تمایل گسترده به ادامه­ تحصیل تا بالاترین مدارج دانشگاهی به عنوان یک انگیزه­ فردی و اجتماعی، تخصصی شدن رشته‌های علمی، نیاز نظام­های دانشگاهی و بازار کار به افراد دارای تحصیلات سطح بالای دانشگاهی، از عوامل رونق تحصیلات تکمیلی بوده است(روح الامینی، ۱۳۸۷).

همچنین همکاری دانشگاه و صنعت و دانشگاه با سایر سازمان­ های اجرایی به رونق تحصیلات تکمیلی کمک ‌کرده‌است. تحصیلات تکمیلی در جهان عمدتاًً از دانشگاه ­های اروپا و در دهه­های اخیر از دانشگاه ­های ایالات متحده امریکا الگو گرفته است. مفهوم جدید تحصیلات تکمیلی که در آن بین تحقیق و تحصیلات پیشرفته یک هماهنگی طبیعی به چشم می‌خورد، در اوایل دهه­ ۱۸۰۰ در آلمان به وجود آمده است.

در سال­های پس از جنگ جهانی دوم دانشگاه ­های امریکا با پشتوانه مالی و سیاسی قابل ملاحظه به تدریج از رقبای اروپایی خود مانند فرانسه و انگلستان پیشی گرفتند و به قطب تحصیلات تکمیلی در جهان بویژه غرب تبدیل شدند. در بخش هایی از جهان که زیر نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای اروپایی و امریکا قرار داشتند، در تحصیلات تکمیلی نیز از این کشورها الگو گرفته می­شد.

دانشگاه به عنوان یک نهاد اجتماعی یکی از ارزشمندترین منابعی است که جامعه برای پیشرفت و توسعه در اختیار دارد. این نهاد به جهت نقش تعیین کننده ­ای که در تولید دانش(پژوهش) و انتقال دانش(آموزش) دارد به­عنوان یکی از شاخص­ های تعیین میزان توسعه کشورها مدنظر قرار گرفته است. با توجه به رشد قابل ملاحظه متقاضیان آموزش عالی کشور و محدودیت ظرفیت پذیرش در تحصیلات تکمیلی انتخاب شیوه ­های نوین گزینش علمی دانشجو به­جهت انتخاب اصلح اجتناب­ناپذیر ‌می‌باشد. لذا لازم است کلیه منابع و امکانات جهت تدوین و پیاده ­سازی شیوه ­های جدید گزینش علمی با بهره گرفتن از فن­آوری­های روز دنیا برای صحت و دقت در این امر به­کار گرفته شود(راهنمای دوره دکتری تخصصی سال ۱۳۹۰).

امروزه نظام آموزش عالی در دنیا، به­ ویژه پس از مطرح شدن نقش و جایگاه سرمایه انسانی در پیشبرد اهداف توسعه و رشد اقتصادی، به مهم­ترین مسائل کشورها به­ ویژه کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است. نقش و جایگاه این نظام و تأثیر آن بر توسعه جامعه بر کسی پوشیده نیست. ایفای این نقش در گرو فرایندهای مختلفی است که از جمله آن، فرایندهای آموزش، پژوهش و پذیرش دانشجو به­عنوان مشتریان اصلی نظام آموزش عالی است. از این­رو چگونگی پذیرش دانشجو و فرایند گزینش و سنجش آن­ها از مباحث اصلی نظام­های آموزشی دنیا‌ است(قلی­پور و همکاران، ۱۳۷۸ ).

تربیت دانشجو در مقطع دکترای تخصصی(phD)، به دلیل اهمیت نقشی که قرار است در آینده به عهده این دانشجویان گذاشته شود بسیار حائز توجه است. بی­تردید بخش مهمی از ارتقای سطح نهادهای آموزشی کشور و اعتلای وضعیت دانش کشور، منوط به آموزشی است که کادر علمی دانشگاه در زمان دانشجویی خود از آن بهره ‌گرفته‌اند بنا­بر­این شناخت مقتضیات و وضعیت این دوره و تلاش در راستای بهبود آن، کمک زیادی به تعالی نظام آموزشی کشور خواهد داشت(دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۸۹).

۲-۱۴ فرایند آموزش PhD در دنیا

رایج­ ترین مدل­های دکتری در دنیا دوره ­های مبتنی بر درس^[۱] و مبتنی بر پژوهش^[۲] می­باشند. آموزش دکترای مبتنی بر درس اگر­چه سابقه­ای ۱۵۰ ساله دارد اما کماکان شکل سنتی خود را در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر حفظ ‌کرده‌است. در این روش، دانشجو با گذراندن یک دوره دروس تعریف شده به مدت ۲-۱ سال و قبولی در امتحان جامع، وارد مرحله پژوهشی شده و پس از دفاع از پایان نامه موفق به اخذ درجه دکترای تخصصی م­ گردد. طول این دوره بسته به عوامل مختلف بین۹-۴ سال متغیر می­ باشد. دور­ های دکترای مبتنی بر پژوهش از نظر ساختار، تنوع و گوناگونی بیشتری دارند. استاد راهنمای دانشجو، موضوع و بودجه پژوهش وی در ابتدا مشخص بوده و دانشجو با اجرای یک پژوهش اصیل و دفاع از پایان نامه و یا انتشار نتایج آن در مجلات معتبر فارغ­ التحصیل می­گردد. ممکن است حسب نیاز، دانشجو ملزم به گذراندن برخی دروس مرتبط با موضوع پایان نامه خود باشد. طول این­گونه دکترا عموماً بین ۴-۲ سال است. هم­اکنون به­ ویژه در اروپا تمایل کلی به سمت دوره ­های ساختار­مندی است که در آن دانشجو در یک گروه پژوهشی تربیت می­ شود، به­ طور مداوم در جلسات مشترک با افرادی با سطوح مختلف آکادمیک در ارتباط بوده و با مشکلات و چالش­های مختلف آکادمیک آشنا می­ شود. در ایران در مدل جاری دکترا رابطه دو­ به­دوی بین یک استاد و یک دانشجو باقیست و دانشجو به­ ویژه در مرحله پایان نامه اغلب تنها با استاد راهنمای خود رو­به­رو ‌می‌باشد.

آموزش دکترا در شکل فعلی آن به­ ویژه در اروپا و آمریکای شمالی برای حصول به اهداف عالی توسعه، شدیداً مورد تردید صاحب­نظران قرار گرفته و سیاست­گذاران را ناگزیر به تجدی­ نظر در شکل و محتوای این دوره­ ها نموده است به­ نحوی که با واقعی­ ها و نیازهای موجود، سازگاری بیشتری نشان دهد.

بسیاری از کشورهای با سابقه، گونه­ های جدیدی از دکترا را با عنوان دکترای تخصصی حرفه­ای^[۳] معرفی نموده ­اند. ایجاد دوره ­های دکترای تخصصی حرفه­ای توانسته از یک طرف دوره ­های دکترا را بیش از پیش به سمت رفع نیازهای جامعه سوق دهد و از طرف دیگر اشتغال دانش­آموختگان دکترا را تسهیل نماید. طول این دوره کوتاه­تر بوده و پایان نامه دانشجو بیشتر معطوف به حل مشکل صنعت است تا ارائه یک شاهکار پژوهشی. در این مدل عمدتاً هزینه تحصیل دانشجو از سوی صنعت پرداخت شده و استاد راهنما گرانت تحقیقاتی خود را از بخش خصوصی دریافت می­ کند. در مدل نوین آموزش دکترای تخصصی در بریتانیاNew Route PhD نیز گذراندن دوره­ای با برنامه­ای شامل دروس تئوری به مدت حداقل یک­سال قبل از شروع پایان نامه، پیش ­بینی شده است. در این مدل وجود یک دوره کوتاه­مدت تئوری علاوه بر کاهش هزینه­ ها به تقویت بنیه علمی و جهت­گیری پژوهشی آینده دانشجو کمک شایانی می­ نماید.

تجدید­نظر در ساختار آموزش دکترا تنها در کشورهای توسعه ­یافته، دیده نمی­ شود و کشورهایی مانند چین و هندوستان نیز در عرصه به­ کارگیری و مشارکت دانش­آموختگان دکترا در روند توسعه خود قدم­های بزرگی برداشته­اند. به­نظر می­رسد کشور ما نیز ناگزیر از به­کار­گیری این تجربیات و تغییر نگرش به مأموریت‌ و جایگاه آموزش دکترا در کشور باشد.

۲-۱۵ نحوه پذیرش دانشجو دکتری

در برخی کشورها قوانین پذیرش دانشجوی دکترا، سخت و در برخی دیگر، غیر­رسمی و بدون قاعده خاص بوده و دانشجو با یافتن یک استاد راهنما، می ­تواند دوره دکترا را شروع نماید. حتی در بعضی کشورها ورود به دوره دکترا بدون نیاز به گذراندن مقاطع قبلی، امکان­ پذیر است.

عامل توجه در ادراک زمان شامل نمونه های ادراک زمان مثل برآورد و بازسازی زمان مستلزم برانگیختگی، توجه و حافظه کاری برای انجام تکالیف است (هوانگ^[۱۴۲] و فنگایو^[۱۴۳]،۲۰۰۷). در سال‌های اخیر گروهی می‌گویند که حافظه کاری، توجه و کارکرد اجرایی در زمینه‌هایی با هم مشترک هستند. برای مثال جوندیس و همکاران (۱۹۹۳)، اسمیت و همکاران (۱۹۹۶) و کانتری و همکاران (۱۹۹۷) نشان دادند که در تکالیف توجه و حافظه کاری هم نواحی پیشانی و هم نواحی آهیانه‌ای راست فعالیت می‌کنند (به نقل از الیوت^[۱۴۴] و استرینگ^[۱۴۵]، ۲۰۰۸).

در الگوی ساعت فطری گفته می‌شود که برآورد یا بازسازی چند ثانیه یا دقیقه به عنوان یک کارکرد اساسی مستلزم توانایی نگه‌داری توجه به زمان است. در واقع توجه در حکم تیک‌های این ساعت فطری است ازاین‌رو مدت توجه به محرک بر مدت‌زمان ادراک‌شده تأثیر می‌گذارد (ایگلمن و همکاران، ۲۰۰۵). براون (۲۰۰۸) و ماکر^[۱۴۶] و همکاران (۱۹۹۴؛ به نقل از گروندین، ۲۰۱۰) معتقدند که توجه بیشتر به زمان، منجر به طولانی‌تر شدن مدت‌زمان ادراکی می‌شود. در تأیید این باور پژوهش باورمیشر و همکاران (۲۰۰۵) گزارش دادند بیماران با توجه پایین مانند افراد با اختلال بیش فعالی با بیش برآوردی زمان روبه‌رو می‌شوند. بعلاوه تکالیف بازسازی مستلزم حافظه کاری است که مسئولیتش با طولانی شدن زمان افزایش پیدا می‌کند. پژوهش‌هایی روی بیماران با آسیب در نواحی چپ و راست در مغز نشان دادند که توانایی‌شان در برآورد مدت‌زمان میلی‌ثانیه، ثانیه و دقیقه آسیب‌دیده است (روبیا، ۲۰۰۶).

۲-۶-۳- رویکرد عصب‌شناختی

در این رویکرد عصب شناسان باور دارند که نواحی مغزی متفاوتی در کارکردهای زمانی درگیر هستند (روبیا، ۲۰۰۶) و معمولاً از الکتروانسفالوگرام^[۱۴۷] برای پژوهش‌های خود استفاده می‌کنند (مظاهری و همکاران، ۲۰۱۰). ‌با وجودی که ساختار زمانی رویدادها، اطلاعات مهمی برای ادراک و شناخت جهان است ولی روشی که مغز انسان، زمان را رمزگردانی می‌کند هنوز شناخته نشده است (پوتاس^[۱۴۸] و همکاران، ۲۰۰۵). بااین‌وجود در تحقیقات زیادی سعی شده که در مناطقی نظیر قشر مغز، مخچه و عقده‌های قاعده‌ای پایه برای این کارکرد مکانی را بیابند (گروندین، ۲۰۱۰).

ساختارهای زیر قشری الگوهای مهمی را برای پردازش ارائه می‌دهد که شامل غشای شیاردار و شیار پیشانی است. شیاری که میلیون‌ها تکانه را از سلول‌های قشری دریافت می‌کند و بعد از دریافت درون دادهای ناشی از الکترودهای نورون‌های قشری درزمانی که علامت شروع زمان به دست می‌آید، این سلول‌ها به ازای هر ثانیه، ۱۰ تا ۴۰ شلیک عصبی انجام می‌دهند که معمولاً فعالیت آن‌ ها هم‌زمان نیست. بعد از ایستادن فعالیت نگهداری زمان، جسم سیاه پیامی را به استریاتوم^[۱۴۹] می‌فرستد و الگوی فعالیت با انفجار دوپامین به همان میزان ثبت می‌گردد و به شناخت مدت فاصله کمک می‌کند (رامسایر^[۱۵۰]، ۲۰۰۸).

آسیب دوطرفه قشر پیشانی به مشکلاتی در پیش‌بینی ارتباط دارد به‌صورتی که باعث می‌شود بیماران پاداش‌های کمتر ولی زودهنگام را بر پاداش‌های بزرگ‌تر ولی دیرهنگام ترجیح می‌دهند. مغز نگاری پوزیترون مبتنی بر تکلیف شرط‌بندی نشان داد که این قشر برای انتخاب گزینه‌های دارای پاداش دراز‌مدت فعالیت می‌کند (به ولا^[۱۵۱] و همکاران، ۲۰۰۳؛ به نقل از روبیا، ۲۰۰۶). برخی مشاهدات در بیماران پارکینسونی نیز اثبات کردند که ‌نیم‌کره‌ی راست نسبت به سایر نواحی مغزی بیشتر فعالیت می‌کند (کوچ^[۱۵۲] و همکاران،۲۰۰۵). این لوب در پردازش‌های زمانی که مستلزم پیش‌بینی زمانی است فواصل طولانی ثانیه تا دقیقه است درگیر شده و سهمش در کارکرد زمانی به‌واسطه کارکرد توجه و حافظه کاری (ماکر^[۱۵۳] و ویدل^[۱۵۴]، ۲۰۰۹) و نگه‌داری توجه به زمان کارکرد بنیادی برای پردازش برآورد زمانی است. لوب آهیانِ نیز با اتصال به نواحی مخطط-پیشانی و پیشانی- مخچه به‌خوبی در حمایت از پردازش‌های مدیریت شناختی زمان با کمک به نگهداری توجه ازلحاظ راهبردی جای گیرد (روبیا، ۲۰۰۶).

تحقیقات به دست‌آمده از تصویربرداری مغناطیسی عملکردی نشان داده است که قشر آهیانه‌ای راست نقش مهمی در فواصل زمانی کمتر از یک ثانیه توسط علائم شنیداری یا بینایی نشان می‌دهد و به عنوان مداخله‌گر در میان پردازش حسی و پردازش حرکتی، درگیر می‌شود (گروندین، ۲۰۱۰). همچنین پژوهش روی بیماران با آسیب یک‌طرفه در زمینه برآورد فواصل طولانی نشان از نقش این ناحیه دارد (دانکرت^[۱۵۵] و همکاران، ۲۰۰۷؛ به نقل از گروندین، ۲۰۱۰). فعالیت کاهش‌یافته قشر پیش پیشانی و آهیانه‌ای که ادراک زمان را کند می‌کند در مصرف‌کنندگان کوکائین و ماری‌جوانا به چشم می‌خورد (بولا و همکاران، ۲۰۰۴؛ به نقل از رومیا، ۲۰۰۶). مخچه و عقده‌های پایه که در فواصل هم طولانی و هم کوتاه و در طیفی از میلی‌ثانیه تا ثانیه اهمیت دارند، مبنای مکانیسم ساعت فطری در مغز را شکل می‌دهند (روبیا، ۲۰۰۶). روبیا (۲۰۰۶) با پژوهش روی انسان‌ها نشان دادند که ‌آسیب‌های جانبی به مخچه منجر به افزایش تغییر در فواصل تولیدشده در یک سری از فواصل می‌شود. اگرچه مشکلات بیماران مخچه‌ای نسبت به گروه کنترل برای تمایز فواصل مربوط به صداها بیشتر بود ولی هر دو گروه در تمایز شدت صداها کارایی برابری داشتند. نقص مخچه را می‌توان با فرض اینکه آسیب در میزان تعویض‌هایی که ضربان‌ساز به انباشتگر وارد می‌کند یا در میزان خود انباشتگر است، دانست (تایر، ۲۰۰۰). بر اساس گزارش‌های مک و همکاران (۱۹۹۶؛ به نقل از روبیا، ۲۰۰۶) عقده‌های پایه در کارکرد انتقال‌دهنده عصبی دوپامین که در پردازش‌های زمان نقش دارند، تأثیرگذار است پوتامن و کاندیت^[۱۵۶] بخش‌هایی از عقده‌های پایه هستند که در پردازش زمانی فعالیت می‌کنند یک الگو از مکانیسم عصب‌شناختی درگیری قشری- مخطط یا پیشانی- مخطط حلقوی را در برمی‌گیرد (ماتل و مک، ۲۰۰۴؛ به نقل از ‌تو پلاک و همکاران، ۲۰۰۶).

۲-۶-۴- تأثیر دوپامین بر ادراک زمان

۵٫ آیا در ادراک حمایت اجتماعی بین زنان و مردان تفاوت وجود دارد؟

۶٫ آیا میزان اضطراب مرگ بین زنان و مردان تفاوت وجود دارد؟

۷- آیا نوع ریخت­های ارزشی می ­توانند اضطراب مرگ را پیش‌بینی کنند؟

۱-۶- معرفی متغیرها

متغیرهای پیش بین : ارزش­های شخصی و حمایت اجتماعی

متغیر ملاک : اضطراب مرگ

۱-۷- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

۱-۷-۱- تعریف مفهومی

ارزش­های شخصی: ارزش­ها مفهومی مطلوب از هدف­ها، آرزوها، غایت­ها و شیوه ­های عملی که رفتارهای انتخابی افراد را جهت می­دهد و در هر فرد متمایز از دیگری است (آلپورت^[۳۴] و ورنون^[۳۵] و لیندزی^[۳۶]، ۱۹۷۰). به عقیده شوارتز^[۳۷] (۲۰۰۲)، ارزش­ها اهداف فرا موقعیتی، مطلوب و متفاوت در اهمیت هستند که به عنوان اصول راهنمایی کننده در زندگی اشخاص عمل ‌می‌کنند . ارزش­ها در انتخاب ،تفسیر و توجیه رفتار خود و دیگران به کار می­روند و در جای دیگر ارزش­ها را بیان ادراکی الگو های پیچیده انتخاب رفتار می­داند.

حمایت اجتماعی: حمایت اجتماعی اطلاعاتی است که شخص را ‌به این باور راهنمایی می­ کند که مورد عشق و علاقه، تأیید و ارزش قرار گرفته و متعلق به شبکه ­ای از ارتباطات و وظایف متقابل است. این دو ویژگی تعلق به شبکه ارتباطی و داشتن تعهدات متقابل نسبت به یکدیگر، از عناصر حمایت اجتماعی محسوب می­گردد (کوب^[۳۸]،۱۹۷۶).

اضطراب مرگ: رایس^[۳۹] (۲۰۰۹) اضطراب مرگ را به عنوان یک ترس غیرعادی و بزرگ از مرگ همراه با احساساتی از وحشت از مرگ یا دلهره هنگام فکر به فرایند مردن یا چیزهایی که پس از مرگ رخ می­ دهند، تعریف می­ کند.

۱-۷-۲- تعریف عملیاتی

ارزش­های شخصی: نمره ای که آزمودنی در هریک از خرده مؤلفه‌ ­های زمینه یاب ارزشی شوارتز(SVS)دریافت می­دارد و هرچه نمرات حاصل از هر مؤلفه‌ بالاتر باشد نشان دهنده گرایش بیشتر به هریک از ارزش­ها ‌می‌باشد.

حمایت اجتماعی: در این پژوهش حمایت اجتماعی ادراک شده آن چیزی است که مقیاس چند بعدی حمایت اجتماعی زیمت، داهلم، زمیت و فارلی^[۴۰] (۱۹۸۸) می­سنجد. حداقل نمره آزمودنی ۱۲ و حداکثر آن ۸۴ خواهد بود کسب نمره بالا در این مقیاس نشان­دهنده ادراک بالای حمایت اجتماعی و کسب نمره پایین، نشان­دهنده ادراک پایین حمایت اجتماعی است.

اضطراب مرگ: اضطراب مرگ شامل نمره­ای است که فرد در مقیاس اضطراب مرگ^[۴۱] تمپلر ۱۹۷۰( DAS)کسب می­ کند. حداقل نمره فرد صفر است که معادل عدم اضطراب مرگ فرد است و حداکثر نمره برابر با ۱۴ است که نشان­دهنده اضطراب بالای فرد است.

فصل دوم

پیشینه پژوهش

ادبیات مربوط به موضوع پژوهش در سه بعد ارزش­های شخصی، حمایت اجتماعی و اضطراب مرگ بررسی می­شوند. از آنجا که مطالب مطرح شده در این زمینه بسیار وسیع و گسترده است، نگارنده به منظور جلوگیری از طولانی شدن بیش از حد و حفظ و یکپارچگی مطالب سعی نموده است تا به صورت گزینشی از منابع گوناگون بهره جوید. در این کوشش از عمده ترین هدف­ها یکی حفظ یکپارچگی و توالی منطقی مفاهیم و دیگری استفاده از منابع شایسته و قابل اعتماد را ‌می‌توان نام برد.

پس از طرح مباحث نظری به ادبیات پژوهشی و تحقیقات انجام شده در این زمینه پرداخته و در آن جا نیز سعی شده است که به نوعی سیر تاریخی پژوهش های انجام شده حفظ گردد.

۲-۱- پیشینه نظری پژوهش

۲-۲- ارزش­های شخصی

در خلال چند دهه گذشته، روانشناسان، تحت تاثیر مطالعات انسان شناختی کلاکهون^[۴۲] (۱۹۶۷)، رغبت­های رو به تزایدی را برای تحلیل تعیین­کننده­ های فرهنگی رفتار از خود نشان داده ­اند. با گشوده شدن این دریچه برای مطالعه انسان، پژوهشگران برای ‌پاسخ‌گویی‌ به مجموعه مسایلی که در پیش رو داشته اند، به مطالعه ارزش­ها به منزله اصلی­ترین شاخص­ های فرهنگ روی آورده­اند. ارزش­های انسانی به عنوان تجسم­های شناختی از هدف­های خواستنی و انتزاعی، فراموقعیتی و با رفتار ناوابسته­اند. درجه اهمیت آن ها به منزله اصول راهنما در زندگی افراد و گروه ها متفاوتند و بر این اساس، افراد آن­ها را به گونه­ سلسله مراتبی رتبه بندی می‌کنند (شوارتز و همکاران، ۲۰۰۲ به نقل از دلخموش، ۱۳۸۵). ارزش­ها، از جمله مفاهیمی اند که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول داشته اند. اگرچه ابتدا فیلسوفان به آن پرداخته­اند، اما به تدریج با توجه به اهمیتشان، در بخش های مختلف معرفت بشری مطرح ‌شده‌اند و امروزه علوم متعددی، خود را نیازمند به شناخت آن­ها می­دانند و از دیدگاه­ های گوناگون به آن­ها می پردازند(سفیری و شریفی، ۱۳۸۴).

۲-۲-۱- تعریف ارزش­های شخصی

واژه ارزش یکی از واژگانی است که دارای قوی­ترین، پیچیده­ترین و مشکل­ترین معناهاست. فرهنگ واژگان فلسفی لالاند^[۴۳] چهار معنای متمایز در ارتباط با چهار ویژگی اشیاء برای آن برمی­شمارد:

۱٫ این که اشیاء تا چه حد مورد علاقه و مطلوب فرد یا گروهی از افراد معین است.

۲٫ این که تا چه حد اشیاء شایستگی تحسین و مطلوبیت را دارا هستند.

۳٫ این که تا چه حد هدفی را برآورده می­سازند.

۴٫ این که در گروهی خاص و زمانی ویژه در برابر اشیاء چه مقدار کالایی که معیار سنجش به حساب می‌آیند، داده می­ شود (کرامتی مقدم، ۱۳۸۴).

شوارتز (۲۰۰۲) ارزش­ها را چنین تعریف می­ کند: ارزش­ها اهداف فراموقعیتی، مطلوب و متفاوت در اهمیت هستند که به عنوان اصول راهنمایی کننده در زندگی اشخاص عمل ‌می‌کنند. ارزش­ها در انتخاب، تفسیر و توجیه رفتار خود و دیگران به کار می­روند و در جای دیگر ارزش­ها را بیان ادراکی الگوهای پیچیده انتخاب رفتار می­داند. رفیع پور (۱۳۷۸)، ارزش را یک نوع درجه بندی، طبقه ­بندی و امتیازبندی پدیده ­ها می­داند از خوب تا بد یا از مثبت تا منفی.

لطف آبادی و نوروزی (۱۳۸۳) معتقدند که در نظام ارزشی به عنوان درونی­ترین لایه­ های شخصیت و هویت شکل دهنده پایه­ های نگرشی و رفتاری افراد است. بنا به نظر راکیچ^[۴۴] ( ۱۹۷۳)، ” ارزش­ها ” ایده­های مطلق مثبت یا منفی ای هستند که به هیچ شیء یا موقعیت خاصی وابسته نمی­شوند و نمایانگر باورهای شخص درباره شیوه ­های رفتاری هستند، ارزش­ها معیار بایدها و الزامات اند (دلخموش، ۱۳۸۵).

ارزش­ها عبارت از احکام و داوری­هایی است که فرد در ترجیح دادن یا ندادن موضوع یا اشیاء صادر می­ کند. این داوری در پرتو ارزیابی او از این موضوع­ها یا اشیاست و این کار از تفاعل میان نیازهای فرد، معرفت­ها و تجربه ­های او با الگوهای چهارچوب فرهنگی که در آن زیست می­ کند، کامل می­ شود و از خلال آن، این تجربه­ها و معرفت­ها کسب می­ شود (ووس^[۴۵]، ۲۰۰۲). در نهایت ارزش­ها الگوهای درونی و معیارهایی برای انتخاب و اعتقادات فردی و گروهی هستند که وظایف مهمی برای هر انسانی به عهده دارند. آن­ها راهنماهایی برای ادراک رفتار و تصمیم ­گیری های انسان­ها هستند و نقش مهمی در شکل گیری، حفظ شخصیت، شناخت نسبت به نیازهای فردی و روش برآورده کردن آن­ها ایفا ‌می‌کنند. به طوری که ابراز نیاز هر انسان و نیز تعیین جهت او در زندگی بر اساس ارزش­هایش صورت ‌می‌گیرد (هافستد^[۴۶]، ۲۰۰۱).

۲-۲-۲- منشا پیدایش ارزش­ها

در زمینه منشا ارزش­ها نظرات مختلفی ارائه شده است:

کیفیت ادراک شده بعد دیگر ارزش ویژه برند است که در نهایت مشتریان را وادار می‌کند تا یک محصول یا خدمت را برای خرید انتخاب کنند (زئیتهمل و همکاران، ۱۹۹۶). ‌بنابرین‏، می‌توان کیفیت ادراک شده را «توانایی ادراک شده از یک محصول به منظور فراهم کردن رضایت مصرف‌کننده در مقایسه با جانشین‌های در دسترس» تعریف کرد (مونرئو و کریشنان، ۱۹۸۵).

امروزه مصرف‌کنندگان به کیفیت محصول توجه بیشتری می‌کنند و بیشتر بر ارزش واقعی و کیفیت ادراک شده محصول تمرکز می‌کنند تا اسم برند به تنهایی (ملوار و همکاران، ۲۰۰۴). کیفیت تضمین شده یکی از مهمترین دلایلی است که باعث می‌شود مصرف‌کنندگان، کالاهای وارداتی را به کالاهای بومی ترجیح ‌دهند. کیفیت محصول منبع ضروری شرکت جهت دستیابی به مزیت رقابتی است. مطالعات نشان می‌دهد که کیفیت ادارک شده ارتباط نزدیکی با نرخ برگشت سرمایه و سود دارد (آکر، ۱۹۹۶). از آنجایی که ویژگی‌های مهم یک محصول به وسیله افراد انتخاب می‌شود و این افراد هستند که استانداردهای محصولات را با هم مقایسه می‌کنند کیفیت ادراک شده یک مقیاس عینی نیست. در نتیجه می‌توان گفت ارزیابی کیفیت ذهنی است. (بالداف و همکاران، ۲۰۰۳).

۲-۱۰-۷- تداعی برند

یکی دیگر از اجزای مهم ارزش ویژه برند، تداعی برند می‌باشد (کلر، ۱۹۹۳) تا آنجا که ریو و ایگلزیئس (ریو و ایگلزیئس، ۲۰۰۱) معتقدند که تداعیات برند یکی از اجزای کلیدی در ساختن و مدیریت ارزش ویژه برند است. تصویر ذهنی از برند از نظر مفهومی با تداعی برند مشابه است (ویلکاکس و همکاران، ۲۰۰۸).

تصویر ذهنی از برند مشتمل بر مزایا و ویژگی‌های مرتبط با یک برند می‌باشد که موجب می‌شود آن برند متمایز گردد. ‌بنابرین‏، پیشنهادات شرکت را نیز از سایر رقبا به نحوی که موجب ایجاد مزیت تمایزی^[۸۰] می‌گردد، متمایز می‌کند. ادراکات از تصویر ذهنی به عنوان یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر ارزش ویژه برند در نظر گرفته می‌شود و به طور گسترده‌ای در چارچوب ارزش ویژه برند در نظر گرفته می‌شود. تصویر ذهنی از برند ناشی از تمام تجربیات مشتریان از مصرف می‌باشد. به بیان دیگر، برای اندازه‌گیری تصویر ذهنی از برند نیازمند تدوین مقیاس‌های مختص به یک گروه محصول خاص می‌باشیم (کلر، ۱۹۹۳).

این اعتقاد وجود دارد که تداعی برند هر چیز مرتبط با برند در ذهن مشتری و به معنی «برند برای مصرف‌کننده» است (کلر، ۲۰۰۳). آکر تداعی برند را به عنوان مجموعه‌ای از دارایی‌ها و بدهی‌های برند تعریف می‌کند که شامل هر چیز مرتبط با برند در ذهن است (آکر، ۱۹۹۱). کلر تداعی برند را به عنوان گره‌های اطلاعاتی مرتبط با گره‌های برند موجود در ذهن تعریف می‌کند (کلر، ۲۰۰۳). تداعی برند مبنایی برای وفاداری به برند ارائه می‌دهد و برای شرکت و مصرف‌کننده با بهره گرفتن از تمایز برند ارزش ویژه ایجاد می‌کند، نگرش یا احساسات مثبت در ذهن مصرف‌کننده ایجاد می‌کند و دلیلی برای خرید آن فراهم می‌کند. آکر مزایای تداعی برند را به صورت زیر بر شمرده است: کمک به پردازش / بازیابی اطلاعات، تمایز برند، ایجاد دلایلی برای خرید، ایجاد نگرش / احساس مثبت و فراهم کردن مبنایی برای توسعه (آکر، ۱۹۹۱).

شخصیت برند^[۸۱] و تداعی سازمانی، دو نوع از مهم‌ترین تداعی‌های برند هستند که بر ارزش ویژه برند تاثیر می‌گذارند (آکر، ۱۹۹۶). شخصیت برند یک عنصر کلیدی ارزش ویژه برند است و بر حسب ویژگی‌های متفاوتی که برندها می‌توانند از ادراک مصرف‌کننده دریافت کنند، تعریف می‌شود (کلر، ۱۹۹۳).

تداعی برند دارای سطوح متفاوتی از قدرت است و در صورتی‌که بر اساس تجارب متعدد شکل گرفته باشد، قوی‌تر می‌شود (آکر، ۱۹۹۶). تداعی برند می‌تواند از طریق فراهم کردن انگیزه‌ای برای خرید برند و با ایجاد نگرش / احساس مثبت بین مشتریان برای شرکت ارزش ایجاد کند (آکر، ۱۹۹۱).

تداعی برند را می‌توان بر اساس مدل شبکه مشارکت‌جویانه^[۸۲] توضیح داد (فارکوهار و هر، ۱۹۹۲). در این مدل ذهن هر فرد از گره و زنجیره (اتصالات) تشکیل شده: اتصالات، ارتباطات را نشان می‌دهد (مثبت یا منفی و قوی یا ضعیف) و گره، مفاهیم (مثل تداعی برند) و اهداف (مثل برند) را نشان می‌دهند. تداعی برند به هر شکلی در می‌آید و ممکن است ویژگی‌های یک محصول و جنبه‌های مستقل (غیر مرتبط) محصول را نشان دهد (کلر، ۲۰۰۳).

قدرت، مطلوبیت و منحصر به فرد بودن سه بعد تداعی برند هستند (کلر، ۱۹۹۸). بر اساس گفته های کلر تداعی برند به سه قسمت تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

1. 1. ویژگی‌ها (ویژگی‌های مرتبط با محصول مثل مواد و امکانات و ویژگی‌های نامرتبط با محصول مثل قیمت، شخصیت و تجربه)

1. 1. منفعت (منافع عملکردی و سود نمادین مثل مدگرایی و پرستیژ)

1. نگرش (ارزیابی کلی)، تصویر مثبت برند که به وسیله برنامه های بازاریابی ایجاد می‌شود، ارتباط قوی و تداعی منحصر به فردی در ذهن ایجاد می‌کند. تداعی‌هایی که قوی‌، مطلوب‌ و منحصر به فرد هستند به احتمال زیاد فعال هستند و به تصویرسازی برند در ذهن کمک می‌کنند (کلر، ۲۰۰۳).

۲-۱۰-۸- وفاداری به برند

یکی از موضوعات کلیدی در تئوری بازاریابی در دهه های گذشته ایجاد، حفظ و توسعه وفاداری به برند به منظور کسب مزیت رقابتی^[۸۳] پایدار است. با در نظر گرفتن محیط پویای رقابتی و رقابت شدید، وفاداری به برند به عنوان بعد اصلی ارزش ویژه برند، برای هر شرکتی که قصد حفظ مزیت رقابتی پایدار و طولانی و عملکرد خوب دارد، ضروری است (مویزسکو و آلن، ۲۰۱۰). هر چند دارایی‌ها و بدهی‌های ارزش ویژه برند از یک زمینه به زمینه دیگر متفاوت هستند، از بین ابعاد ارزش ویژه برند وفاداری به برند مهمترین بعد و هسته اصلی ارزش ویژه برند است (تراویس، ۲۰۰۰). نقش و اهمیت وفاداری به برند به عنوان پارامتر اصلی برای ایجاد استراتژی‌های بازاریابی به طور گسترده‌ای در کشورهای توسعه‌یافته پذیرفته شده ولی در کشورهای در حال توسعه اهمیت آن هنوز درک نشده است (مویزسکو و آلن، ۲۰۱۰).

جین‌وانگ^[۹۹] و دیگران به تحقیقی با عنوان «درک رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه فرهنگی: یک مطالعه تجربی در زمینه هتل­ها در مینلند چین» درج‌شده در مجله بین‌المللی مدیریت هتل پرداختند. با توجه به اهمیت رفتار شهروندی سازمانی در بهبود خدمات هتل و بهسازی وفاداری مشتری، این مطالعه به دنبال بررسی یک مکانیسم ممکن بود که از طریق آن ارزش‌های چینی^[۱۰۰] در رفتار شهروندی کارکنان در هتل اثربخش باشد. سؤالات تحقیق ‌در مورد این است که آیا ارزش‌های چینی یک تأثیر مستقیم بر رفتار شهروندی سازمانی دارند یا خیر. درنهایت، یافته های پژوهش مدلی مفهومی را تأیید ‌کرده‌است.

کارملادی‌مائورو^[۱۰۱]در یک پژوهش با عنوان «رابطه ریسک‌گریزی و نوع استخدام» در سال ۲۰۱۱ نشان دادند که کارکنانی که درآمد متغیر دارند، ریسک‌گریزی کمتری نسبت به کارمندان با حقوق ثابت نشان می‌دهند. این فرض بین ۲۵۸ نفر از کارکنان ایتالیایی با سن۲۵-۴۰ سال از طریق مصاحبه رو در رو آزموده شد. نتایج نشان داد احتمالاً کسانی که درآمد ثابت دارند ریسک‌گریزترند. همچنین رابطه بین ریسک‌گریزی و عدم ثبات شغلی مطالعه شد: خانم‌ها در مشاغل موقت نسبت به خانم‌ها در مشاغل دائمی ریسک‌گریزتر می‌باشند.

یانگ لیو و آرون کوهن^[۱۰۲] در تحقیقی با عنوان «ارزش‌ها، تعهد، و رفتار شهروندی سازمانی در میان کارکنان چینی» در سال ۲۰۱۰ ‌به این نتیجه دست یافتند که تعهد مستمر نقش مهم و رابطه مثبتی با ارزش‌های فردی و رفتار شهروندی سازمانی دارد. این مطالعه به بررسی روابط بین ۱-ارزش‌های فردی، ۲-تعهد سازمانی و شغلی، ۳-رفتار شهروندی سازمانی و عملکرد درون شغلی در یک نمونه ۱۶۶ نفره در یک سازمان دولتی در شمال چین می‌پردازد. نتایج تفاوت‌هایی را بین نمونه چینی و نمونه های غربی از قبل مطالعه شده نشان می‌دهد.

پیشینه داخلی:

علیپور و نورافکن پژوهشی با عنوان « تأثیر رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان بر کیفیت خدمات؛ مطالعه موردی: شعبات بانک پاسارگاد استان اردبیل» در سال ۲۰۱۳ انجام دادند. اهداف این تحقیق بررسی تأثیر ابعاد رفتار شهروندی سازمانی کارکنان بر کیفیت خدمات بانک پاسارگاد و بررسی تأثیر رضایت شغلی بر رفتارهای شهروندی سازمانی کارکنان و ارائه راهکارهایی به بانک پاسارگاد جهت افزایش رفتارهای شهروندی در جهت بهبود کیفیت خدمات می‌باشد. از پرسش­نامه برای گردآوری اطلاعات در این تحقیق می‌دانی استفاده شده است و تجزیه تحلیل با بهره گرفتن از نرم‌افزار« اس.پی.اس.اس^[۱۰۳]» و «لیزرل» انجام می شود. این پژوهش نشان می‌دهد که رضایت مندی شغلی کارکنان و اعتماد مدیر به نحو قابل ملاحظه ای با رفتار شهروندی سازمانی در ارتباط بوده و رفتار شهروندی سازمانی رابطه مستقیم و مثبتی با کیفیت خدمات دارد.

قلی پور و دیگران در تحقیقی با عنوان «اثر انواع استخدام بر بهره وری نیروی انسانی: مطالعه موردی دروزارت نفت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» در سال۱۳۹۰ ‌به این نتیجه دست یافتند که نوع استخدام بر بهره ­وری کارکنان ستادی دو وزارتخانه تاثیر دارد ولی تفاوتی میان بهره وری نیروی انسانی پیمانی و رسمی وجود ندارد؛ بلکه تفاوت اصلی بین بهره ­وری نیروی انسانی رسمی و پیمانی و سایر استخدامهای موقت و استخدام رسمی با سابقه بالا است که می‌تواند ناشی از عوامل بنیادی دیگری باشد. در ضمن بررسی ها نشان داد که درهر دو وزارتخانه افراد با استخدام موقت (بجز پیمانی) با بالاتر رفتن سابقه کاری بهره ­وری آن ها کاهش می‌یابد. در وزارت نفت با بالاتر رفتن سابقه کار افراد رسمی، از بهره ­وری بالاتری برخوردارند؛ ولی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با بالاتر رفتن سابقه کاری افراد رسمی، بهره ­وری نیروی انسانی کاهش می­یابد.

بهاری‌فر و دیگران پژوهشی با عنوان «رفتار اخلاقی و رفتار شهروندی سازمانی: تأثیر ارزش‌های اخلاقی، عدالت و تعهد سازمانی» در سال۱۳۹۰ انجام دادند که در این پژوهش سعی شده است تا رابطه بین ارزش­های اخلاقی، عدالت سازمانی، تعهد سازمانی، رفتار اخلاقی و رفتار شهروندی سازمانی در بین کارکنان حوزه ستادی دانشگاه پیام نور استان تهران مورد بررسی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان داد که ارزش‌های اخلاقی سازمان به طور مثبتی بر عدالت رویه‌ای و عدالت توزیعی تاثیر دارد و رفتار اخلاقی نیز به طور مثبتی بر بعد جوانمردی و بعد نوع‌دوستی رفتارهای شهروندی سازمانی تأثیر دارد.

حسینی و حضرتی تحقیقی با عنوان «شناسایی و تبیین مدل رفتارهای شهروندی سازمانی درسازمانهای دولتی» در سال ۱۳۹۰ انجام داده ­اند. در این تحقیق به تعیین و تشخیص متغیرهای تأثیرگذار مستقیم و غیرمستقیم بر بروز رفتارهای شهروندی سازمانی با بهره گرفتن از روش تحقیق توصیفی و به‌کارگیری تحلیل ماتریس کوواریانس و با روش مدل سازی معادلات ساختاری پرداخته می شود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارکنان و مدیران سه سازمان دولتی در تهران به تعداد ۲۷۰۰ نفر است که تعداد ۹۷ نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. یافته های پژوهش بیانگر این است که متغیرهای اعتماد، تعهد سازمانی، ادراک از انصاف و عدالت، ادراک از حمایت و پشتیبانی مدیران و سازمان، به صورت مستقیم و متغیرهای جامعه‌پذیری، احساس هویت سازمانی، فضای سیاسی و متغیر ویژگی‌های کارکنان به صورت غیرمستقیم بر بروز رفتارهای شهروندی در ارتباط می‌باشند.

طبرسا و رامین‌فر به پژوهشی با عنوان «ارائه مدل رفتار شهروندی سازمانی» در سال ۱۳۸۹ پرداختند. در این پژوهش با توجه به اهمیت موضوع رفتار شهروندی سازمانی سعی شده است مدلی ارائه شود که در راستای کمک به بهبود و ارتقای اینگونه رفتار ها باشد؛ از این‌رو پس از مطالعه مدل‌های مختلف رفتار شهروندی سازمانی، مدل گراهام و پادساکف انتخاب و بر مبنای آن سؤالات پرسش­نامه طراحی شد؛ سپس در تحلیل عاملی اکتشافی مرتبه دوم، ابعاد اطاعت سازمانی، وفاداری سازمانی و مشارکت سازمانی به عنوان مؤلفه تعلق سازمانی نام گذاری و ابعاد ابتکارات فردی، رفتارهای کمک کننده و جوانمردی به عنوان مؤلفه ویژگی های فردی نام گذاری شدند. پس از شکل گیری مدل مفهومی تحقیق، جهت آزمودن صحت مدل های اندازه گیری و همچنین آزمون فرضیات تحقیق از تحلیل عامل تأییدی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که هم عوامل فردی و هم تعلق سازمانی بر شکل گیری رفتار شهروندی سازمانی اثر بسیاری زیادی دارند و در بین ابعاد رفتار شهروندی سازمانی فقط رابطه میان اطاعت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی معنادار نشد.