بند سوم: اصول روابط دیپلماتیک در اسلام

«وقایع نگاران مسلمان» شرح فرستادگان به بیزانس و ایران و مصر و حبشه را ثبت کرده‌اند. بنابر سنت، این فرستادگان حامل نامه های رسمی بودند و دستور داشتند که آن ها را به سران دول (کشورها) مربوط ابلاغ کنند. تشابه و اتحاد شکل بندی این نامه ها، مسائلی را به وجود آورد، از قبیل صحت این اسناد و حتی اعزام چنین ‌هیئت‌ها. معهذا نقل روایات مربوط ‌به این فرستادگان صرف نظر ‌از وقوع تاریخی آن، قبول ضمنی دیپلماسی را به عنوان یک اصل قانون اسلامی نسبت به ملل مختلف نشان می‌دهد. روایت شده است که امپراطور حبشه و حاکم مصر، دعوت محمد(ص) را به اسلام قبول کردند. امپراطور بیزانتین پاسخ داد که ملت او عقیده ندارد که اسلام بیاوردو پادشاه ایران نامه را پاره نمودو فرستادگان را بیرون کرد. محمد از دانستن این خبر گفت: سلطنت او از هم پاشیده خواهد شد^[۳۳].»

‌به‌تدریج‌ و با توسعه اسلام، روابط دیپلماتیک نیز گسترش یافت و شکل منظمی به خود گرفت و مأموریت‌ سیاسی موقت جای خود را به مأموریت‌ سیاسی دایم داد و از زمان مامون خلیفه عباسی، اداره سیاست خارجی به طور کامل تحت نظم و ترتیب درآمد.

بندچهارم: وظایف و نقش مأموران دیپلماتیک در اسلام

در اسلام، عامل برقراری روابط دیپلماتیک با کشورهای خارجی؛ نمایندگان، سفیران و فرستادگان خاص حکومت اسلامی هستند. این مقامات دارای اهمیت و احترام خاصی هستند و معمولا از میان صالحترین و شایسته ترین مؤمنان انتخاب می‌شوند. از ابتدای تجلی اسلام، وظایف مهم سفیران یا فرستادگان ‌به این شرح بوده است:

۱) دعوت به اسلام به طور کلی، مخصوصا قبل از آغاز جنگ؛

۲) مذاکرات صلح و ترک مخاصمه با دشمن؛

۳) مذاکره ‌در مورد مبادله اسیران جنگی پس از خاتمه جنگ؛

۴) مذاکره ‌در مورد انعقاد معاهدات مربوط به فدیه و غرامت و امضای آن ها؛

۵) مذاکره در جهت ایجادحسن تفاهم و جلب دوستی و انعقاد پیمان همکاری در زمینه‌های مختلف باکشور محل مأموریت‌.

ایفای چنین وظایفی، نباید موجب مداخله در امور داخلی کشور محل مأموریت‌، رفتاری خلاف شوون آن کشور و سوءاستفاده از موقعیت و مقام گردیده، احیانا اعمال ناشایستی چون خرید و فروش اسلحه و جاسوسی را به همراه داشته باشد.

قاعده مهم و جالب توجهی که در اسلام وجود دارد، جبران خسارات و خطاهای ناشی از تقصیر مأموران دیپلماتیک خودی در کشورهای خارجی، آن هم به نحو مطلوب و رضایت بخش است که به قول استاد احمد رشید «حقوق اروپایی پس از ۱۳قرن توسعه و تکامل نتوانسته است چنین قاعده ای را ثبت و ضبط نماید^[۳۴].»

از سوی دیگر، اسلام برای مأموران دیپلماتیک خارجی مقیم کشور اسلامی نیز اهمیت خاصی قایل است و از این رو، آنان درگذشته می توانستند بدون آنکه آزاری ببینند و بی آنکه درخواست امان نمایند، به عنوان پیام آور رسمی وارد سرزمین اسلامی شوند و بیانات و پیام‌های آنان با ادب و نزاکت دیپلماسی شنیده می شد.

ازپیامبر خدا(ص) نقل می‌کنند که «همیشه با فرستادگان ملل خارجی با احترام و مهربانی هرچه تمامتر رفتار می کرد و بنابر عادت خویش به آن ها تحف و هدایای فراوانی ارزانی می داشت و درمقام توصیه به اصحاب خود در این مهم می فرمود، پس از من نیز به همین گونه عمل کنید^[۳۵]».

بندپنجم: ‌مصونیت‌ها و مزایای دیپلماتیک در اسلام

مقررات مربوط به مصونیت دیپلماتیک، از زمان پیامبر اسلام (ص) وجود داشته است. شاهد مثال، رفتار ایشان با نمایندگان مسلمیه کذاب مدعی پیغمبری است. هنگامی که نامه مسلمیه را دو رسول نزد پیامبر آوردند، حضرت فرمود تا نامه را برخوانند. بعد از استماع مفادنامه، پیامبر(ص) رو به فرستادگان کرد و گفت: «شما چه می گویید؟ ایشان گفتند: ما همان می گوییم که مسیلمه نوشته است. پس سید علیه السلام گفت: اگر نه این بودی که رسولان را نشاید کشتن، بفرمودی و شما را هر دو گردن بزدندی^[۳۶].» و یا «وقتی ابوبکر اسیران را به شام می فرستاد، ضمن مشایعت یزید بن ابی سفیان، از جمله سفارشها که بدو کرده، چنین گفت: وقتی فرستادگان دشمن سوی تو آمدند، آن ها را محترم بدار، زیرا که اولین خبر تو است که به آن ها می‌رسد و آن ها را کمتر نگهدار تا زودتر بروند و از وضع تو بی خبر مانند. کسان خویش را از گفتگو با ایشان منع کن و شخصا با آن ها سخن کن^[۳۷].»

نمونه بارز دیگر، مصونیت فرستادگان در اسلام را می توان در کردار و گفتار امام علی(ع) دید. در آغاز خلافت، معاویه یکی از افراد قبیله بنی عبس را نزد علی(ع) فرستاد. علی(ع) به فرستاده گفت چه خبر بود؟ گفت در امانم، گفت آری، فرستادگان در امانند و کشته نشوند^[۳۸].» اصل مصونیت نمایندگان دیپلماتیک حتی اگر کافر هم باشند، به طورصریح در آرای و فتاوی فقهای بزرگ اسلامی منعکس است^[۳۹].

در اسلام به طور کلی، شخص سفیر یا فرستاده و اعضای هیات دیپلماتیک همراه سفیر وحتی کارمندان بومی هیات دیپلماتیک، از نظر جان ومال و ناموس و محل اقامت مصون از تعرض هستند. این مصونیت شامل مصونیت از بازداشت و آزادی بازگشت به وطن نیز هست.

اما در زمره مزایای مأموران دیپلماتیک خارجی مقیم کشور اسلامی می توان از معافیت از پرداخت جزیه و خراج، عوارض گمرکی و دیگر مالیاتها نام برد. البته در این مورد اخیر، به شرط معامله متقابل^[۴۰].

گفتار هشتم: منابع اصلی حقوق بین الملل

بند اول: عرف

عرف موقعی به عنوان اولین منبع حقوق ذکر می شود که منشاء قواعد موضوعه قانونی در همان قسمت باشد. عرف درحقیقت عبارت است از رویه هایی که در زمان طولانی در موارد مشابه مورد استفاده قرار گرفته و آنقدر استمرار پیدا ‌کرده‌است که احساس نوعی الزام اجرایی ایجاد نماید. درجامعه بین‌المللی که قدرت قانون گذاری واحد وجود ندارد، معاهدات جای قوانین را می گیرند ولی چون کلیه روابط بین‌المللی هنوز تابع قراردادهای عمومی مدون نیست، عرف نقش خود را ایفا می‌کند.

در میان قواعد حقوق بین الملل عمومی احتمالا روابط دیپلماتیک قدیمی‌ترین نوع روابط بین دول است؛ ولی دیرتر از روابط دیگر بین‌المللی تحت قاعده و نظم درآمده و همین قواعد قراردادی نیز در قسمت مهمی بر عرف معمول مورد قبول اکثریت دول ارجاع می‌دهند^[۴۱].

بند دوم: معاهدات

درحقوق بین الملل عمومی معاهدات در قلم قانون هستند که امضا کنندگان را ملزم به اجرا می‌کنند. اگر امضا کنندگان دو یاچند دولت معدود باشند تعهدهای مندرج در قرارداد فقط همان دولت های امضا کننده را متعهد به اجرا می‌کنند. در عهدنامه اعم از خصوصی و عمومی حقوق و تکالیف معمولا متقابل هستند و کلیه امضا کنندگان در آن متساوی و یا شریک اند. از نمونه های این گونه معاهدات می توان به معاهدات منعقده بین بریتانیا وترکیه در ۱۸۰۹ و فرانسه و ایران در سال های ۱۸۵۵ و ۱۹۳۹و بین ایالات متحده و فیلیپین نام برد. جامعه ملل از ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۷ مشغول طرح یک عهدنامه بین‌المللی شد که شامل کلیه قواعد مربوط به حقوق دیپلماتیک بویژه اصل مربوط به مصونیت باشد ولی اختلاف نظر دولت‌ها راجع به مصونیت ها مانع بررسی و تصویب آن شد^[۴۲].

فصل دوم:

ICE =HCE+ SCE

ونهایتا ضریب ارزش افزوده فکری (VAIC)^[54] را از مجموع دو قسمت مربوط به کارایی سرمایه فکری و کارایی سرمایه به کار گرفته‌شده محاسبه کنید.

VAIC = ICE +CEE

هر چقدر ICE و VAIC شرکتی بالاتر باشد نمایانگر این امر می‌تواند باشد که مدیریت به صورت بهتری از پتانسیل موجود در منابع سازمانی برای ارزش آفرینی استفاده ‌کرده‌است. این روش، ارزش پولی سرمایه فکری را محاسبه نمی‌کند در عوض فاکتورهای مختلف مرتبط با کارایی سرمایه فکری رادربرگرفته و به عبارتی نشان می‌دهد که چگونه سرمایه فکری به صورتی کارا به یک سازمان ارزش می‌بخشند. (پاکدل، دریایی،۱۳۹۲، ص ۱۹)

۲-۲-۱۴-۱۴) مدل پایش دارایی‌های نامشهود:

مدل پایش دارایی نامشهود در سال ۱۹۹۷ میلادی توسط کارل اریک سویبی معرفی شده است. هسته اصلی این مدل، چارچوبی است که در قالب آن تعداد زیادی از شاخص‌های مرتبط با دارایی‌های نامشهود به شکل ساده‌شده قرار دارند این امکان را فراهم آورده است که این مدل عمومی، قابل کاربری در تمامی صنایع و سازمان‌های فعال در آن صنایع را دارا باشد. در این مدل دارایی‌های نامشهود به سه مؤلفه اصلی تقسیم‌بندی می‌شود: ساختار بیرونی، ساختار داخلی و شایستگی فردی. (پاکدل ودریایی،۱۳۹۲، ص ۱۹)

۲-۲-۱۴-۱۵) مدل شاخص سرمایه فکری:

مدل شاخص سرمایه فکری جزو مدل های کارت امتیازی است که در سال ۱۹۹۷ میلادی توسط یوهان روس و همکارانش، ^[۵۵]معرفی شده است.مدل شاخص سرمایه فکری،برای یکپارچه‌سازی شخص‌های منفرد در قالب یک شاخص و ارتباط دادن تغییر است در سرمایه فکری به تغییرات در بازار است.روس و همکارانش،بر این باورند که علاوه بر سنجش موجودی،جریان دارایی نامشهود نیز بایستی مورد سنجش قرار گیرد.سنجش موجودی، ارجاعی است بر سنجیدن مقدار دارایی نامشهود و سنجش جریان بر تبادل دارایی‌های نامشهود به سرمایه مالی و بالعکس،وهم چنین به سایر صور دارایی نامشهود متمرکز است.(پاکدل،دریایی،۱۳۹۲،ص۲۱)

۲-۲-۱۴-۱۶) مدل سنجش و حسابداری سرمایه فکری (مجیک):

مدل سنجش و حسابداری سرمایه فکری جزو مدل های کارت امتیازی است که در سال ۲۰۰۴ میلادی و توسط کمیسیون اروپا معرفی شده است. مجیک در واقع یک پروژه تحقیق و توسعه است که با حمایت مالی کمیسیون اروپا و سایر مشارکت‌کنندگان، باهدف توسعه مدل و سامانه سنجش سرمایه فکری آغاز شد. در تعریفی که بر پایه آن مدل مجیک استوار گردیده است، به سرمایه فکری از چهار منظر نگریسته می‌شود: سرمایه انسانی: که شامل تمامی مهارت‌ها، تخصص‌ها و شایستگی‌های سازمان برای واکنش مطابق نیازهای بازار و نیازهای مشتریان است. سرمایه سازمانی: که شامل قابلیت‌های سازمان، فرایندها وزیر ساخت‌های سازمانی برای تولید محصولات و خدمات در بازار است. سرمایه بازار: که نمایانگر شایستگی‌های سازمان برای تعامل با رابط‌های بیرونی سازمان چون مشتری، شرکا، تأمین‌کنندگان و سایر ذینفعان سازمانی است. سرمایه نوآوری: توانایی سازمان در نوآوری، بهبود و توسعه‌ پتانسیل به کار گرفته‌شده و همین طور ایجاد ارزش و ثروت بلندمدت. (پاکدل،دریایی،۱۳۹۲، ص ۲۱)

۲-۲-۱۴-۱۷) مدل های تجسمی:

این مدل ها، نقشه‌ها و تصاویری مجازی از نحوه تعامل سرمایه فکری در خلق ارزش برای سازمان ایجاد می‌کنند که در دست‌یابی به اطلاعاتی پیرامون چگونگی توسعه‌ سرمایه فکری سازمان و نقاط ضعف و قوت آن، می‌تواند برای سازمان مفید باشد. این مدل ها به طور معمول به ترسیم شکلی تجسمی از فرایندهای مرتبط با منابع نامشهود سازمان و سرمایه فکری با توابع هدف، در بررسی کمک می‌کنند. این مدل ها به طور عمومی مدل‌های گروه محور بوده وبر پایه تصمیم‌گیری و خرد جمعی پیرامون جزئیات آن عمل می‌شود. در ادامه‌ بحث به معرفی و بررسی چندین مدل از مدل های تجسمی پرداخته خواهد شد. (پاکدل،دریایی،۱۳۹۲، ص ۲۱)

۲-۲-۱۴-۱۸) منشور عملکرد:

این مدل در سال ۲۰۰۲ میلادی توسط دیوید نیلی و همکارانش^[۵۶] معرفی شده است. مدل منشور عملکرد چارچوبی نوآورانه جهت سنجش و مدیریت عملکرد است که در زمره نسل دوم مدل های سنجش به حساب می‌آید. مهم‌ترین مزیت این مدل نسبت به سایر مدل ها را می‌توان در توجه ‌و تمرکز ویژه بر ذینفعان سازمان دانست. پیوستاری از ذینفعان سازمان که شامل: مشتریان و واسطه‌ها، کارکنان، تأمین‌کنندگان و تنظیم‌کنندگان می‌شود. اساس این مدل بر شناسایی تقاضاها و انتظارات ذینفعان از سازمان و در مقابل، هر آنچه که سازمان از ذینفعان، همکاری وهم بخشی ذینفعان، استراتژی، فرآیندها و قابلیت‌ها، پنج منشور عملکرد به حساب می‌آیند. به طور کلی می‌توان فرایند پیاده‌سازی مدل منشور عملکرد را در پنج گام مفهومی و بنیادین زیر خلاصه کرد:

• • شناسایی ذینفعان کلیدی سازمان، نیازها و انتظارات ذینفعان کلیدی سازمان به منظور تعیین عمل‌های مؤثر در ایجاد رضایت در ذینفعان سازمان.

• • بررسی و اتخاذ استراتژی هایی متناسب به منظور تأمین عامل‌های تأثیرگذار بر رضایت ذینفعان سازمان.

• • شناسایی فرآیندهای حیاتی در راستای پیاده‌سازی استراتژی اتخاذشده در گام پیشین.

• • شناسایی و توسعه قابلیت‌های سازمانی مرتبط با اجرای فرآیندهای تعریف‌شده در گام قبلی.

• تعریف دامنه همکاری وهم بخشی ذینفعان، به منظور دستیابی و توسعه قابلیت‌های یادشده در گام قبل. (پاکدل، دریایی،۱۳۹۲، ص ۲۳-۲۲)

۲-۲-۱۴-۱۹) مدل نقشه‌ی دارایی‌های دانشی (کی_ای_ام)^[۵۷]:

مدل نقشه‌ی دارایی‌های دانشی در سال ۲۰۰۱ میلادی توسط برتالد مار وجیووانی اسکیما^[۵۸] معرفی شده است. نقشه‌ی دارایی‌های دانشی به مدیران در دست‌یابی به شناختی گسترده‌تر نسبت به دانش سازمانی از نظر‌گاه چشم‌انداز داخلی و خارجی کمک کی رساند. در واقع نقشه‌ی دارایی‌های دانشی امکان شناسایی فضاهای دانشی حیاتی برای سازمان را ایجاد می‌کند. در این مدل دارایی‌های دانشی برون داد و منابع مهم سازمانی، یعنی: منابع ذینفعان و منابع ساختاری پنداشته می‌شود که بر اساس آن چارچوبی برای طبقه‌بندی دارایی‌های دانشی سازمان معرفی شده است. (پاکدل، دریایی،۱۳۹۲، ص ۲۳)

۲-۲-۱۴-۲۰) مدل های تجویزی سنجش سرمایه فکری:

مدل های تجویزی در حقیقت رهنمودهایی برای سنجش و تهیه اظهارنامه‌های سرمایه فکری به حساب می‌آیند. ضرورت طرح این مدل ها، تقاضای بازار سرمایه و سهام‌داران برای شناسایی ظرفیت‌های فکری موجود در سازمان‌هاست. لذا برای یکسان‌سازی عرضه اظهارنامه‌های سرمایه فکری، دولت‌ها و انجمن‌های مختلف دست به طراحی چارچوب‌های واحد در قالب رهنمودهای محلی یا ملی و فراملی زده‌اند. در ادامه به معرفی برخی از مدل های مهم پرداخته خواهد شد. (پاکدل، دریایی،۱۳۹۲، ص ۲۵)

۲-۲-۱۴-۲۱) رهنمود نوردیکا:

رهنمود نوردیکا یا مدل سرمایه فکری-مدیریت و گزارش دهی در زمره چارچوب‌های تهیه اظهارنامه‌ی سرمایه فکری است که در سال ۲۰۰۱ میلادی توسط سرمایه‌گذاری صنعتی اروپای شمالی شده است. هدف از تهیه راهنمای نوردیکا، ایجاد چارچوب راهنما برای شرکت‌ها در جهت مدیریت و گزارش دهی سرمایه فکری بوده است. در قالب این راهنما، تجربیات موفق شرکت‌های واقع در اروپای شمالی در زمینه پیاده‌سازی چارچوب‌های مدیریت و گزارش دهی سرمایه فکری و همچنین تهیه اظهارنامه‌ی سرمایه فکری مورد بررسی قرارگرفته است. در این مدل راهنما، موضوعات پر اهمیت در تهیه اظهارنامه سرمایه فکری پیشنهادشده‌اند. (پاکدل، دریایی،۱۳۹۲، ص ۲۵)

۲-۲-۱۴-۲۲) رهنمود مرتیام^[۵۹]:

1. 1. . شمس، عبدا..، آئین دادرسی مدنی، ج ۳، ص ۱۰۲٫ ↑

   

1. 1. . حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، (۱۴۱۷). العناوین ، ج ۱، قم، مؤسسه‌ النشر الاسلامی، ص ۲۵۱ و ۲۵۲. ↑

1. 1. . صفری، محسن،(۱۳۷۹). مسئولیت مدنی سبب مجمل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی(دانشگاه تهران)،شماره ۴۹، ص۶۷٫ ↑

1. 1. . قاسم‌زاده، مرتضی، مبانی مسئولیت مدنی، ص ۲۵۴٫ ↑

1. 1. . نظریه مشورتی، ش ۲۴۰۱٫ ↑

1. 1. . ر.ک: بازگیر، یدا..، (۱۳۷۶). قانون مجازات اسلامی در آئینه آرای دیوان عالی کشور. تهران، انتشارات ققنوس، ص.۱۹۸ ↑

1. 1. . میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، (۱۳۸۰). جامع الشتات، ج۳، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص ۹۴٫ ↑

1. 1. . ماده ۱۳۲۲«امارات قانونی اماراتی است که قانون آن را دلیل بر امری قرار داده: مثل امارات مذکور در این قانون از قبیل مواد ۳۵ و ۱۰۹ و۱۱۰ – ۱۱۵۸ و ۱۱۵۹ و غیر آن‌ ها و سایر امارات مصرحه در قوانین دیگر.» ↑

1. 1. . ماده ۱۳۲۴«اماراتی که به نظر قاضی واگذار شده عبارت است از اوضاع و احوالی در خصوص مورد و در صورتی قابل استناد است که دعوا به شهادت شهود قابل اثبات باشد یا ادله‌ دیگر را تکمیل کند.» ↑

1. 1. . قنواتی، جلیل، جعفری، اسماعیل، تعارض اصل و ظاهر، ص۱۴۹٫ ↑

1. 1. . کاتوزیان ، ناصر، اثبات ودلیل اثبات، ج۱، ص۸۵ . ↑

1. 1. . شهید ثانی، زین الدین بن علی، شرح لمعه، ج ۴، ص۱۴۶، عاملی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، ج۷، ص۱۰۸٫ ↑

1. 1. . نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۳۰، ص ۸۹٫ ↑

1. 1. . میرزای قمی در جامع الشتات، کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج۴، ص۷۷٫ ↑

1. 1. . فهیمی، عزیزا..، وکیلی، محمدرضا،(۱۳۹۰)، بررسی مصادیق تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق، مجله حقوقی دادگستری(علمی پژوهشی) سال ۷۵، شماره ی ۷۳، بهار ص۹۸٫ ↑

1. 1. . علامه حلی، حسن بن یوسف، (۱۳۷۸). ایضاح الفوائد فی الشرح الشکالات القواعد، ج۳، قم، مطبعه العلمیه، ص۲۷۳ . ↑

1. 1. . فهیمی، عزیز ا..، وکیلی، محمدرضا، بررسی مصادیق تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق، ص۱۰۴٫ ↑

1. 1. . ماده ۲۲۳ ق.م ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج۲، ص ۱۶۵-۱۴۵ و ۲۷۴-۲۳۵٫ ↑

1. 1. . انصاری،(۱۴۱۱)، ج۲، ص ۴۰۵ ↑

1. 1. . ماده ۲۲۳ق.م «هر معامله که واقع شده باشد محمول بر صحت است مگر این که فساد آن معلوم شود.» ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج ۲، ص ۳۵۴٫ ↑

1. 1. . انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج ۲، ص ۴۰۵٫ ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج۲، ص ۳۶۸٫ ↑

1. 1. . فاضل موحدی لنکرانی، محمد، (۱۳۷۷). سیری کامل در اصول فقه، دوره ده ساله دروس خارج از اصول فاضل لنکرانی، ج۱۶، قم، فیضیه، ص۶۵٫ ↑

1. 1. .محمدی، ابوالحسن، (۱۳۷۳). قوائد فقه، تهران، دادگستر، ص ۱۹۲٫ ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، ص ۲۰۰٫ ↑

1. 1. . فاضل موحدی لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، دوره ده ساله دروس خارج از اصول فاضل لنکرانی، ج۱۶، ص۶۷٫ ↑

1. 1. . موسوی بجنوردی، محمد، (۱۳۷۲). قواعد فقه۱ ج۱، تهران، نشر میعاد، ص ۲۹۸٫ ↑

1. 1. . شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین ، فرائد الاصول، ج۲، ص ۳۱۱٫ ↑

1. 1. . مغنی، محمدجواد، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید ، ص ۲۵۴٫ ↑

1. 1. . انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، ج۳، ص۳۸۷، فاضل موحدی لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، دوره ده ساله دروس خارج از اصول فاضل لنکرانی، ج۱۵، ص۵۷۲. ↑

1. 1. . محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی، ص ۲۵۶٫ ↑

1. 1. . قافی، حسین، شریعتی فرانی ، سعید، اصول فقه کاربردی، ج۳، ص ۲۲۹٫ ↑

1. 1. .الغروی النائینی، محمد حسین، (۱۳۶۳). فوائد الاصول، ج۴، قم، مؤسسه‌ النشر السلامی، ص۶۸۰ ، مصباح الاصول، خویی، ابوالقاسم، ج۳، ص۲۵۳. ↑

1. 1. . اصل احتیاط عقلی: مبنای این اصل، قاعده دفع ضرر است. پس ‏هرگاه ‌در مورد ترک یا انجام دادن کاری ضرر اخروی احتمالی باشد، عقل می‌گوید: احتیاط کنید. الغروی النائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۲، ص۲۵۹. ↑

1. 1. 1. . اصل احتیاط شرعی، مقابل اصل احتیاط عقلی می‌باشد و آن، یکی از اصول عملی است که از سوی شارع برای تعیین وظیفه عملی مکلف هنگام شک در « مکلف به » جعل شده و به لزوم موافقت قطعی با تکلیف معلوم به اجمال ، حکم می‌کند. الغروی النائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۲، ص۲۵۹. ↑

   

1. 1. . «و اما نسبه الاستصحاب مع سائر الاصول العملیه من البرائه و التخییر و الاحتیاط و… فقد تقدم: ان الاستصحاب یکون واردا علی الاصول العقلیه و حاکما علی الاصول الشرعیه… فیکون رافعا لموضوع الاصول العقلیه حقیقه بالورود و لموضوع الاصول الشرعیه بالحکومه» الغروی النائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۴، ص۶۸۰. ↑

1. 1. . قافی، حسین، شریعتی فرانی، سعید، اصول فقه کاربردی، ص ۲۲۵٫ ↑

1. 1. . کاظمى خراسانی، محمدعلی، (۱۴۰۴) فوائدالاصول (تقریرات درس محمد حسین نائینى)، ج ۴، قم، مؤسسه‌ نشر اسلامی، ص ۶۸۰٫ ↑

1. 1. . اگر چه بر طبق ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامى ثبت واقعه ازدواج الزامى است، ولى عدم ثبت آن از لحاظ مدنى ضررى به صحت عقد نزده و تنها از حیث کیفرى جرم محسوب مى شود. ↑

۲-۲-۳-۲ جنبه‌های فیزیولوژیک

پژوهش های نوروپسیکولوژی ‌در مورد هیجان لذت، تاکنون بسیاری از جنبه‌های فیزیولوژیک مربوط ‌به این هیجان را به خوبی شناسایی کرده‌اند. بویژه در بعد لذت های حسی، انتقال دهنده های عصبی خاصی در ارتباط با هیجان لذت، مشخص شده و مناطق مغزی مرتبط با این هیجان، دقیقاً شناسایی شده اند. در میان انتقال دهنده های عصبی، نقش دوپامین و سروتونین در تجربه ی هیجان لذت، بسیار برجسته است. همچنین پپتیدهای شبه افیونی که شامل آندروفین ها، آنکفالین ها و دینورفین ها می‌شود، علاوه بر اثر تسکینی و ضددرد، در تجربه ی هیجان لذت نیز نقش دارند (حائری روحانی، ۱۳۸۶).

در میان مناطق مغزی، نقش بعضی از ساختارهای دستگاه کناری و بویژه شکنج زاویه ای و سپتال، در رابطه با تجربه ی لذت های بدنی همچون لذت جنسی، مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین مشخص شده است که هیجان های مثبتی همچون لذت، بیشتر در ‌نیم‌کره ی چپ، مورد بررسی قرار می‌گیرند (خداپناهی، ۱۳۸۸). علاوه بر مواردی که ذکر شد، مشخص شده است که بعضی از هورمون ها از جمله هورمون اکسیتوسین^[۹۰] نیز در تجربه‌ لذت، نقش اساسی دارد (کامپتون و هافمن، ۲۰۱۳).

۲-۲-۳-۳ جنبه‌های غریزی

یکی از مهمترین منابع هیجان لذت، در بعد جسمی، ارضای نیازهای غریزی همچون خوردن و میل جنسی است (آرگایل؛ ترجمه ی گوهری انارکی و همکاران، ۱۳۸۳). این شکل از هیجان لذت، بویژه از دیدگاه تکاملی، بسیار حائز اهمیت است، زیرا تجربه ی لذتی که با ارضای نیازهای اساسی غریزی همراه است، افراد را به فراهم کردن شرایطی که به ارضای این نیازها بیانجامد برمی‌انگیزد که نتیجه ی آن، حفظ بقای آن ها خواهد بود (خداپناهی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۳-۴ جنبه‌های شناختی

اگرچه جنبه‌های فیزیولوژیک و جسمی، جزئی اساسی از هیجان لذت هستند، اما لذت صرفاً به عنوان یک مؤلفه‌ ی زیستی و بدنی محسوب نمی‌شود، بلکه اساساً این هیجان به یک حالت ذهنی خوشایند اشاره دارد که با بعضی از حواس و دریافت های بدنی همراه است (اگدن^[۹۱]، ۲۰۰۱). به عبارت دیگر لذت، علاوه بر ابعاد فیزیولوژیک، ابعاد پیچیده ی شناختی را نیز در بر می‌گیرد (پترسون، ۲۰۰۶). البته مطرح کردن بعد شناختی برای هیجان لذت، مانند آنچه که برای هیجان شادی، مطرح شد، به معنی معادل دانستن این دو هیجان نیست. در واقع تفاوت این دو هیجان، در این است که ارزیابی های شناختی مبتنی بر رضایت و خشنودی، یکی از مؤلفه‌ های اصلی هیجان شادی است، که بدون تحقق آن، نمی‌توان سخن از تحقق هیجان شادی به میان آورد، ولی این مؤلفه‌ های شناختی، جزء مؤلفه‌ های اصلی هیجان لذت، محسوب نمی‌شوند، بلکه جزء عوامل تأثیر گذار بر تجربه‌ این هیجان، محسوب می‌گردند. به همین دلیل است که امکان تجربه ی هیجان لذت، حتی بدون ارزیابی‌های شناختی مثبت، امکان پذیر است. به عنوان مثال، فردی که هیچ ارزیابی شناختی مثبتی از زندگی خود، به طور کلی و در حیطه های مختلف ندارد، با رفتارهایی مثل رابطه ی جنسی، کشیدن سیگار و مواردی از این قبیل که تجربه ی لذت حسی را فراهم می‌آورند، به طور موقت، هیجان لذت را تجربه خواهد کرد. با این حال، تجربه ی لذت پایدار در بلندمدت و در هردومقوله ی لذت های جسمی‌و برتر، بدون تحقق مؤلفه‌ های شناختی مثبت و مؤثر، امکان پذیر نخواهد بود (کار، ۲۰۰۵).

۲-۲-۳-۵ جنبه‌های اجتماعی

به طور کلی رابطه ی هیجانات مثبت از جمله لذت، با روابط اجتماعی، دو جانبه است. یعنی افرادی که روابط اجتماعی مطلوبی دارند، میزان لذت بیشتری را تجربه می‌کنند و همچنین افرادی که سطح بالاتری از هیجانات مثبت همچون لذت را تجربه می‌کنند، روابط بین فردی مثبت تری دارند (جانسون، ۲۰۰۹). برخلاف هیجانات منفی مانند اضطراب که میزان درگیری افراد را در موقعیت های اجتماعی کمتر می‌کند و ممکن است مخل روابط بین فردی مطلوب شود، هیجانات مثبت مانند لذت، باعث می‌شود که افراد، بدون بازداری و کنار کشیدن از موقعیت های اجتماعی، با جنبه‌های مختلف موقعیت های بین فردی درگیر شوند و سطح بالایی از توجه و بینش را نسبت به ابعاد مختلف این موقعیت ها داشته باشند. این توجه گسترش یافته به افراد کمک می‌کند تا در موقعیت های اجتماعی، روی ایده ها، اعمال و فعالیت های جدید،گشوده باشند وخلاقیت بیشتری از خود نشان دهند. در نتیجه، این خلاقیت و گشودگی می‌تواند به ارتقاء و گسترش هرچه بیشتر روابط بین فردی ثمربخش و مفید برای سلامت روان منجر شود (کار، ۲۰۰۵).

همچنین روابط بین فردی نیز می‌تواند تأثیر بسزایی در تجربه ی لذت فراهم آورد. ‌بر اساس نظریه ی انتخاب، بدون داشتن روابط رضایت بخش، تجربه ی هیجانات مثبت، به طور پایدار و در طولانی مدت، امکان پذیر نخواهد بود. زیرا هیجانات مثبت، هنگامی‌حاصل می‌شوند که یک یا چند مورد از نیازهای اساسی انسان، ارضا شده باشد و ارضای مطلوب و مناسب تمام نیازهای انسان حتی نیازهای فیزیولوژیک او، تنها در سایه ی روابط رضایت بخش، امکان پذیر است (اوندرا و گرینوالت، ۲۰۰۷). ‌بنابرین‏ تجربه ی هیجانات مثبت، که به دنبال روابط مطلوب ایجاد می‌شود، نشانگر این است که نیازهای جسمانی و روانشناختی فرد، به خوبی در حال ارضا شدن است و ‌بنابرین‏ سلامت روان او در وضعیت مطلوبی قرار دارد (گلاسر؛ ترجمه ی ملکیان و احمدی، ۱۳۸۶).

۲-۳ سلامت روان

۲-۳-۱ تاریخچه ی سلامت روان

تاریخچه ی نظریه پردازی های منسجم ‌در مورد سلامت روان، به یونان و روم باستان بازمی‌گردد. یکی از نخستین نظریه ها ‌در مورد سلامت و بیماری روانی، نظریه ی بقراط است. او معتقد بود که بدن انسان دارای چهار مایع مهم است به نام های سودا، صفرا، بلغم و خون (دم) که تعادل بین آن ها به منزله ی سلامت روانی و جسمانی و عدم تعادل بین آن ها به معنی بیماری روانی و جسمانی است. اگرچه مدلی که توسط بقراط ارائه شده بود، اساساً یک مدل سلامت بود، اما اکثر نظریه پردازی ها و مباحث مربوط به آن، حول مسائل و آسیب های جسمانی و روانشناختی متمرکز بود. سایر نظریه پردازانی هم که پس از بقراط، موضوع سلامت روان را مدنظر قرار دادند، عمدتاًً روی مسائل و مشکلات سلامت روان و به عبارتی بیماری های روانی تمرکز داشتند. این نگرش تا روانشناسی علمی‌قرن بیستم نیز حاکم بود (هالجین و ویتبورن؛ ترجمه ی سید محمدی، ۱۳۸۷).