۱- گردشگران/گردشگر در این سیستم یک فاعل است. ۲- عوامل جغرافیایی: شامل الف- منطقه تولید کننده مسافر(فشار برای برانگیختن سفر) ب- منطقه مقصد گردشگر(علت وجودی برای گردشگری) ج- منطقه حمل و نقل (مکان‌های میانی برای رسیدن به مقصد). ۳- صنعت گردشگری؛ مشتمل بر دامنه ای از تجارت­ها و سازمان‌های درگیر در توزیع محصول گردشگری هستند. هر یک از عناصر و عوامل سیستم گردشگری لیپر نه تنها برای توزیع محصول گردشگری بلکه برای شرایط معاملاتی و آثار گردشگری و البته زمینه ­های متفاوتی که در گردشگری اتفاق می ­افتد، با یکدیگر در تقابلند.

مدل ارائه شده از طرف لیپر بر پایه نظریه سیستمی می‌باشد؛ این مدل در طبقه بندی مدل‌های نظری- سیستم گردشگری کل از گونه تشریحی است.

شکل ۲-۵٫ چرخه مستقیم دو سویه گردشگری به عنوان سیستم گردشگری کل

منبع: سازمان جهانی گردشگری، ۲۰۱۳

TGR منطقه مبدأ مسافر علائم بیان کننده نواحی مختلف مقصد گردشگر است

TR مسیر ترانزیت

TDR منطقه مقصد گردشگری

TDR₃

TDR₂

TGR

TDR₁

TR₄

TR₁

TR₂

TR₃

شکل۲- ۶٫ سیستم گردشگری (ناحیه محور مسافر، مبدأ و مقصد گردشگر)– مدل لیپر

منبع: لیپر، ۱۹۹۰: ۲۳

مدل گان

گان^[۹]، سیستم گردشگری را مبتنی بر دو بخش عرضه و تقاضا می­داند؛ در بخش تقاضا، جمعیت علاقه مند و متمکن به انجام سفر و گردش(اعم از بازارهای داخلی و بین‌المللی) قرار گرفته؛ و در بخش عرضه، بر روی عناصر و بخش­های اصلی همچون جاذبه ها، حمل و نقل، خدمات، اطلاعات و تبلیغات تأکید دارد؛ هر یک از این عناصر در تعامل و ارتباط متقابل با یکدیگر قرار داشته و سیستم گردشگری یک مکان را تشکیل می­ دهند. وی تأکید خاصی بر روی عناصر عرضه در سیستم گردشگری یک مکان دارد و موفقیت و پویائی گردشگری در یک مکان را در سایه تعامل، همکاری، ارتباط متقابل، کارایی و موفقیت عناصر متعدد و پیچیده­ بخش عرضه همانند جاذبه ها، مراکز اقامتی، حمل و نقل، اطلاعات و تبلیغات می­داند. گاهی به نظر می ­آید بعضی از عناصر و یا بخش‌های گردشگری اهمیت، کارائی و اثر بخشی سایر یا هر ترتیبی را در این خصوص نادیده می­ گیرند. به عبارتی دیگر هر عنصری و یا بخشی از ساختار درونی سیستم (عوامل عرضه) مانند: صاحبان توسعه اقامتگاه­های مسافران (هتل­ها، متل­ها، هتل آپارتمان­ها، مهمانپذیرها، خانه ها، و یلاهای اجاره­ای، کمپ­ها، محل خواب، واحدهای پذیرایی و…) مؤسسات و آژانسهای مسافربری، تأسیسات گردشگری و… از نگاه خودش به گردشگری نزدیکتر است؛ اما تأثیر عوامل خارجی(عوامل محیطی- بیرونی سیستم اعم از فرصت‌ها و تهدیدها) و دیگر عناصر و بخش‌های نیز بر پویائی عملکرد سیستم گردشگری حائز اهمیت می‌باشد؛ در واقع گردشگری تنها از هتلها و خطوط هوایی و دیگر بخش‌ها به صورت مجزا تشکیل نشده است، بلکه کلیتی از اجزای مختلف و عمده ای است که با همدیگر ارتباط نزدیک و متقابل دارند. هر یک از این اجزا عهده دار حرکت و پیشرفت در سیستم (عرضه و تقاضا) گردشگری است؛ درون این شاخه­ های کلی جزئیات و عناصری است که هم برنامه­ ریزان و مدیران باید برای کسب موفقیت آن ها تلاش کنند (وان بنن^[۱۰]، ۲۰۰۷).

مدل ارائه شده از طرف گان با توجه به دو دسته مدل­های بنیادین گردشگری در طبقه بندی مدل‌های فرایند مدیریت و برنامه­ ریزی از گونه تئوری سیستم­ها ‌می‌باشد.

تقاضا

(جمعیت علاقه مند و متمکن به انجام سفر)

عرضه

جاذبه ها

تبلیغات

خدمات

اطلاعات

حمل و نقل

شکل ۲-۷٫ سیستم گردشگری

(دیدگاه گان۲۰۰۲: ۳۴)

مدل بریونز، تجیدا و مورالس

آن ها طی مقاله­ای تحت عنوان «بطرف تکامل سیستم مفهومی گردشگری» در سال ۲۰۰۹ به تبیین و تکاملی سیستم استنتاجی گردشگری بر اساس نگرش نو و انطباق با شرایط جدید و بی نظمی­های جدید پرداخته­اند. در این مدل عناصر آنتروپی، بازدارنده، هم ایستایی (همگن)، سناریوهای سیستم و عناصر بی­نظمی با جزئیات خود به صورت چتری وحلقه های تودرتو از مرکز (گردشگری)، سیستم گردشگری را تشکیل داده که عناصر آن ها با همدیگر دارای ارتباط متقابل دارند. در این مدل به طور نسبی تمامی عناصر مؤثر و تشکیل دهنده گردشگری اعم از حمل و نقل، اقامتگاه­ها، خدمات ترابری و مسافرتی، خدمات پذیرایی، خدمات عمومی و مجانی، تفریح، فرهنگ و… را مورد بررسی قرار داده و به درک مفاهیم ذهنی و واقعیت­های بیرونی با توجه به ارزش و اهمیت عناصرگردشگری پرداخته است.

مدل ارائه شده زیر بر پایه نظریه سیستمی پرورانده شده است؛ این مدل در طبقه بندی مدل‌های نظری- سیستم گردشگری کل از گونه پیش‌بینی کننده ‌می‌باشد.

شکل ۲- ۸٫ دیدگاه بریونز، تجیدا و مورالس

منبع: کاسپر، ۲۰۰۹: ۹

مدل کاسپار

کاسپار^[۱۱] گردشگری را همانند سیستمی باز مشتمل بر ساختار داخلی اعم از زیر سیستم­های موضوعی و فرعی با سیستم فرادست متشکل محیط­های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فن آوری و اکولوژی که دارای ارتباط متقابل با یکدیگر هستند، محسوب می­کرد؛ وی عقیده داشت، نباید ساختار داخلی سیستم جدای از محیط فرا دست در معنا و مفهوم آن بررسی شود؛ همین واقعیت که انسان در کانون رویداد گردشگری قرار دارد، ما را وادار می­سازد که از بررسی بخشی و گسسته چشم پوشی کنیم. ما باید خودمان را از اندیشه تک بعدی­نگر، رها ساخته و در صدد برآییم حتی الامکان به طور یکپارچه به مسائل بپردازی(کاسپر، ۲۰۰۹)، مدل کاسپار بر اساس طبقه بندی بنیادین مدل­های گردشگری در زمره مدل‌های نظری- سیستم کل و از گونه تشریحی ‌می‌باشد.

سیستم فرادست

محیط اقتصادی

محیط اجتماعی

سیستم گردشگری

زیر سیستم :

موضوعی

گردشگری

زیر سیستم های

ساختاری

مکان گردشگری

بنگاه تولید گردشگری

سازمان‌های گردشگری

محیط اکولوژی

محیط سیاسی

محیط فن آوری

شکل شماره۲-۹٫ سیستم گردشگری (مدل کاسپار)

منبع: کاسپر، ۱۹۷۵: ۱۱

مدل هولدن

هولدن^[۱۲] از جمله اندیشمندانی است که گردشگری را به عنوان یک سیستم مورد توجه و بررسی قرار می­دهد. او با به نمایش گذاشتن عناصر مختلف سیستم گردشگری، اهمیت داده ­های سیستم گردشگری در چشم انداز محیطی، منابع انسانی و طبیعی را متذکر و برجسته می­ نماید. وی معتقد است درون سیستم گردشگری سه بخش زیر سیستم، یعنی زیر سیستم مقصد، گردشگر و حمل و نقل اهمیت داشته که یکدیگر را پوشش داده و به یکدیگر نیز وابسته اند. در زیر سیستم مقصد، جاذبه های طبیعی و فرهنگی برای جذب گردشگری مهم است که منجر به خروجی سیستم می شود. داده های خروجی سیستم وابسته به درآمد و علاقه گردشگران است که تغییرات فرهنگی و محیطی جامعه را به دنبال خواهد داشت.

مدل ارائه شده از طرف هولدن بر پایه نظریه سیستمی ‌می‌باشد؛ این مدل در طبقه بندی مدل­های نظری سیستم­های کل از گونه پیش‌بینی کننده و اثرات اکولوژیکی است.