‌بنابرین‏ در این فصل، مسئله و فرضیه‌ها، روش های گردآوری و تحلیل داده های تحقیق تشریح می‌شوند.

۳-۲٫ بیان مسئله

با بررسی سابقه تحقیقات انجام شده در خصوص کیفیت سود و نوع مدیریت سود، مشخص می شود که پژوهشگران سعی دارند، دریابند که مدیران از چه انگیزه هایی برای مدیریت سود استفاده می‌کنند و انگیزه های دستکاری سود آن ها چه تاثیری بر کیفیت سود دارد. یافته های برخی از تحقیقات خارجی نشان می‌دهد که انگیزه های دستکاری و مدیریت سود در شرکت های درمانده مالی و ورشکسته، بیشتر از شرکت های غیر ورشکسته است.

با این وجود، مطالعات محدودی در رابطه با کیفیت سود و نوع مدیریت سود برای دسته بندی های مجزای شرکت ها، نظیر درمانده مالی، ورشکسته و سالم، سود ده و زیان ده، هموارساز و غیر هموارساز سود، کیفیت سود بالا و کیفیت سود پایین، صورت گرفته است.

مطالعه وضعیت مالی و انتشار یافته ها بر اساس تفکیک شرکت ها، بهتر می‌تواند بر تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی، تاثیرگذار باشد. ‌بنابرین‏ این تحقیق با طبقه بندی کردن شرکت ها به ورشکسته، درمانده مالی و سالم، سعی دارد پاسخی متقاعد کننده برای این پرسش ها بیابد:

آیا مدیران شرکت های ورشکسته، درمانده و یا سالم، از اقلام تعهدی به عنوان یک مداخله عمدی مدیریت در فرایند گزارشگری مالی به منظور پیشبرد منافع شخصی، استفاده می‌کنند؟ معیار های سنجش کیفیت سود در شرکت های ورشکسته، درمانده و سالم چگونه است؟ آیا ویژگی های کیفی سود بر نوع مدیریت سود، شرکت های سالم، درمانده و ورشکسته تاثیر دارد؟

۳-۳٫ فرضیه های تحقیق

به منظور پیگیری پرسش های فوق، و دستیابی به اهداف تحقیق، فرضیه های زیر تدوین شده است:

فرضیه اول: با کنترل کیفیت اقلام تعهدی، مدیریت سود در شرکت های درمانده و ورشکسته فرصت طلبانه و برای شرکت های سالم کارا است.

فرضیه دوم: با کنترل پایداری سود، مدیریت سود در شرکت های درمانده و ورشکسته فرصت طلبانه و برای شرکت های سالم کارا است.

فرضیه سوم: با کنترل قابلیت پیش‌بینی سود، مدیریت سود در شرکت های درمانده و ورشکسته فرصت طلبانه و برای شرکت های سالم کارا است.

فرضیه چهارم: با کنترل یکنواختی سود، مدیریت سود در شرکت های درمانده و ورشکسته فرصت طلبانه و برای شرکت های سالم کارا است.

۳-۴٫ روش شناسی تحقیق

این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت همبستگی است و مدل های رگرسیون چندگانه بر اساس داده های ترکیبی برآورد شده است.

روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و ابزارهای گردآوری اطلاعات، نرم افزار ره آورد نوین و صورت های مالی حسابرسی شده شرکت ها می‌باشد. صورت های مالی از طریق سایت مدیریت پژوهش و مطالعات اسلامی سازمان بورس اوراق بهادار تهیه شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات در نرم افزار اکسل و آزمون فرضیه‌ها با بهره گرفتن از نرم افزار آماری SPSS,18 انجام شده است.

لازم به ذکر است، برای اجرای این تحقیق در مجموع ۴۰ متغیر برای هر شرکت از صورت های مالی حسابرسی شده و نرم افزار ره آورد نوین استخراج شد.

۳-۴-۱٫ قلمرو تحقیق و نحوه انتخاب نمونه ها

قلمرو مکانی تحقیق، بورس اوراق بهادار تهران و قلمرو زمانی با در نظرگرفتن متغیرهای سال قبل، سال جاری و آتی، سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ بوده و بازه اصلی تحقیق از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ (چرخشی ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹) می‌باشد.

نمونه ها بر اساس شرایط زیر انتخاب شدند:

1. 1. هر سه گروه نمونه ها، جزو شرکت های تولیدی و بازرگانی(ترجیحا تولیدی) پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و حداقل ۷ سال متوالی، اطلاعات مورد نیاز آن ها طی بازه زمانی تحقیق در دسترس باشند.

1. 1. شرکت های گروه ورشکسته، در محدوده ورشکستگی مدل تعدیل شده آلتمن، قرار داشته باشند و در عین حال مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت ایران بوده و همچنین ۲ تا ۴ متغیر مدل آلتمن برای آن ها منفی باشد.

1. 1. شرکت های گروه درمانده مالی، در محدوده درماندگی مالی مدل تعدیل شده آلتمن، قرار داشته باشند و در عین حال در سال مورد نظر، مشمول ماده ۱۴۱ نبوده و ۱ تا ۳ متغیر مدل آلتمن برای آن ها منفی و مشابه صنعت ورشکسته نیز باشند.

1. شرکت های گروه سالم، در محدوده سلامت مالی مدل تعدیل شده آلتمن، قرار داشته باشند و در عین حال، مشمول ماده ۱۴۱ نبوده و همه متغیرهای مدل آلتمن برای آن ها مثبت و مشابه صنعت ورشکسته نیز باشند.

‌بنابرین‏ پنج متغیر مدل تعدیل شده آلتمن برای حداقل ۲۰۰ شرکت تولیدی در هر یک از سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ محاسبه و در نهایت بر اساس شرایط فوق، تعداد ۱۱۰ شرکت در سه گروه سالم، درمانده مالی و ورشکسته به عنوان نمونه تحقیق دسته بندی شد، که ۲۱ شرکت با سال های مختلف در سه گروه تکرار شده اند. جدول(۳-۳)، تعداد نمونه ها را بر اساس شرکت و سال- شرکت، نشان می‌دهد.

جدول(۳-۱): تعداد نمونه های تحقیق

نمونه

گروه ورشکسته

گروه درمانده مالی

گروه سالم

جمع

شرکت

۶۵

۴۳

۲۳

۱۳۱

سال- شرکت

۶۵۵

۴۰۵

۲۷۰

۱۳۳۰

با اعمال چرخشی ۵ ساله

۱۳۱

۸۱

۵۴

۲۶۶

برای اجرای این تحقیق از چهار مرحله زیر پیروی شده است:

۳-۴-۲٫ مرحله اول: تفکیک شرکت های سالم، درمانده مالی و ورشکسته

برای دستیابی به اهداف تحقیق، ابتدا با بهره گرفتن از مدل آلتمن که توسط کردستانی و همکاران (۱۳۹۲)، در بورس اوراق بهادار تهران، تعدیل شده است، شرکت های نمونه انتخاب شدند. علت استفاده از ضرایب تعدیل شده این است که ضرایب اصلی مدل آلتمن در محیط اقتصادی آمریکا طراحی شده، ممکن است در محیط ایران، نتواند نتیجه قابل قبولی ارائه دهد. ‌بنابرین‏ پنج متغیر مدل تعدیل شده آلتمن برای حداقل ۲۰۰ شرکت تولیدی در هر یک از سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹ محاسبه و بر اساس محدوده ها و شرایط تعیین شده، سه گروه شرکت (سالم، درمانده مالی و ورشکسته) به عنوان نمونه تحقیق دسته بندی شدند. خلاصه مدل تعدیل شده آلتمن، متغیرها و محدوده های آن به شرح زیر است:

Adjusted-Z’-score = 0.291Y₁ + ۲٫۴۵۸Y₂ -۰٫۳۰۱Y₃ – ۰٫۰۷۹Y₄ – ۰٫۰۵Y₅

Y₁= سرمایه در گردش به کل دارایی ها. Y₂= سود (زیان) انباشته به کل دارایی ها. Y₃ = سود قبل از بهره و مالیات (سود و زیان عملیاتی) به کل دارایی ها. Y₄= ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به کل بدهی ها. Y₅= جمع درآمدهای (فروش) خالص به کل دارایی ها.

جدول(۳-۲): محدوده های مدل تعدیل شده آلتمن

محدوده سلامت مالی

محدوده درماندگی مالی

محدوده ورشکستگی

Z’-score ≥ ۳/۰

۱۴/۰- < Z’-score < 3/0

Z’-score ≤ – ۱۴/۰

۳-۴-۳٫ مرحله دوم: ارزیابی کیفیت سود

برای ارزیابی کیفیت سود، رویکردهای متفاوتی وجود دارد. اما مهمترین معیارهای سنجش کیفیت سود، ویژگی های کیفی سود هستند. فرانسیس و همکاران (۲۰۰۴) ادبیات کیفیت سود را با بررسی رابطه بین هزینه حقوق صاحبان سهام و هفت ویژگی کیفی سود، شامل کیفیت اقلام تعهدی، پایداری سود، قابلیت پیش‌بینی سود، یکنواختی سود، مربوط بودن سود به ارزش سهام، به موقع بودن، و محافظه کارانه بودن سود، توسعه دادند.