اهمیت دارد، ورزیدگی ویراستار در زبان متنی است که آن را ویرایش میکند؛ چرا که «ویراستار زبانی باید در زبانی که مطلب به آن زبان نوشته شده ورزیدگی کافی داشته باشد. حدود مفاهیم و مصادیق واژهها را بشناسد و از دقایق دستوری آگاه باشد و اصول و موازین و روش ویراستاری را بداند» (ارژنگ، ۱۳۹۰: ۱۵). افزون بر این، ویراستار زبانی باید سبک نویسنده را در نظر بگیرد و شیوۀ نگارش نویسندۀ صاحب سبک را تغییر ندهد؛ بلکه تنها موظف است خطاهای زبانی متن را بر اساس معیارهای درست و نادرست اصلاح کند.
در کل، مجموعه فعالیتهایی که ویراستار در ویرایش زبانی باید انجام دهد، عبارت است از:

1. 1. رفع خطاهای دستوری ـ ساختاری و جملهبندی؛

1. 1. اصلاح انحراف از زبان معیار و یکدستکردن زبان نوشته؛

1. 1. رفع خطاهای بلاغی، شامل حشو، درازنویسی، تکرار، تتابع اضافات، ابهام و تعابیر نامناسب؛

1. 1. رفع خطاهای منطقی و معنایی؛ شامل تناقضها، استدلالهای نادرست و … ؛

1. 1. سادهسازی و روانسازی متن از نظر جملهبندی؛

1. 1. گزینش واژگان فارسی و برابرهای مناسب و … .

1. 1. رفع خطاهای دستوری ـ ساختاری و جملهبندی

قواعد دستوری از بنیانهای اصلی نوشتار است و جزء پایه های نویسندگی محسوب میشود.
از گذشته تاکنون یکی از ملاکها و معیارهای درستنویسی، مطابقت زبان نوشته با قواعد دستوری است که در ویرایش زبانی جایگاه ویژهای دارد. به گفتۀ نیکوبخت: «قواعد دستوری، اصولی تجویزی است و معیاری برای حفاظت زبان از هرگونه تغییر و انحراف محسوب میشود؛ بنابراین یکی از معتبرترین و موثقترین معیارهای تشخیص صحیح از ناصحیح، میزان تبعیت از قواعد حاکم بر زبان فارسی است که روش تجویزی است» (نیکوبخت، ۱۳۸۹: ۳۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

به این ترتیب، یکی از مهمترین دانشهایی که ویرایش برای تأمین قواعد و احکامش از آن استفاده میکند، دستور زبان است که با شیوۀ اعتدال، درستی واژهها و عبارات و جمله ها را بررسی میکند.

1. 1. اصلاح انحراف از زبان معیار و یکدستکردن زبان نوشته

زبان معیار یکی از گونه های رایج زبان در جامعه است که بیشتر افراد جامعه آن را به منزلۀ الگو میپذیرند. رستگار فسایی زبان معیار را زبانی میداند که «در ورای لهجههای محلی و اجتماعی رایج در یک کشور قرار دارد و وسیلۀ ارتباط اجتماعی و علمی و ادبی کسانی است که ممکن است در شرایط دیگر، به لهجههای محلی یا اجتماعی خاص خود تکلم کنند» (رستگار فسایی، ۱۳۸۰: ۴۵). ناصر قلی سارلی به نقل از فرشیدورد، زبان معیار را زبان فرهنگی و ادبی مشترکی میداند که درس خواندگان، روحانیان، سیاستمداران، دانشمندان، روزنامهنویسان و نویسندگان کتابهای درسی و علمی و فنی و تخصصی آن را به کار میبرند و با آن مینویسند و ادای مقصود میکنند (سارلی، ۱۳۸۷: ۳۹).
با وجود این، گاهی دیده میشود که عدهای به دلایل مختلفی از زبان معیار عدول میکنند که این عدول از هنجار تا جایی که سبک نویسنده محسوب میشود، اشکالی ندارد؛ اما اگر برخلاف قواعد و اصول زبان فارسی باشد و به پیروی از الگوهای بیگانه نوشته شده باشد، ویراستار موظف است آن را اصلاح کند.
با توجه به اینکه یکی از مهمترین عوامل انحراف از معیار، خروج از قواعد دستوری است؛ لذا رعایت اصول زبان فارسی بسیار اهمیت دارد. این اصول در ویرایش زبانی مطرح میشود که برای رعایت آن لازم است عوامل خروج از معیار را شناخت.
در کل، مهمترین عوامل انحراف از زبان معیار فارسی عبارتند از:

1. 1. خروج از قواعد و اصول زبان فارسی (خطاهای دستوری)؛

1. 1. کاربرد انواع حشو در جمله؛

1. 1. اصرار در سرهنویسی، عربی مآبی و عامیانهگویی؛

1. 1. پیروی از الگوهای بیگانه در ساخت زبان فارسی؛

1. 1. استفاده از واژه های مهجور و متروک؛

1. 1. وجود تکرار، تتابع اضافات، تتابع افعال؛

1. 1. تداخل گونه های زبانی و کاربرد گونه های صنفی و سبکهای اجتماعی؛

1. 1. شکستهنویسی در موارد غیر ضروری؛

1. 1. کاربرد بیهودۀ آرایه های ادبی، تعابیر نامناسب و … .

1. 1. ۳. رفع خطاهای بلاغی، شامل حشو، درازنویسی، تکرار، تتابع اضافات، ابهام و تعابیر نادرست

یکی از انواع خطاهای زبانی، خطاهای بلاغی است که نوشته را مبهم و پیچیده میکند و رفع آن در ویرایش زبانی جایگاه ویژهای دارد. به عبارتی، رفع هر کدام از خطاهای مذکور بر عهده ویراستار زبانی است و دست ویراستار برای اصلاح غلطهای مذکور باز است. همانا در فارسی فصیح بهتر است به جای عبارتهای بلند، عبارتهای کوتاه را برگزید، از تکرار اسم یا ضمیر پرهیز کرد، به آوردن سادهترین، شیواترین و مناسبترین کلمه اکتفا کرد و جملات و عبارات تکراری را به کار نبرد. به عبارت بهتر، میتوان گفت که گاهی آوردن جمله های معترضه، استفاده از تتابع افعال، به کار بردن حشو و … جمله را نامفهوم و موضوع را دور از دسترس میکند. از این رو، بهتر است به منظور فصاحت و شیوایی کلام سادهنویسی را ملاک اصلی نوشته قرار داد و با ایجاز و کوتاهی به این ملاک دست یافت. افزون بر این، میتوان با برطرف کردن ابهام و ساخت جمله های روشن، مفهوم روشن و صریحی را به ذهن شنونده رساند.